Morgunblaðið - 23.12.2000, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Taktu pilluna
og þegiðu
AÐ HAFA hlutverk
er hverjum manni
nauðsyn og í Háva-
málum og víðar kemur
fram að vinir og fjöl-
skylda er auður
mannsins. Þetta eru
því engin ný sannindi.
Þetta vissu forfeður
- ökkar og mörg mál-
tæki vitna þar um.
Ónýttur
mannauður
Allir vita að lífaldur
Islendinga hefur
hækkað hin síðari ár
og heilsa manna hefur
batnað. Þetta má m.a.
rekja til minna líkamlegs erfiðis,
fjölbreyttari og hollari fæðu,
bættrar heilsugæslu og aukinnar
tækni á sviði læknavísinda. Samt
sem áður er fólki ýtt út af hinum
almenna vinnumarkaði þegar 70
ára aldri er náð og jafnvel fyrr.
Margir eru þessu fegnir en aðrir
-'tiru þá enn í fullu fjöri og eiga eftir
mörg heilsugóð ár. Flestir þessara
einstaklinga hafa mikla og fjöl-
breytta reynslu og þekkingu.
Möguleikarnir til að nýta þennan
mannauð hafa verið afar takmark-
aðir hvort sem er fyrir einstakling-
inn sjálfan eða samfélagið. Hingað
til hefur þessi ónýtti mannauður
vakið afar lítinn áhuga stjórnvalda,
líklega ekki talið þjóðfélagslega
hagkvæmt að nýta hann og ekki
hefur komið fram nein stefnumörk-
un frá samtökum eldra fólks í þá
\’eru að mikilvægt væri að hinn al-
menni félagsmaður væri virkur í
þjóðfélaginu.
Forsjárhyggja
Umhyggja fyrir öllum sem
minna mega sín er manninum eðl-
islæg. Ailir sem telja sig vita betur
reyna að hafa vit fyrir öðrum og er
það af hinu góða sé það hjálp til
sjálfshjálpar. Eigi að síður getur of
mikil forsjá svæft vilja fólks og
áhuga til athafna og fyrr en varir
er fólk orðið öðrum háð sérstaklega
ef því er talin trú um
og/eða fólk finnur að
færnin minnkar.
Margir líta á aldur
fólks sem ávísun á
áhugamál, skoðanir og
fleira. Því er oft talað
eins og eldra fólk sé
allt eins og sé um leið
öðruvísi en annað fólk.
Það sést glöggt á því
að þessir einstakling-
ar eru álitnir svo mik-
ið öðruvísi en aðrir að
sérstakan lagabálk
þarf til að vernda þá
og veita þeim sjálf-
sögð mannréttindi í
því velferðarþjóðfélagi
sem þeir sjálfir hafa byggt upp.
Það þótti líka vissara að þetta fólk
byggi á afmörkuðu svæði í þjóð-
Aldraðir
Margir eru farnir að sjá
og viðurkenna, segir
Sigurbjörg Björgvins-
dóttir, að allir þurfa að
hafa hlutverk og vera
virkir í samfélaginu.
félaginu og fengi aðgang að sér-
stökum félagsmiðstöðvum til að
eyða tímanum þar sem aldurstak-
markið var 67 ára og eldri. Líklega
svo öruggt væri að börn hefðu ekki
möguleika á að fylgjast með starfs-
vettvangi foreldra sinna.
Að hafa hlutverk
í Kópavogi hefur um margra ára
skeið verið unnið í félagsstarfi aldr-
aðra eftir hugmyndafræði sem hef-
ur það meginmarkmið að starfs-
menn vinna með eldra fólki en ekki
fyrir fólkið. Félagsheimilin, sem
eru sérstaklega ætluð eldra fólki,
hafa verið opnuð fyrir fólki á öllum
aldri til að auðvelda stórfjölskyld-
Sigurbjörg
Björgvinsdóttir
FRABÆR DOMUR 2
„...í sem stystu máli sagt er þetta einstaklega áhugaverð frásögn."
„Frásögnin er fjörleg, skemmtileg og bjart yfir henni. Hápunktur ævi-
sögunnar er svo að minu viti veikindaárin, hetjuleg barátta við vág-
estinn mikla „hvíta dauðann." Þar segir frá lífinu á Vífilsstöðum og
hinni hrottalegu lækningaaðgerð er Rannveig gekkst undir rifjahögg á
Akureyri. Hafði sú aðgerð nær kostað hana lífið. Hefði vafalaust svo
' orðið ef pensilínið hefði ekki bjargað henni, einum fyrsta sjúklingi á
Islandi.
Er öll sú frásögn einstök og mun seint líða úr minni lesandans. Þá er
ekki síður áhugavert að lesa um fyrstu starfsár SÍBS, byggingu
Reykjalundar og dvöl þeirra hjóna þar á fyrstu árum starfseminnar.
Endurheimt heilsunnar áttu þau þeirri dvöl að þakka eins og svo
margir aðrir...“
„...Stundum er á orði haft að íslenskar konur hafi fyrr á tíð verið hin-
ir miklu sagnameistarar þjóðarinnar. Bömin og unglingamir sátu við
fótskör þessara kvenna og hlýddu á er þær jusu úr ótæmandi sagna-
og ljóðabrunni og fleyttu ffásagnarlistinni milli kynslóða.
Mér fannst við lestur þessarar bókar Rannveig vera ein þessara merku
kvenna. Hún kann svo sannarlega að segja sögu svo að á verði hlýtt.
Þar fyrir utan er það ávallt mannbætandi og kallar á virðingu lesand-
ans að fá innsýn í mikla lífsreynslu og örlög sem viðkomandi hefúr
vaxið af, þroskast og orðið mikilhæfur einstaklingur.“
Ur ritdómi Sigurjóns Björnssonar í Mbl. 20. des. s.l.
Hér verða ekki sögð fleiri orð, en bókin sem fjallað var um er Mynd-
ir úr hugskoti, æviminningar Rannveigar I. E. Löve.
Sjá nánar www.jolabok.is
Eg er forrétt-
indamanneskja
unni að koma saman, t. d. á fjöl-
skyldudögum. Hugmyndafræðin
gerir ráð fyrir að færni fólks sé
óháð aldri. Þess vegna hefur eldra
fólki verið búin aðstaða í félags-
starfinu þar sem hæfileikar hvers
og eins fá notið sín. Þannig hafa
fólki verið sköpuð tækifæri til að
hafa hlutverk. I stað forsjárhyggju
hefur verið ýtt undir frumkvæði
einstaklinga og þannig hafa margir
eldri Kópavogsbúar nýtt reynslu
sína og þekkingu sjálfum sér og
öðrum til mikillar ánægju og þjálf-
unar.
Taktu pilluna og þegiðu
I umræðunni undanfarið hefur
verið æ algengara að óæskilegt sé
að fólk setjist í helgan stein að
launavinnu lokinni. Margir eru
farnir að sjá og viðurkenna að allir
þurfa að hafa hlutverk og vera
virkir í samfélaginu. í gegnum fag-
legt félagsstarf, þar sem áhugi
fólksins birtist í fjölbreytni starf-
seminnar, er þetta mögulegt.
I grein sem Soffía Egilsdóttir,
forstöðumaður félags- og vistunar-
sviðs Hrafnistuheimilanna, ritar í
Morgunblaðið30. nóv. sl. telur hún
að félagsstarf á dvalar- og vist-
heimilum sé afar mikilvægt og seg-
ir „... þegar vel tekst til sjást ein-
staklingarnir blómstra finni þeir
farveg fyrir áhugamál sín“ og á
hún þar við þátttöku í félagsstarf-
inu.
í frétt DV 11. des. sl. þar sem
rætt er við Ólaf Ólafsson, fyrrv.
landlækni, um lyfjanotkun aldr-
aðra, en um 75% aldraðra sem
dvelja á stofnunum eru á þunglynd-
islyfjum, segir Ólafur: ,Astæða
þessa er óyndi sem leggst ó aldraða
þegar þeir fá ekki að vera virkir í
þjóðfélaginu þótt þeir hafi getu til
þess. Gegn þessu óyndi er ráðist
með lyfjum sem gera aldraða enn
óvirkari. Þá má einnig kenna um
afskiptaleysi aðstandenda...“
Og Ólafur heldur áfram: „í stað
þess að þakka gamla fólkinu fyrir
að hafa byggt upp eitthvert mesta
velsældarríki heims er stungið upp
í það pillu svo það þegi.“
Yfir þessum stóra sannleik hefur
verið þagað í mörg ár en kannski er
nú mál að linni.
Umræðan er hafin
Er nú ekki kominn tími til að
huga meira að félagslegri þátttöku
fólks? Mætti ekki núna fara að við-
urkenna að fjölbreytt, faglegt
félagsstarf er forvarnastarf, ekki
bara fyrir börn og unglinga heldur
fyrir fólk á öllum aldri? Væri ef til
vill rétt í upphafi nýs árs, að hætta
að flokka fólk eftir aldri og við-
urkenna í alvöru að traust fjöl-
skylda verður aldrei metin til fjár?
Umræðan er hafín. Nú verða
stjórnvöld og allur almenningur að
gera upp við sig hvort skynsamlegt
er að fjárfesta áfram í pillunum eða
í virkni einstaklinga.
Höfundur starfar sem
forstöðumaður félagsstarfs
aldraðra ( Kópavogi.
ÉG er nýkomin heim af tónleikum
Kórs Menntaskólans í Reykjavík,
kórs skólans míns. Skólans sem við
hjónin gengum í forðum, skólans
sem börnin okkar hafa
gengið í, skólans þar
sem ég er nú kennari.
Blendnar tilfinningar
bærast í brjósti mér: ég
er glöð, stolt, sorg-
mædd og reið allt í
senn. Hvernig má það
vera? Hvernig geta
tónleikar skólakórs
vakið slíka tilfinninga-
blöndu í kennarasál
sem er yfir höfuð vel til
allra nemenda sinna?
Tónleikamir heppn-
uðust ljómandi vel.
Nemendurnir gengu
inn prúðir og fallegir
og upphófu englaradd-
ir sínar. Sumir bragðu
einnig fyrir sig hljóðfæraleik. Þessar
elskur sem þrátt fyrir tautið í okkur
kennurunum um að þær þurfi stund-
um að drífa sig meira, lesa betur
o.s.frv., eiga hug okkar og hjarta. Ég
Kennarar
Þegar ég horfði á hóp-
inn minn í kvöld, segir
Kristín Jónsdóttir, varð
ég sorgmædd yfír því
hvernig hann er leikinn
nú í verkfallinu.
fann til gleði yfir hversu mörg andlit
ég þekkti í kórnum og ég kenndi
saknaðar. Hve langt var ekki síðan
við unnum saman síðast. Þegar ég
gekk út úr kirkjunni lenti ég við hlið-
ina á samkennara mínum. „Það er
ekki gott fyrir hjartað að sjá þau,“
hvíslaði ég. „Nei,“ sagði hann og leit
niður.
A meðan á tónleikunum stóð
hvarflaði hugur minn að því hve mik-
il forréttindamanneskja ég væri að
fá að umgangast og leiða svo föngu-
legt fólk í gegnum völundarhús
fomra og nýrra bókmennta. Fá að
Ijúka upp fyrir því mörgu af því helg-
asta í bókmenntaarfinum. Hvaða ís-
lenskukennari kannast ekki við
gleðitilfinninguna sem hríslast um
hann er hann skynjar að honum hef-
ur tekist að opna augu hinna „ungu
fræðimanna“ fyrir lífsvisku og
leyndardómum Njálu, töfrum máls-
ins í Egils sögu eða dulúð dauðans og
speki Sólarljóða?
Ég er stolt af unga fólkinu sem ég
kenni og met það mikils. Mér þykir
vænt um það. Þegar ég horfði á hóp-
inn minn í kvöld varð ég sorgmædd
yfir því hvernig hann er leikinn nú í
verkfallinu. Hann á þessa meðferð
ekki skilið frekar en ég sem hef lagt
mig fram í starfi mínu í
tuttugu og sex ár; hef
meira að segja að dómi
fjölskyldunnar stund-
um lifað fyrir starfið
þrátt fyrir að hafa bor-
ið lítið úr býtum.
Eftir tuttugu ára
starf sem grunnskóla-
kennari hafði ég fengið
mig fullsadda af erfiði
kennslunnar og lyfti
mér upp í háskólanámi.
Ætlaði ekki í kennslu
aftur. Þó fór svo eftir
þriggja ára fjarveru að
ekkert annað komst að
í huga mér en taka upp
fyrri iðju en nú sem
framhaldsskólakenn-
ari. Ekki freistuðu þó launin, heldur
má segja að hér hafi átt við: „einu
sinni kennari - alltaf kennari". Það
er líka erfitt að kenna gömlum hundi
að sitja og ég taldi mig kunna mitt
fag; taldi mig færan kennara.
Nú hef ég starfað á sjötta ár í
framhaldsskóla og sennilega væri
hag mínum betur borgið ef ég hefði
horfið til fyrri starfa því að sveitar-
félögin umbuna kennurunum betur
en ríkið. Ég hef meistarapróf í ís-
lenskum bókmenntum, kennararétt-
indi í grunnskóla og framhaldsskóla,
auk þess hef ég sótt sæg af starfs-
tengdum námskeiðum og á tuttugu
og sex ára starf að baki sem kennari.
Laun mín fyrir fullt starf og umsjón
með tuttugu og fimm einstaklingum
eru 156.987 krónur á mánuði!
Þegar þessar línur eru skrifaðar
hef ég, ásamt þrettán hundruð öðr-
um framhaldsskólakennurum, verið
í verkfalli í sex vikur. Engin teikn
eru um að samningar séu í nánd. Frá
forsætisráðherra, fjármálaráðherra
og sjálfum yfirmanni menntamála
(yfirmanni mínum) hefur andað
köldu til kennara. Stundum hefur
jafnvel virst sem þeir fyrrnefndu
vildu gera hina síðarnefndu tor-
tryggilega í augum þjóðarinnar.
Hver trúir nú yfirlýsingum um nýja
og glæsta menntastefnu, fjárfest-
ingu í menntun unga fólksins, tölvu-
væðingu í framhaldsskólunum og
bætt kjör kennara? Hver trúir að
menntamálaráðherra hafi verið al-
vara í því að gera veg skólanna sem
mestan eins og mátti á honum skilja
þegar hann var í yfirreið sinni í fram-
haldsskólunum í vor? Ég er reið yfir
þeirri auðmýkingu sem stétt mín og
skjólstæðingar hennar hljóta svo
óverðskuldað frá þeim sem ættu að
bera hag íslenskrar æsku, menntun-
ar og menningar fyrir bijósti.
Kennarar spyrja sig nú hvert
stefni. Margir óttast uppsagnir
starfsbræðranna eða hyggja jafnvel
sjálfir á að leita á önnur mið. Góður
vinur minn í kennarastétt sem nálg-
ast það að hætta kennslu sagði við
mig rétt áður en verkfall skall á:
„Kristín, ég hætti að kenna eins
fljótt og ég get. Ég er búinn að fá nóg
af niðurlægingu í þessu starfi sem ég
þó hef unun af.“ Þannig hugsa fleiri.
Að lokum má spyrja:
1. hvort unga fólkið sem ætlunin
er að veita framúrskarandi menntun
í skólakerfinu þarfnist ekki góðra og
hæfra kennara?
2. hvort kennurum, sem gegna því
ábyrgðarmikla hlutverki að upp-
fræða áðurnefnd ungmenni, beri
ekki laun í samræmi við menntun
þeirra og störf?
3. hvort ekki sé við hæfi að hefja
kennarastarfið á ný til þeirrar virð-
ingar sem því ber þegar menntun
skal í öndvegi?
4. hvort ekki sé tímabært að hug-
leiða þá staðreynd að framhaldsskól-
inn hrynur ef hæfir kennarar fást
ekki til starfa?
Kristín
Jónsddttir

Höfundur er kennari við
Menntaskólann (Reykjavik.