Morgunblaðið - 23.12.2000, Síða 44

44 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Island, eitt
eilífðar smáblóm?
LÍFIÐ er ævintýri, ferðalag milli
lífs og dauða og hvert augnablik er
dýrmætara en orð fá lýst. Þetta
augnablik, þetta andartak milli
hugsunar, ákvörðunar og fram-
kvæmdar er það eina sem skiptir
máli. Á hverju augnabliki byggjum
við upp líf okkar. Hvert augnablik
fyllir okkur af lífi. Það verður aldrei
hægt að verðleggja mikilvægi þess.
S Það kemur aldrei aftur og áhrif
þess að vanda sig „núna“ verða allt í
einu öllum ljós.
En sú mælistika sem við notum
við ákvörðunartöku virðist liggja í
innantómu tilgangsleysi „dótasafn-
arans“ við óttumst að staldra við og
taka ákvörðun út frá innsæi okkar.
Óttumst að nota dómgreind hjart-
ans. Gleymum að lífið á sér stað
„núna“. Við keppumst við gemsa-
kaup, sjónvarps- og tölvusöfnun og
að eiga sem flesta vannýtta, glæsi-
lega og lítt notaða fermetra. Sláum
met eftir met og berj-
um okkur svo á brjóst!
Sjáið litla ísland, sjáið
hvað við getum! Sjálfs-
virðing heillar þjóðar
virðist liggja í að slá
met í tækjaeign og
safna erlendum skuld-
um. Og allt á að gerast
„núna“ ganga hratt
fyrir sig, annars miss-
um við af lífinu og lán-
unum. En gleymum að
lífið er á fullu, við
sjáum það bara ekki.
Ög lánin eru of oft
ávísuð á framtíðina.
Gerir það mig ham-
ingjusamari að geta
hlustað á fréttir á klukkustundar
fresti í gemsanum? Gemsanum sem
sér svo um bankaviðskipti mín ef
heimabankinn klikkar. I tölvunni
versla ég svo flest allt sem hugur
minn girnist! Föt, mat,
vín, bækur, íbúðir, allt
er til sölu og líka fólk!
Vændi er orðið tölvu-
vætt! Allt fæst sent
heim! Loksins þarf ég
ekki að fara út. Gleymi
hvað það var oft gam-
an í biðröðinni í bank-
anum. Stofna til gervi-
sambanda við aðra
einstaklinga og lifi svo
hamingjusömu öruggu
„sækjum/sendum
heim“ lífi. Laus við
óþægilega nálægð
annarra einstaklinga.
Er þetta að eiga bjarta
framtíð? Eða dregur
lífsgæðakapphlaupið okkur frá líf-
inu og einangrar?
Við sýnum eldri borgurum þessa
lands, öryrkjum, náttúru, og eigin
skynsemi lítilsvirðingu. Við skipt-
Percy B.
Stefánsson

'1
ISLEIVSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1089. þáttur
NÚ hljóp heldur en ekki á
snærið hjá umsjónarmanni í
sambandi við snæljósið: Mér
sýnist málið vera leyst. Ásgrím-
ur Gunnarsson í Reykjavík
sendir þessa greinargóðu lýs-
ingu sem ég er mjög þakklátur
fyrir:
„Hr. Gísli Jónsson, umsjónar-
maður þáttarins Islenskt mál.
Fyrir nokkra greip ég niður í
þátt, þar sem þú segist hafa
spurst fyrir um orðið snæljós,
en lítil viðbrögð fengið. Því mið-
ur sá ég ekki þann hátt, þar sem
fyrirspurnin var fyrst borin
upp, en ég vil nú reyna að lýsa
þessu eins og það kom mér fyrir
sjónir.
Ég hef líklegast verið 9 eða 10
ára, og átti heima við innan-
verðan Breiðafjörð, á bænum
Kletti í Geiradalshreppi, sem
nú er hluti Reykhólahrepps. Ég
var útivið, síðla dags í kyrru
veðri og var snjór yfir öllu. Ekki
man ég hvort það var mikið
frost. Eg var nokkurn spöl frá
bænum og sneri í átt til fjalls
þegar leiftri brá fyrir. Ég sá
einhvern ljósgjafa þeytast hjá á
miklum hraða milli mín og
fjallsins. Þótt hraðinn væri mik-
ill sá ég að ljósgjafinn var kúlu-
laga og hann hreyfðist lárétt.
Ekki gat ég greint hvort hann
eyddist og hætti að bera birtu,
eða hvort hann hvarf mér sjón-
um bak við næsta leiti. Þessu
fylgdi ekki hið minnsta hljóð,
enginn þytur eða slíkt. Hefði ég
snúið í aðra átt, hefði ég að öll-
um líkindum aðeins orðið var
við glampa eða leiftur, án þess
að greina ákveðinn Ijósgjafa.
Þegar heim kom sagði ég föð-
ur mínum frá þessu. „Þetta hef-
ur verið snæljós,“ sagði hann og
virtist ekki verða hissa. Það að
faðir minn varð ekki meira
undrandi, taldi ég merki þess að
hér væri um að ræða eitthvert
tiltölulega algengt fyrirbæri, en
skemmst er frá því að segja að
síðan þá hef ég hvorki heyrt eða
séð minnst á fyrirbærið, þangað
til ég rakst á fyrirspum þína.
Til gamans læt ég fylgja hér
með, að í landi Kletts eru ör-
nefnin Gunnbjarnartættur og
Ilgrutjörn, og sagan sem fylgir
þeim er sú sama og fylgir sam-
svarandi örnefnum allt frá
Snæfellsjökli austur í Þingeyj-
arsýslur. Axlarbjörn heíúr víða
skotið rótum.
Með kveðju.
★
I fslenskri samheitaorðabók,
ritstj. Svavar Sigmundsson,
segir svo um orðið áminning:
„lexía, tiltal, umvöndun, vand-
læting, sbr. aðfinnsla, aðvörun,
fortölur“.
Dómhildi Sigurðardóttur í
Mosfellsbæ þykir þvi of kald-
ranalegur blær á orðinu áminn-
ing, þegar það er haft í bréfum
frá Búnaðarbankanum, ef fólki
hefur af einhverjum ástæðum
láðst að greiða, þegar afborgun
er komin fram yfir eindaga.
Henni þætti betur fara, að
þarna stæði til dæmis: „Vin-
samlegast athugið".
Þetta mál þarfnast ekki frek-
ari skýringa, eftir tilvitnunina í
Samheitaorðabókina. En skylt
er að geta þess, að í Orðabók
Háskólans stendur að áminning
merki líka: „það að minna(st)
Þjóstólfur þaðan kvað:
Jakobína sem kölluð var Kobbý
kynntist við margs konar lobbý;
hún satþarápúðum
fyrir Svíum og Júðum
og sagði öllum: „Þetta er mitt hobbý".
★
Hér kemur áramótabréf sem
mér þótti betur fengið en ófeng-
ið, frá manni sem er mjög næm-
ur á móðurmálið og lætur sér
stórum mislíka, þegar hann
heyrir og sér til glapyrðinga og
taðjarpa:
„Til Gísla Jónssonar íslenzku-
frömuðar.
Ég hef undrast um stund
hvar „skilríkir menn“ halda sig.
Þeir urpu alltaf skemmtilegum
blæ á þætti þína góðu í Morg-
unblaðinu.
Ég er hjartanlega sammála
„skilríkum mönnum“ um tví-
tekninguna - tautologiu - sem
veður uppi nú um stundir. T.d. á
Stöð 2 um daginn - farþega-
rúta. Rúta, eða rútubíll, ekur
farþegum, svo ekki þarf að taka
það sérstaklega fram.
Ég skora á „skilríka menn“
að halda áfram að senda þér
efni og á þig að hvetja þá til
dáða.
Með kveðjum og árnaðarósk-
um.
Sigurður Eggert Davíðsson
kennari."
Umsjónarmaður tekur heils
hugar undir áskorun Sigurðar
og þakkar árnaðaróskir hans.
★
Hallgrímur Helgason í
Reykjavík skrifar mér notalegt
bréf, en þar er hann einkum að
fjalla um hvort nota eigi nefni-
fall eða staðarþágufall í veður-
fréttum útvarpsins, þegar veð-
urlýsingar eru lesnar. Dæmi:
Skjaldþingsstaðir eða Skjald-
þingsstöðum. Oft heyrist eng-
inn munur, orðin eru þá eins í
nefnifalli og þágufalli, svo sem
Bolungarvík.
Hallgrímur minnir á að Páll
Bergþórsson hafi látið lesa
staðina í þágufalli og halda svo
við hinu gamla og skemmtilega
staðarþágufalli, eins og þegar
við skrifum utan á bréf. Dæmi:
Hr. Jón Jónsson Brekku eða
Dúki, fremur en Hr. Jón Jóns-
son Brekka eða Dúkur. Ég
fellst á það með bréfritara, að
mér þykir þágufallið viðfelldn-
ara og bera með sér meiri rækt-
arsemi við þjóðararfinn.
Ekki vill umsjónarmaður
gera þetta að kappsmáli, en
hann þakkar Hallgrími bréfið
og tekur í streng með honum,
enda víst jafnan með sams kon-
ar málsmekk og Páll Bergþórs-
son.
★
Þjóðólfur þaðan kvað:
Þung verða Þangbrandi sporin,
það er að segja á vorin,
effrosterogvindur,
svo farast sauðkindur,
og hrafnamir hakka í sig gorinn.
★
Þá dreymir þau Jesúbamið blítt
með bros hjá móðurvanga,
en María vaggar milt og þýtt
þeim mjúka reifastranga;
á Betlehems grænu völlum vitt
þávænarhjarðirganga.
(Nicolai F.S. Gmndtvig; Sverrir Páls-
son.)
★
Umsjónarmaður óskar „gjör-
vallri mannkind" gleðilegra
jóla.
Þjóðfélag
Það er sorglegt að
upplifa, segir Percy B.
Stefánsson, hvernig
við sóum tækifærum
okkar til að byggja
upp réttlátt og kær-
leiksríkt samfélag.
um gæðum þessa lands eftir reglum
sem enginn virðist vilja taka ábyrgð
á. Það gildir hér sem annarstaðar
að þeir ríku verða ríkari og þeir
sem lítið eiga mega eiga sig. Hvað-
an koma þessir kvótakóngar?
Hvaðan kemur þessi fákeppni sem
er að tröllríða samfélaginu? Hvað-
an kemur þessi dýri matur, háu
vextir, rofabörð og miklu skuldir
nema frá þeim sem stjórna þessu
landi. Og hvaðan koma þeir? Jú, frá
okkur! Við kusum þá til ábyrgðar
og hljótum þessvegna að bera
ábyrgð! Og hvað gerum við? Bölv-
um í hljóði! Förum í biðröð, kaup-
um tæki, fáum lyf til að sofna - og
vakna af og segjum í hálfkæringi
„æ það reddast“! Flýjum ábyrgðina
og færum skuldina yfir á framtíð-
ina. Þjóðarátak er í gangi sem heit-
ir „veruleikaflótti". Átak sem rík-
isstjórnin er meistari í. Við erum
þögul og sterk þjóð sem lætur sig
hafa það! Verst að verðbréfin
skyldu falla í verði. Njótum augna-
bliksins og rennum okkur af stað á
kortinu!
Hvað með uppreisn, gott fólk?
Hvað með ábyrgð á eigin lífi? Krefj-
ast þess að gæðum landsins sé rétt-
látt skipt. Að náttúran sé virt, að
það sé af einhverri alvöru rætt um
mengunar- og endurvinnslumál.
Mega skólarnir ekki fá óskipt fjár-
framlag og bera ábyrgð á hvernig
þeir skipta þessu innan hvers skóla.
Við eigum meir en nóg af öllu.
Greiðum öldruðum það sem þeim
ber! Þau reistu grunninn sem við
byggjum á! Stjórnmálamenn virðist
skorta kjark til að í alvöru setjast
niður og leysa vandann. Það þarf al-
gjöra grundvallar hugarfarsbreyt-
ingu í íslensk stjórnmál. Fólk sem
þorir að leggja til hliðar hagsmuni
þeirra útvöldu fyrir það sem er best
fyrir heildina. Þorir að takast á við
þessa nýju tísku „auðvaldssöfnun"
og segja nei! Brjóta upp fákeppni
og stöðva samráð um verð sem er í
gangi og öllu venjulegu fólki er
ljóst. Þorir að segja „það má leigja
íbúð“ og gera þetta val mögulegt.
Það vantar hugsjónir og að fylgja
þeim eftir. Fyrir utan hvað þetta
miðjumoð í stjórnmálum er leiðin-
legt.
Það er sorglegt að upplifa hvern-
ig við sóum tækifærum okkar til að
byggja upp réttlátt og kærleiksríkt
samfélag. Er ekki hægt að setjast
niður og skoða sameiginlega af
raunsæi þau félagslegu gildi sem
eðlilegt er að hafa í heiðri í nútíma
samfélagi og finna lausn á því?
Byggja upp nýjan grunn verlferð-
arríkisins.
Það er réttur hvers og eins að
finna fyrir öryggi, að hann sem ein-
staklingur skipti máli og að borin sé
virðing fyrir honum. Það er ekki
þannig í dag þrátt fyrir að landið
fljóti í velmegun. Við gleymum í
hita leiksins að augnablikin verða
ekki tekin aftur og að manngildi
hvers og eins verður aldrei metið
nema út frá honum sjálfum.
Höfundur er ráðg/afí.
Lög eða
pólitík
HÆSTIRÉTTUR
hefur kveðið upp þann
dóm að skerðingar-
ákvæði tekjutenging-
ar öryrkja vegna
tekna maka samræm-
ist ekki jafnræðis-
reglu stjórnarskrár-
innar. Forsætisráð-
herra er ekki sáttur
við þennan dóm og
telur hann frekar til-
vísun í pólitískar hug-
myndir en lögfræðileg
rök. Ég er hissa á
þessari afstöðu for-
sætisráðherra en tel
að hana megi að
nokkru skýra með því
að hann hefur lagt meiri stund á
pólitík en lögfræði. Mönnum hættir
til að horfa á málin út frá eigin
sjónarhorni og þar er ekki alltaf
víðsýni fyrir að fara. Áður fyrr lá
Hæstiréttur undir því ámæli, með
réttu eða röngu, að draga jafnan
taum ríkisvaldsins í dómum sínum.
Slíkar ásakanir heyrast vart leng-
ur. Hins vegar er greinilegt að
handhafar ríkisvaldsins kunna því
misvel ef dómar ganga gegn lögum
og reglum sem þeir hafa sett. Þá er
látið að því liggja að dómarar í
Hæstarétti láti pólitískar skoðanir
sínar hafa áhrif á uppkvaðningu
dóma. Hér er langt seilst svo ekki
sé meira sagt. Það er nefnilega
ekki alltaf svo að lög frá Alþingi
séu hafin yfir gagnrýni.
Ekki fyrir alls löngu birti Morg-
unblaðið upplýsingar um að tugir
milljarða króna hefðu verið fluttir
úr landi á erlenda bankareikninga
og litlir sem engir skattar greiddir
af þessum fjármunum. Skattayfir-
völdum hér á landi var gefið langt
nef. Lög sem kváðu á um frestun á
greiðslu skatta af hagnaði af sölu
hlutabréfa reyndust ekki halda í
tilvikum sem þessum. Fjármála-
ráðherra brá við hart og lét sam-
þykkja breytingu á lögunum sem
setur undir þennan
leka, að minnsta kosti
að hluta. Á sama tíma
og þessar breytingar
voru samþykktar á Al-
þingi upplýstu tals-
menn hjálparsamtaka,
að neyð fátækra hér á
landi færi enn vax-
andi. Hennar gætti
mest meðal öryrkja,
einstæðra mæðra og
eldra fólks. Stærsti
hópur nauðþurftar-
fólks lifir í ríkisskip-
aðri örbirgð. Hæsti-
réttur telur stjórnar-
skrána ekki heimila
ríkinu að setja suma
þegna sína út á Guð og gaddinn
með hvaða ráðum sem er. Ekki fer
Dómur
Stærsti hópur
nauðþurftarfólks, segir
Sæmundur Guðvinsson,
lifír í ríkisskipaðri
örbirgð.
milli mála að almenningur fagnar
þessum dómi.
Ég hef aldrei stundað lögfræði
eða pólitík. Stundum virðist mér
skilin þarna á milli vera óljós. Ef
launþegi gefur út innistæðulausar
ávísanir fyrir háum fjárhæðum má
hann búast við þungum kárinum og
jafnvel vist á Hrauninu. Þetta eru
lög. Ef einstök ráðuneyti eða AI-
þingi spreða tugi eða hundruð
milljóna umfram allar heimildir
vegna Þjóðmenningarhúss og í nýj-
ar skrifstofur þingmanna er enginn
ábyrgur og því engin krafa gerð
um refsingu. Þetta er pólitík.
Höfundur er blaðamaður.
Sæmundur
Guðvinsson