Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1979, Blaðsíða 169

TVEIR RÓSAÐIR RIÐSFRANGSDÚKAR
173
rínu Bjömsdóttur hafi lagt kirkju sinni til korpóralsklút úr rúm-
lega hundrað og þrjátíu ára gömlu eða þaðan af eldra klæði.
Sennilegra er að öllu leyti að sprangverk þetta sé frá seinni hluta
17. aldar það elsta, en frá um eða skömmu eftir 1700 það yngsta
Eins og fyrr segir er í korpóralsklútinn frá Staðarfelli saumaður
stafurinn B. Gæti hann hugsanlega táknað föðurnafn Katrínar og
verið hluti af fangamarki hennar; hefði þá stafurinn K (eða C) getað
verið ofar á upprunalega sprangdúknum sem, eins og bent var á,
kann að hafa verið hærri áður en úr honum var gerður korpórals-
klúturinn. Eigi verða þetta nema getgátur, en hafa má í huga jafn-
framt að í fjórum af fimm þekktum tilvikum þar sem kirkjum voru
tillagðir gripir úr mislitu silkiriðsprangi átti þetta sér stað á árunum
frá 1713 til 1751. Sem fyrr segir tengjast þrír gripanna, ef ekki
allir fjórir, venslafólki Jóns Hólabiskups Vigfússonar, auk þess
sem varðveitt handlína úr silkiriðsprangi er sögð hafa tilheyrt dóttur
hans. En einmitt elsta heimildin um rósað silkisprang sem vitað er
um er frá Hólum 1657, um dúka sem Þorlákur biskup Skúlason og frú
hans höfðu gefið dómkirkjunni og þóttu merkilegir, orðalag sem gæti
bent til að þeir hafi þá þótt nýlunda hér á landi.
Á seinni hluta 17. aldar þótti sjálfsagt meðal heldra fólks að konur
lærðu hannyrðir og var greinilega mikið í þær hannyrðir borið, ekki
hvað síst á Hólum.77 Hvort silkisprangið þar var innlend eða erlend
vinna er ekki vitað, en varðveittir eru léreftssprangdúkar tveir með
ártölunum 1650 og 1651 sem efalítið voru unnir þar á staðnum og
sýna að saumgerð af þessu tagi hefur þá verið stunduð.78 Silki var
þá einnig notað í ýmiss konar útsaum sem enn má sjá dæmi um, og
ekkert er því til fyrirstöðu að íslenskar efnakonur hafi unnið sprang
sem annað úr silki. Spranglengjunni úr Laxárdal fylgdi enda sú sögn
er hún kom til Þjóðminjasafnsins að hún ætti að vera íslenskt verk.
Ef ekki hefði komið til vitneskja um himininn í Statens historiska
museum með dönskum skjaldarmerkjum og einu munstri nákvæm-
lega eins og á báðum dúkunum í Nordiska museet, hefði verið freist-
andi að ætla að þeir síðarnefndu væru þangað komnir frá Islandi.
Til er bréf frá safnaranum N. M. Mandelgren frá 1881 þar sem hann
ber sig upp við vin sinn yfir því að ýmsir hlutir, sínum óviðkomandi,
hafi verið látnir með þeim í safninu,79 en þá voru fyrir nokkrum
árum farnir að berast íslenskir munir til safnsins.80 Eins og málin
horfa raí við virðist slíkt þó harla ósennilegt.
Um uppruna riðsprangsins úr Dölunum kemur tvennt öðru frem-
ur til greina: annars vegar að það hafi verið unnið á Islandi eftir er-