Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Side 166

170
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Friðuð hús
Öll hús sem reist eru fyrir 1850 eru friðuð samkvæmt þjóðminjalögum svo og allar kirkjur
sem byggðar eru fyrir 1918. Að auki eru allmörg hús friðuð að ósk sveitarfélaga eða húsafrið-
unarnefndar en samtals eru rúmlega 350 hús friðuð á landinu öllu, þar af um 215 kirkjur.
Starfsmaður húsafriðunarnefndar veitti á árinu ýmiss konar ráðgjöf um viðgerðir friðaðra
húsa og hafði eftirlit með framkvæmdum við þau. Á vegum nefndarinnar voru farnar um 60
vinnuferðir víða um land til leiðbeiningar og ráðgjafar um friðuð hús. Að auki kostaði nefnd-
in í allmörgum tilvikum vinnu sérhæfðra ráðgjafa sem starfa annars á eigin vegum við leið-
beiningar um meðferð friðaðra húsa.
Húsafriðunarsjóður
Húsafriðunarsjóður efldist verulega á seinasta ári. 146. gr. þjóðminjalaga frá 1989 er kveð-
ið á um að ríkissjóður og jöfnunarsjóður sveitarfélaga skuli leggja húsafriðunarsjóði til fé.
Framlög hvors aðila skyldu vera 100 kr. á hvern íbúa og breytast árlega í hlutfalli við bygg-
ingarvísitölu. Lögboðið framlag hvors aðila hefði því átt að vera um 35 milljónir kr. árið
1992. Með fjárlögum var framlag ríkissjóðs skert niður í 10,5 milljónir eins og reyndin hefur
verið undanfarin ár.
Stjórn jöfnunarsjóðsins féllst á þá túlkun laganna að fullt framlag skyldi engu að síður
greitt úr sjóðnum. Einnig var fallist á að greitt skyldi vangoldið framlag til húsafriðunarsjóðs
fyrir árin 1990 og 1991 en þau ár var framlag jöfnunarsjóðsins skert til jafns við framlög úr
ríkissjóði.
Framlag jöfnunarsjóðs var 34,9 milljónir árið 1992 auk 47.392.000 vegna vangoldinna
framlaga fyrri ára.
Ráðstöfunarfé sjóðsins jókst því mikið frá fyrra ári. Húsafriðunarnefnd ákvað að stefna að
því að miðla þessari aukagreiðslu vegna vangoldinna framlaga á styrkveitingar tveggja ára.
Auglýst var eftir umsóknum um styrki úr húsafriðunarsjóði í janúar. Umsóknarfrestur
var til 1. apríl. Umsóknir sem bárust voru um 150 talsins, helmingi fleiri en árið áður. Fyrir
lok maímánaðar var úthlutað um 130 styrkjum. Flestir þeirra voru til viðgerðar eða endur-
bóta á húsum en nokkrir til að kosta rannsóknir og áætlunargerð. Nokkrum aukastyrkjum
var úthlutað síðar. Nýmæli í styrkveitingum að þessu sinni var að nefndin ákvað að veita
verulega fjárhæð til viðgerðar einstakra húsa í húsasafni Þjóðminjasafnsins, enda eru meðal
þeirra ýmis af merkustu húsum þjóðarinnar og ákaflega brýnt orðið að hlúa að þeim. Styrk-
veitingar til húsasafnsins eru ekki taldar með í fjölda úthlutaðra styrkja hér að framan.
Árið 1992 ákvað nefndin styrkveitingar samtals að upphæð um 69,5 milljónir kr. Þar af
voru um 26.266.000 til friðaðra húsa og húsa á safnsvæðum, 23.904.805 kr. til húsasafns Þjóð-
minjasafnsins og 19.367.000 til annarra húsa og annarra verkefna en húsaviðgerða. Um ára-
mót höfðu verið greiddar í styrki tæpar 60 milljónir kr.
Ógreiddir eru um áramót ýmsir styrkir, sem húsafriðunarnefnd ákvað að veita. Margvís-
legar ástæður valda því. I nokkrum tilvikum eru styrkir greiddir eftir því sem verki miðar
áfram og verða greiddir í ársbyrjun 1993. í öðrum tilvikum var styrkveiting háð skilyrðum
sem ekki hafa verið uppfyllt. Nokkur dæmi eru um fjárstyrki sem ákveðnir voru til verkefna
sem starfmenn nefndarinnar hefðu þurft að eiga frumkvæði að, enn tími hefur enn ekki gef-
ist til að sinna. I nokkrum tilvikum voru veittir styrkir til að kosta ráðgjafarvinnu, sem starfs-
maður nefndarinnar hefur innt af hendi og ekki hefur því verið nauðsynlegt að kaupa af ráð-
gjafarfyrirtæki.
Annað starf
A árinu var unnið að því að setja helstu upplýsingar um friðuð hús í tölvuskrá og er því
verki að mestu lokið.
Húsafriðunarnefnd hefur á undanförnum árum ýmist veitt fjárstyrki til gerðar húsakann-
ana í þéttbýli eða jafnvel staðið fyrir því að þær séu gerðar. Tilgangur þeirra er tvíþættur.