Lögrétta - 01.07.1932, Blaðsíða 22

331
LÖGRJETTA
332
einkennum mannkynsins og æðsti og Ijós-
asti vottur um ágæti þess og málin eru höf-
uðeinkenni hjóðanna. Engin þjóð verður
fyrri til en hún talar mál út af fyrir sig“.
— „Því ágætari sem hún er og hæfari til
að auðgast af sjálfrar sinnar efnum —
þess heldur ættu menn að kosta kapps um
að geyma og ávaxta þenna dýrmæta fjár-
sjóð, sameign allra þeirra, sem heitið geta
Islendingar. — Samt er ekki nóg að málið
sje hreint og ekki blandað neinni útlensku.
Orðin í málinu sjálfu verða líka að vera
hyggilega valin og samboðin efninu sem í
þeim á að liggja og sama er að segja um
greinir og greinaskipan og í stuttu máli
skipulagið alt í hvaða ritgerð sem er. Enn-
fremur verða menn að varast að taka mjög
dauflega til orða, annars er hætt við, að
nytsamasta efni verði vanrækt og fyrirlitið
af góðum lesara“. í Fjölni 1839 er ágrip af
ræðu áhrærandi íslenskuna, er var flutt í
Kaupmannahöfn 1837. Er þar minst á gol-
þorska með eintrjáningssálir, sem vaða á
bægslunum í gegnum vísindin og gleypa
hugmyndirnar eins búnar og þær verða á
vegi fyrir þeim. „Fjölnismönnum er Ijóst,
að orðaforði íslenskrar tungu nægir ekki til
þess að orða öll ný hugtök, sem eru að
ryðja sjer til rúms í heiminum og benda á
þá leið, sem farin hefur verið síðan . .. að
vísu kemur að því að lokum, að á góðum
íslenskum orðum verði skortur og er þá
fyrst ráð við því að smíða orð úr frum-
orðunum íslensku“. Islenskur skáldskapur
hefur sjaldan staðið með meiri blóma en á
seinna hluta 19. aldar og byrjun vorrar
aldar, enda rísa þá upp hvert góðskáldið af
öðru, sem eru snillingar í meðferð málsins
og syngja íslenskri tungu lof.
Jónas Hallgrímsson hafði ort sitt indæla
kvæði um ástkæra., ylhýra málið. Nú rísa
þeir upp hver af öðrum. Benedikt Gröndal
yrkir kvæðið Tunga mín:
„Sæt ertu tunga, í svanna rnuntii,
surtgin við íslands jökulströnd —“
Steingrímur Thorsteinsson segir:
Jeg elska þig, minnar þjóðar mál,
með þrótt og snild í orða hljómi,
svo mjúkt sem blómstur og sterkt sem stál,
er strengja kveður þú með rómi —
Þorsteinn Erlingsson segir í Aldamótakvæði
sínu:
Ó, þú fjalldrotning kær,
settu sannleikann hátt,
láttu hann sitja yfir tímanuni
djarfan að völdum,
svo að tungan þín mær
beri boð lians og mátt
eins og bylgjandi norðurljós
i'jarst eftir öldum.
Matthías Jochumsson, þjóðlegastur allra
íslenskra skálda á síðari tímum, segir um
málið:
það liefur voðaþungar tíðir
þjóðinni verið guðleg móðir,
hennar brjóst við hungri og þorsta,
hjartaskjól þegar burt var sólin,
hennar ljós í lágu hreysi,
langra kvelda jólaeldur,
frjettaþráðr af fjarrum þjóðum,
frægðargaldur liðinna alda.
Einar Benediktsson stillir hörpu sína til
lcfs íslenskri tungu í fjölmörgum kvæða
sinna; jeg vil minna á kvæðin Skáldmenn
íslands, Móðir mín, Stefjahreimur og Egill
Skallagrímsson. I þessu síðastnefnda kvæði
segir skáldið:
Og málið var i>ygt í brimslegnum grjótum
við hláhimins dýrð, undir málmfellsins rótum.
þess orð fjellu ýmist sem hamarshögg
eða hvinu sem eggjar, bitur og snögg —
eða þau liðu sem lagar vogar,
lyftust til himins með dragandi ómi,
eða hrundu svo tær eins og drjúpandi dögg
og dýr eins og gullsins logar.
Jeg vil þessu næst fara nokkrum orðum
um fræðileg atriði íslenskrar tungu.
Forníslensk tunga er nú kend við fjölmarga
háskóla í Evrópu og í Ameríku. Sægur vís-
indamanna hefur unnið að rannsóknum
forníslenskrar tungu, á uppruna og eðli
málsins, beygingum, orðmyndunum og rit-
skýringum. Má nú svo heita, að rekja megi
hvert hljóð og hverja beyging málsins aft-