Lögrétta - 01.07.1932, Blaðsíða 40

B67
LÖGRJETTA
368
ir voru „Darwinistar“, heyrðu allir til þeim
flokki, sem kirkjan hefur ekki svo lítið am-
ast við. Darwin talar beinlínis um „skapar-
ann“, um þau náttúrulög sem vjer vitum
að „skaparinn" hefur sett materiunni eða
heiminum; og í endanum á „Origin of
spesies“ segir hann, að það sje „stórkostleg
skoðun á lífinu og öflum þess, að „skapar-
inn“ hafi gefið fáum uppruna-myndum eða
einungis einni lífsins anda. — Lyell segir
í „Principles of Geology“ að vjer finnum
alistaðar ljósar sannanir upp á skapandi
vitsku“ og hennar forsjón, vísdóm og afl.
— Owen segir seinast í ,,Paleontology“
(fomdýra- og f ornj urtafræði eða stein-
gjörvingafræði) : „Með því að heimfæra lög
hinnar samanlíkjandi skurðfræði (compara-
tive anatomy) upp á leifar útdáinna dýra,
sem finnast í jarðlögunum og einkenna
þau ... þá komumst vjer langtum lengra
en allir heimspekingar hafa áður komist,
cg vjer verðum færir um að sýna, að hin
sama allstaðar nálæga, verkandi og gæsku-
ríka vitska (intelligence), sem auglýsir
Hans mátt á vorum tímum, hefur einnig
auglýst Hans mátt löngu áður en vjer urð-
um til“. Og hann lýkur verkinu með þess-
um orðum: „Þegar vjer fáum yfirlit yfir
allsherjarlög hinna lifandi hluta — ámóta
og alheimslögin sem Newton fann — þá fá-
um vjer óblandaða sannfæringu um ein-
hverja „fyrstu orsök“ (first cause), sem
vissulega ekki er líkamleg". — Enginn af
þessum mönnum nefnir „guð“, en það er
auðsætt hvað þeir meina. Jeg gæti komið
n eð enn fleira þesskonar eftir hina mestu
vísindamenn vorrar aldar ef jeg vildi (2).
— Trúarleysi, það er: það að hafa mist eða
hafa ekki hugmyndina um persónulegan
gi'ð, sem er uppruni og uppspretta hins
fagra og góða — eins og Platon og Aristo-
teles kendu — það snertir ekki einungis
skáldskapinn, heldur hefur það einnig eyði-
ieggjandi áhrif á mannfjelagið yfir höfuð,
því að þaðan stafar öll spilling, og það
eru ekki einungis prestar og önnur yfirvöld,
sem um verður kent, eða sem eiga að
stjórna fjelaginu, heldur eiga allir að gera
það með því að vera almennilegir menn.
Það er manneskjulegt að trúa, en dýrslegt
að vera trúlaus. Realistarnir líta með fyrir-
litningu og meðaumkvan niður á þessa aum-
ingja menn, sem þeir segja að sje svo mik-
ið á eftir tímanum, en þeir gleyma því
raunar, að ekkert er nýtt undir sólunni.
Geti þeir fundið ánægju og fullnægingu í
sínu trúleysi, þá er það gott; vilji sú unga
kynslóð vera trúlaus af því það er „móð-
ins“, eitthvað „nýtt“, þá geri hún svo vel
— en í rauninni kemur hún upp um sjálfa
sig hreinu og beinu þekkingarleysi og sjálf-
Lyrgingsskap, því þessi „nýi“ Atheismus er
ekkert annað en gamlar materíalistiskar
endurminningar eða þó fremur ósjálfráðar
endurtekningar frá Enkyklopædistunum,
Systéme de la nature (eftir Holbach), Ro-
binet og fleirum Frökkum, sem nú er borið
fram aftur og jórtrað upp á ný og sagt það
sje spánýtt. Það er hægt að byrla fáfróð-
um almenningi allrahanda inn. Og það er
eins gamalt að hafa á móti því: Pufendorf
og Montesquieu eru gamlir rithöfundar.
Ekkert af þessu er nýtt, en þessir nýju
byltingamenn eru einmitt sjálfir marga
mannsaldra á eftir tímanum. Brandes er
þeirra Kristur og Stúart Mill þeirra biblía!
Jeg hef nú talað um Idealistana og Athe-
istana; nú á jeg eftir Rómantíkina. Dr.
Schweizer, sem ferðaðist hjer fyrir skömmu
og ritaði ágæta bók um ísland, segir þar, að
íslenskur skáldskapur eftir 1816 sje róman-
tískur og að hann sje nú á förum fyrir hin-
um realistiska morgunroða. f „Iðunni“ hef-
ur þessu verið snúið og svo strax básúnað
út: „Rómantíkin er á förum“! Jeg veit
raunar ekki hvaða ástæða er til að miða við
árið 1816, þegar um íslenskan skáldskap
er að ræða; og jeg ímynda mjer, að Dr.
Schweizer hafi komist í kunningsskap við
einhverja hina yngri íslensku stúdenta í
Kaupmannahöfn, og þeir hafi potað ein-
hverju að honum. — Realistarnir skoða
Rómantíkina eins og naut skoðar rauða
dulu. En þó að orðinu „Rómantík“ sje marg-
oft slett hingað og þangað, þá er það samt
ekki útskýrt, og ekki nærri allir vita hvað
„Rómantík" er. Það er eins misbrúkað og
orðið „Idealismus“, en það er torvelt að
segja í stuttu máli hvað það þýðir. Eftir
því sem það er brúkað á seinni tímum, þá