Lögrétta - 01.07.1932, Blaðsíða 42

371
372
LÖGRJETTA
—1805) og Goethe (1749—1832), hin miklu
höfuðskáld, sem hófu fegurðina og fegurð-
artilfinninguna upp á sinn hæsta tind, eink-
um Goethe, sem var skáld, nátturufræðing-
ur, fornfræðingur, fagurfræðingur og sagn-
fræðingur. Goethe hefur verið kallaður
Realisti, og honum talið hað til hróss af
sumum, en hann er alt eins Idealisti og
Romantiker — einn höfundur hefur jafn-
vel sagt að hann væri hinn mesti Idealisti
sem nokkurntíma hefði verið til; Schiller
er alment kallaður Idealisti, en hann er alt
fyrir það einnig víða rómantiskur og víða
fullkomlega realistiskur, af þeirri einföldu
orsök, að alt þetta finst sameinað hjá
liverju skáldi, enda hjá hverjum manni
yfir höfuð.
En hversu mikið sem ágæti þessara
manna var, þá fullnægði það samt ekki öll-
um til iengdar. Menn heimta sífelt breyt-
ingu: „mönnunum munar annaðhvort aftur
á bak ellegar nokkuð á leið“ — þetta kem-
ur altaf aftur og aftur. Hin fornu Ideöl eru
og verða altaf köld og dauð, menn heimt-
uðu eitthvað annað, en gerðu sjer þó ekki
ljósa hugmynd um hvernig það ætti að
vera — menn heimtuðu líf og trú, og án
efa hafði katólska kirkjan einnig áhrif á
þetta, þó að hreifingin væri mest hjá Lút-
ersmönnum — menn sneru sjer aftur til
miðaldanna með öllu þeirra andalífi, álfum
og forynjum, og þannig kom upp hin svo-
nefnda „nýja Rómantík“. Goethe þótti of
kaldur, of eintrjáningslega klassiskur,
Schiller of eintrjáningslega idealistiskur og
heimspekilegur; mönnum líkaði hvorki
frelsið nje heimspekin, og þótti þetta ekki
leiða að því takmarki sem menn ættu að
ná; þeim fanst alt leiða menn inn í trúleysi,
materíalismus, efasemdir og svikula
drauma. Þeir ætluðu því að stofna nýjan
skáldaheim, þar sem menn gæti fundið
sannleikann, þar sem geislandi dimma Ijeki
um gulllega ávexti og ódáinsblóm, þar sem
andinn gæti unað sjer í undursamlegu
hálfrökkri og eilífri sælu. Veruleg hugsun
nægði ekki lengur, heldur átti nú alt að
skoðast og skiljast með „innri sjón“, með
einhverjum mystiskum anda-krafti. Það var
eins og miðaldirnar ættu að rísa upp aftur
með öllum þeirra mysticismus, riddaraskap
og æfintýrum — lífið var ekki annað en
skáldlegt spilverk, skáldskapurinn ekki ann-
að en mystiskur leikur, þar sem hver mátti
lifa og láta eins og hann vildi. — Um þetta
leyti (seinast á 18. og framan af 19. öld)
var mikil heimspekileg hreifing í Þýska-
landi, Aristoteles og Plato, Bruno og Spin-
oza voru lesnir, og enn fleiri heimspekinga-
rit, og tóku menn upp ýmislegt úr þeim og
lögðu til grundvallar fyrir skoðaninni á
heiminum og skilninginum á hinum eilífu
sannleikum, sem Kant, Fichte, Herbart og
Hegel reyndu til að finna; það var andstæði
meðvitundar og hlutarins, sín sjálfs o g
veruleikans. Alt Þýskaland var þá altekið
af „heimspekingum“, og einn af þeim var
Schelling (1775—1854). En þar sem hinir
sögðu að skýra mætti hvað með öðru, og
allt þetta væri ekki annað en misjöfn stig
af sama eðli, þá skoðaði Schelling það sem
verulegar mótsetningar, og sagði að þær
væru allar sameinaðar í guði, og í rauninni
guð sjálfur, andinn og náttúran væru sam-
einuð í guði, eða: að andi og náttúra væri
hið sama, það ideala og reala hið sama.
Þessu mótmæltu hinir og sögðu að mótsetn-
ingamar yrðu enn skarpari og ólíkari með
þessum hætti, því Schelling flytti þær frá
hinum endanlega heimi til guðs eigin veru;
en þá varði Shcelling sig með því, að sam-
eining eða miðlun mótsagnanna yrði ekki
skilin nema á mystiskan hátt, með „intellect-
uel Intuition“, sem hann kallaði svo, sem er
— innri sjón skilningsins, en alls ekki með
eintómri skynsemi. Schelling var mjög vel
lærður og náttúrufróður, og framsetti kenn-
ingar sínar skáldlega og fjörugt, og fylgdu
þeim margir merkir menn, Oken, Görres,
Tieck og margir fleiri, og af þessum kenn-
ingum myndaðist hinn nýi rómantiski
skáldaflokkur. Skoðanir hans má framsetja
hjer um bil með þessum orðum: Einungis
skáldið heíur lykilinn til hins mystiska
undraheims, til náttúrunnar með öllum
hennar leyndardómum, einungis skáldið
skilur sameiningu hins gjörvalla í guði. 1
skáldskapnum fær skáldið meðal til að láta
alt þetta í ljósi, og þannig fær allur þessi
skáldskapur á sig meir eða minna mystisk-