Lögrétta - 01.07.1932, Blaðsíða 32

351
LÖGRJETTA
352
Sftír Senedíkt ©röndal.
Tyrírlestur haldínn í (Reybjavíh 4. febrúar 1888
6kkí prentaður áður.
©eílur Hannesar Tiafsteín og Senedíhts Gröndal um rómantíh og realísma
‘'ínngangur
Kringum 1870 og þar á eftir hefst ný
hreyfing í andlegu lífi Norðurlanda, eink-
um Danmerkur, með háskólafyrirlestrum
Georgs Brandesar um meginstefnur Evrópu-
bókmentanna. Þá urðu um alllangt skeið
allharðvítugar deilur um bókmentir og
menningarmál og kenningar Brandesar
höfðu um tíma mikil áhrif. Ýms bestu skáld
Norðurlanda voru um skeið að einhverju
eða öllu leyti á hans bandi, s. s. Holger
Drachmann og I. P. Jacobsen, Schandorp
og Gjellerup í Danmörku, Kielland og að
vissu leyti Ibsen og Bjömson í Noregi.
Sumir þessara manna sneru síðan baki við
Brandes og deilurnar hjöðnuðu smásaman.
Um þessar mundir mátti Kaupmannahöfn
heita andlegur höfuðstaður Islands og eins
og vænta mátti urðu íslenskir stúdentar,
sem þar vora við nám, einnig fyrir áhrif-
um frá umbrotunum, sem þá voru þar í
andlegu lífi. Sumir þeirra urðu mjög hrifn-
ir af Brandesi og nokkuð handgengnir hon-
um og tóku sig saman um það, að ryðja
hinum nýju skoðunum einnig braut í ís-
lenskum bókmentum. Þeir gáfu út Verð-
andi 1882 og átti það að verða ársrit, en kom
ekki út nema einu sinni. „Suðri“ og „Heim-
dallur“ áttu síðan að stefna í svipaða átt,
en úr þeim ritum varð líka fremur lítið.
En mennirnir, sem upphaflega stóðu að
Verðandi urðu merkir menn og rithöfundar
hver á sínu sviði, þeir Hannes Hafstein,
Gestur Pálsson og Einar Hjörleifsson Kvar-
an, en einn þeirra, Bertel Ó, Þorleifsson, dó
um þessar mundir.
Þegar Hannes Hafstein kom heim aftur
að loknum Hafnarárum sínum mun hann á
ýmsan hátt hafa farið að tala hjer máli
hinnar nýju bókmentastefnu. 14. jan. 1888
flutti hann í Goodtemplarahúsinu fyrirlest-
ur um „ástand íslensks skáldskapar nú á
tímum“, en Nikolín tannlæknir söng ein-
söngva fyrir og eftir. Þessum fyrirlestri
svaraði Gröndal 4. febrúar með öðru erindi
og vöktu þessar deilur mikla athygli. Þær
eru að mörgu leyti merkilegur þáttur í ís-
lenskri bókmentasögu þessara ára og er
íyrirlestur Gröndals nú prentaður hjer á
eftir í fyrsta sinn, eftir eigin handriti hans.
Hannes Hafstein hafði aðallega talað um
Grím, Matthías, Steingrím, Gröndal og Jón
Ólafsson. „Hann fór víða snjöllum orðum
um kosti á skáldskap þessum“, segir Isa-
fold, „og var drengilega djarfmæltur og ber-
orður um ókostina. Sumt í dómum hans
virtist þó miður vandlega skoðað eða ræki-
lega íhugað. Niðurstaðan var sú, að íslensk-
ur skáldskapur væri á afturfararskeiði, eða
nær því í fullkomnu dái nú sem stendur.
... Kveðskapurinn, sem nú væri að líða
undir lok, hefði hneigst mest að einstreng-
ingslegum þjóðernisátrúnaði, er heimurinn
nú, öld rafmagns og gufuafls, væri farin að
sjá, að ekki væri annað en reykur. ... Yrk-
isefnin væru orðin úrelt og það fyndu
skáldin ósjálfrátt og því væru þau þögnuð.
Fátækt landsins og einstæðingsskapur stæði
einnig skáldskapnum fyrir þrifum. Endur-
reisnin væri undir því komin, að skáldin
fengju nýjar hugmyndir til yrkisefnis".
Þetta voru, að því er blöðin sögðu, aðalat-
riðin í fyrirlestri Hannesar Hafstein og var
honum, að því er þau segja, vel tekið, enda
áheyrilega fluttur. Margir hafa samt verið
óánægðir með ýmsa dóma H. H. og skor-
uðu á Gröndal að svara honum, að því er
hann segir sjálfur í óprentuðu blaði um
fyrirlesturinn, sem var fluttur fyrir fullu
húsi og urðu margir frá að hverfa. „Fyrir-
lesturinn var áheyrendum til mikillar
skemtunar, enda var hann fluttur með hinu
alkunna fjöri og fyndni ræðumannsins“,
segir Þjóðólfur. „Hannes hafði lýst mig ein-
tóman hringlara og ómögulegan“, segir
Gröndal, „og gert að mjer háð og spott, svo
sem viðurkenningu fyrir það, að jeg, gam-
i