Verkamaðurinn - 24.11.1968, Síða 7

A SJÓNSK FUNNI
Sú stund, er við köllum Nútíð, er flogin hjá
fyrr en við höfum hugsað nafn hennar. Sé
litið á sjónskífu tímans, væri kannski réttara
að tala um samtíð á þeim fleti. Nú, þegar hjól
breytinganna hverfist svo hratt, að enginn píl-
ári þess verður greindur, þegar sannleikur
gærdagsins er orðinn lýgi dagsins í dag og
staðreynd virðist naumast til, þá er von, að
margur villist á áttum og horfi sljóum augum
hins vonsvikna til framtíðar.
Allir þeir, sem mótuðust að fullu fyrir hina
síðari heimsstyrjöld, hafa orðið að þola þá
raun, sem fáar kynslóðir hendir, að allt, sem
var þeim gildi, er nú hlægilegt. Fullorðinn
maður verður að samlagast algjörlega breytt-
um viðhorfum á öllum sviðum lífs síns, bæði
hið ytra og innra. Það er ekki einungis, að
farartæki vort hafi breytzt úr fæti í hjól, olían,
ljósmeti æskunnar, svörður og sauðatað, yl-
gjafi hennar, í rafurmagn og kjarnaglóð, hendi
manns í vél, heldur hefur allt, sem andinn nam
og helgaði sér, orðið að víkja, sem úrelt þing,
fyrir nýjum háttum. Við stóðum allt í einu
sem opinmynnt börn frammi fyrir því, að sú
veröld, sem var, hvarf. Þroskabraut okkar, sem
við gengum, meðan aðlöðunarhæfnin var mest,
var á enda. Nýr tími, fjarskyldur hinum, nýr
vegur, ólíkur götunni okkar, beið. Kannski nám
um við ekki dagsetning þessarar stundar eða
ártal. En þetta gerðist úr lokum seinni styrj-
aldar. Við máttum taka til á ný að samlagast
nýrri öld. Fullorðnir að setjast í skóla ólíkra
fræða þeim, er oss runnu í merg og blóð á
hljóðlátan hátt á fyrsta þriðjungi þessarar
aldar. Hefur nokkur forfeðra okkar orðið að
endurskapa svo algjörlega viðhorf sín, af-
klæðast svo rækilega þeim persónuleika, er
samtíðin hafði mótað og skapa nýjan? Eða
lifa áfram sem fornaldarundur í skihiings-
vana Núi? Nei, naumast sjálf landnámskyn-
slóðin. Þar var meir um sviðskipti að ræða
en kollsteypu leikmyndar og texta.
Jafnaldri góður. Hvar er rómantík fyrsta,
annars og þriðja tugs aldar, hvar raunsæi hins
fjórða? Hvar eru form þeirra lista, er við
dáðum og gerðum að ævilöngum vin? Hvar
er kommúnisminn okkar, verkmenningin, trú-
in, vonin, allt?
Þessu verður ekki svarað. Annaðhvort sam-
löðumst við afstæði alls, sem nú er, eða stönd-
um sem nátttröll og horfum á flug samtíðar í
átt óvissunnar, þöglir menn, án faðirvors.
— Það var barn í dalnum, sem datt onum
gat. .. Mörg börn.
☆
VERKAMAÐURINN er fimmtugur, raun-
verulega skipuleg verkalýðssamtök á líkum
aldri. Að lesa þetta blað ár frá ári segir sögu
ekki fjarskylda þeim dráttum, sem á undan
standa. Hann var í fyrstu málgagn jafnaðar-
manna, hann varð málgagn kommúnista og
sósíalista og Alþýðubandalags. En hvað, sem
nöfnum líður þeirra hugmyndasamtaka, er að
baki stóðu, var hann málgagn verkalýðs og er
enn. En hér stöndum við nú frammi fyrir ærn-
um vanda. Hinn stjómmálalegi bakhjall verka-
lýðs, sem fyrr var einn, er nú löngu sprunginn
í tvennt og nýlega klofin hin breiðari helftin
í þrennt. En framundan hið næsta blasa þó
við þau vandamál, sem aldrei verða leyst af
stökum tunnustöfum. Hver sé ástæðan fyrir
því, að svo er komið, mun ég leiða hjá mér
að ræða, en hygg þó, að einn þátturinn sé hrað-
flug tímanna og hæggengni þeirra, sem mót-
uðust af hugsjónaeldi ára Sovétbyltingar. Því
enda þótt eldur sá hafi kulnað mjög vegna
misferlis manna, sem halda skyldu honum lif-
andi og það m.a. vegna örðugleika þeirra, að
verða samstiga breytingum framþróunar, þá
er ekki þar með sagt, að hugsjónir þessar geti
ekki haft svipað notagildi á nýrri öld. Séu þær
samhæfðar kröfu líðandi stunda. Hitt er þó
staðreynd, að þeir, sem nú eru að salla hug-
sjónir sósíalismans niður í núll, eru aRir fóst-
urbörn hans og forsvarsmenn frá upphafi hér-
lendis, en kannski hafa hugsjónir þann eigin-
leika seglskipsins, að þar þurfi nokkuð að
hafa í huga sjólag og vinda. En mönnum hætt-
ir ætíð við að trúa á, að það, sem var rétt í
gær, sé það einnig að morgni hins næsta dags.
Persónulega þori ég ekki að segja neitt um
það, hvort þetta umrædda þjóðfélagsform sé
hið eina rétta á öllum tímum. Hitt þykist ég
hafa séð af innlendri reynslu, að þótt hálf-
sannleikur kunni að vera betri en lýgi, þá sé
hálfsósíalismi verri en enginn.
Margir halda því fram, að „jafnaðarkenn-
ingin” stríði á móti „mannlegu eðli,” hitt hef-
ur þeim láðst að sanna, að menn séu fæddir
með eitthvert sérstakt „eðli,” hvort það sé al-
gilt fyrir alla, og enn hvort það sé gott eða
illt, og síðast en ekki sízt, hvort það sé óbreyt-
anlegt. Gæti ekki hugsazt, að eins rétt væri að
breyta eðli sínu eftir samfélags-þörfum eins
og að laga þær eftir því. Einhvern veginn
hafa jurtir og dýr samsinnað „eðli“ sitt hinum
ólíkustu þróunarskeiðum náttúrunnar og lif-
að af veðrabreytingar hinna ýmsu tímabila,
án þess að bíða tjón á sálu sinni. Kannski
hjálpaði það þeim að eiga ekki neina skráða
formúlu um, hvað væri rétt og rangt og að eilífu
óumbreytanlegt. Þar þraut manninn, það er
hans erfðasynd. Jú, mikið rétt, hann lifði af
sem tegund. En hvenær, sem hugmyndalegan
vanda bar að höndum, urðu viðbrögðin Kains
og Abels og svo er enn.
Kartöflurnar í Eyjafirði höfðu vit á að not-
færa sér þrjá sumarmánuði til fulls þroska.
Pólitískir leiðsögumenn verkalýðs notuðu 50
sumur heil til að sprengja sjálfa sig í frum-
einingar.
Þó skal nú strax og fúslega viðurkennt, að
þessi umrædda forustusveit íslenzks verka-
lýðs hefur unnið stórhlutverk. Hún er eitt
meginaflið, sem leitt hefur alþýðu frá borði
hungurs og réttleysis til þess sætis, er henni
ber í lýðfrjálsu ríki. Samvinnuhreyfing og
sósíalismi hafa gjört bændur og sjómenn og
verkalýð að nútímaþjálfuðum her í framvindu
atvinnusögu, frjálsa menn og stolta, jafnoka
þeirrar auðstéttar, sem var og er enn járnköld
staðreynd. Þetta ber að þakka og viðurkenna.
Og því má slá föstu, að þótt nú hafi riðlazt
forustusveit, muni það fólk, sem hún ól upp,
finna sameiginlegan veg að ganga og þá leið-
toga, er gera hann að sigurbraut. Því sá veg-
ur yrði vegur meginhluta þjóðarixmar. Frelsi,
sjálfstæði og uppbygging er letrið, sem skráð
er á þær gulltöflur okkar, sem nú hyljast að
nokkru í grasi. Þær verða teknar upp.
En víkjum enn að þessu fimmtuga blaði.
Öllum, sem hafa frá upphafi staðið vörð um
það, notið þess og goldið, vil ég votta virðingu
og þökk. Það var hvorki vegsvon ævinlega, né
fjár- að stýra því og dreifa. En aldur þess,
viðgangur þess og árangrar eru staðreynd.
Ég vil leyfa mér að nefna þrjá af þeim rit-
stjórum, sem lengst hafa starfað samfleytt við
blaðið: HaUdór Friðjónsson, sem leiddi það
öruggri hendi hin fyrstu bemskuár þess. Jakob
Árnason, er bar það fram um vegi mikilla
þrenginga og styrjaldar, og Þorstein Jónatans-
son, núverandi ritstjóra, sem orðið hefir að
sigla sjói mikils misstreymis og sviptivinda.
Allir eiga þessir menn sinn góða hlut, hver
á sinn hátt og verður seint að fullu þakkað.
En einnig mætti með viðurkenning og þökk
minnast allra starfsmanna og stuðningsliðs
blaðsins frá upphafi.
Framtíð íslenzkra blaða er nú mjög óráð-
in. Fjölmiðlunartækin nýju munu án efa þoka
þeim til hliðar a.m.k. um nokkur ár. Hér á
Akureyri er enginn gruiídvöllur fyrir fjögur
blöð. Á íslandi er enginn grundvöllur fyrir
fjóra flokka, hvað þá fleiri, þeir hljóta því
að sameinast einhverjir, og þá málgögn þeirra
um leið. Enginn getur því sagt um með neinni
vissu, hvort þetta blað, Verkamaðurinn, nær
lengri aldri, eða fellur skjótt. Þar ráða menn
morgundagsins. K. f. D.
Verkamaðurinn 50 óra — 9