Eimreiðin - 01.05.1906, Qupperneq 72

152
Önnur þessara kenninga er um íslendingabók Ara fróða. Heldur höf. (Guðbrandur
Vigfiísson) því ffam, að Ari hafi skrifað hana á latínu um 1125 f/rir biskupana
fslenzku, Þorlák og Ketil; en biskuparnir hafi fengið Ara til að rita bókina, til
þess að geta sent hana Össuri erkisbiskupi í Lundi ásamt Kristinrétti þeirra, sem
samþyktur hafi verið um sama leyti (1125). Frá Lundi muni hið latneska frumrit
af íslendingabók hafa verið sent til páfans í Rómaborg og sé þess því nú að leita
í hinu mikla skjalasafni páfans í Vatíkaninu, og geti vel verið, að handrit afíslend-
ingabók sé þar enn til. En áður en biskuparnir sendu latneska frumritið frá sér,
hafi einhver klerkur þeirra snúið ritinu á íslenzku, og sú þýðing hafi verið geymd í
skjalasafni annarshvors biskupsstólsins, í Skálholti eða á Hólum. Frá þeirri þýðingu
stafi svo sú íslendingabók, sem við þekkjum.
Höf færir ýms rök fyrir þessari skoðun sinni; en aðalröksemdin er þó sú, að
í íslendingabók komi fyrir ýms orð og nöfn úr lagamálinu íslenzka, sem bæði séu
harla óákveðin og ekki komi heim við lagamálið í Grágás. f að sé nú ekki
líklegt, að ef Ari hefði ritað bók sína á íslenzku, að hann hefði þá ekki notað
hin réttu lagaorð, sem hann hafi hlotið að þekkja, hvort sem hann nú hafi
.sjálfur verið goði eða ekki. 1?essi ónákvæmni hljóti því að stafa frá þýðandanum,
sem hafi verið miður lögfróður. Ari hafi þýtt íslenzku lagaorðin á latínu (t. d.
aðile með princeps), en þýðandinn aftur þýtt latnesku orðin með öðrum orðum á
íslenzku, sem honum fanst liggja næst (t. d. þrinceps með höfðinge [at sökenne]).
En annars tilfærir höf. margt fleira, er beri vott um hinn latneska uppruna bókarinnar,
þótt eigi verði það hér rakið.
Hin kenningin, sem vér vildum drepa á, er um nýja leið til að ákveða, hvar
lögberg og lögrétta hafi verið á þingvöllum, er höf. kveðst hafa rekið augun í við
að skoða hinn forna þingstað á eynni Mön. í*ar samvari alt því, sem var á íslandi:
Tinwald sé þingvöllur, Tinwald-hill sé lógberg (eða þingbrekka á vorþingunum), the
House of Keys sé lögréttan og the chapel sé hofib (í heiðni, en seinna meir kirkjan).
Milli Tinwald-hill og the House of Keys liggi girtur stígur eða tröð (Path), sem
svari til þess, sem kallað sé »þingvallar-traðer* í »Alþingis catastasis« frá 1700, í
beinni línu frá austri til vesturs, og svo muni verið hafa á öllum fornum þingstöðum.
Gegnum þessa tröð gangi menn hátíðisgönguna (the procession) 24. júní, sem samsvari
lögbergisgöngunni eða dómaútfærslunni fyrsta laugardaginn í þingi, og sé fjarlægðin
milli lögbergs og lögréttu á báðum stöðum hérumbil 140 álnir enskar (yards). The
Keys á Mön svari til goðapallanna (í lögréttu) og the Deemsters (dómstjórar) til
lögsögumannanna (eða lögmannanna síðar).
Með því nú að bera saman þingstaðinn á Mön og hinar og þessar greinir úr
fomritum vorum og lögum kemst höf. að þeirri niðurstöðu, að lögberg hafi verið á
eystri barminum á Almannagjá (fyrir sunnan stíginn niður úr gjánni) og lógréttan
þar beint austur af á hinu núverandi Í^ingvallatúni, vestanvert við Klukkuhól, en í
norður frá búð Skálholtsbiskups og í útnorður frá kirkjunni (eða hofinu í heiðni).
Frá lögréttunni hafi svo legið girt tröð beint í vestur til lögbergs yfir Öxarárbrúna,
og eftir þeirri tröð hafi menn gengið lögbergisgönguna. Til þess að þetta verði
alt sem skýrast fyrir lesandanum, fylgir uppdráttur af alþingisstaðnum, þar sem afstaða
hinna ýmsu merkisstaða er sýnd, eins og höf. álítur verið hafa fram að 1230.
V. G.
UM GOÐSAGNIRNAR UM RAGNARÖK hefir próf. B. Kahle í Heidelberg
ritað alllanga ritgerð í »Archiv fíir Religionswissenschaft« (VIII, 3—4 og IX, 1,
1906). Er í henni fyrst inngangur um Völuspá og ágreining manna um hana, en