Eimreiðin - 01.05.1906, Blaðsíða 74

154
hafi af því, að læra þá vitleysu, að eignarf. af fingur sé fitigrar, þar sem engum
kemur til hugar að hafa það annað en fingurs; enginn maður íslenzkur nmn og
trúa því, að fjándur sé nútíðar-íslenzka! Vega kveður hann vera í þátíð óg-ógum,
en þó er það — að m. k. í merkingunni drepa — vó-vógum ; spýja einungis spjó, þótt nú
hafi það einnig veika beyg. spúði o. s. frv. Ef skelfa er notað í nútíðarmáli, þýðir
það aðeins: að hræða, og er danska útleggingin »ryste« því ekki fullnægjandi.
Höf. talar um orðið hundrað; telur það, eins og það er, bæði nafnorð, er
beygist reglulega, og lýsingarorð. En svo fer það út um þúfur, er hann kemur með
þá fjarstæðu, að sem lýs.orð hafi það flt. hundruð, því að kunnugt er, að þá er
það óbeygilegt (t. d. hundrað menn, en ekki hundruð (!) menn). Vöndur er tekið
sem beygingardæmi á einum stað og beygist þar, eins og það allajafna í ræðu og
riti gerir, með þáguf. vendi; svo segir höf. í skýringargrein, að »í nokkrum orðum
sé engin þáguf. ending og þá hverfi i-hljóðvarpið, t. d. í »vönd«! Vöndur er því
bæði dæmi upp á aðalregluna og undantekninguna! — Ekki fer betur fyrir sól, sem
hann notar sem aðalbeygingardæmi kvk.orða, er enda á -ir í nf. og þlf. flt.,
eignarf. flt. sóla; segir hann þá reglu því nær algilda. En, viti menn, rétt á eftir
undantekning: eignarf. flt. getur einnig (sem veikt) endað á -na og dæmi þess er
— sól, sólnal
Engin regla án undantekingar. G. Sv.
PÁLL f'ORKELSSON: BEYGINGARREGLUR í fSLENZKU MEÐ FRÖNSKUM
SKYRINGUM (systéme grammatical pour tous les mots islandais avec des explica-
tions frangaises). Copenh. 1902.
í*etta er 2. útgáfa af hinum íslenzku beygingarreglum P. í*., sem ætlaðar eru
Frökkum, og því er bókin á frönsku ritin. (1. útg. kom 1894). Aðeins allra fyrstu
blaðsíðurnar eru á íslenzku (þ. e. skýringarnar), með því að það eru framburðar-
reglur nokkrar í frönsku fyrir íslendinga. En síðan koma framb.reglur í ísl. handa
Frökkum og þá málfræðin og beygingarkerfin.
þessi beygingarmálfræði er sérlega nákvæm og samvizkusamlega gengið frá
upptalning orða og beygingardæma. Bókin er þörf öllum útlendingum, er franska
tungu skilja og íslenzku vilja nema; og lærðir töluvert yrðu þeir að kallast í íslenzku,
er þeir kunna bókina alla. Páll Þorkelsson er alkunnur frönskumaður og væri eigi
ólíklegt, að aðrir íslenzkir frönskudýrkendur hefðu hug á að eignast þessa málfræði
og njóta skemtunar af lestri hennar. Hún fæst í bókaverzlun Gyldendals, Khöfn.
í bókinni eru líka ýmsar orðfræðis-athuganir, sem ég veit ekki til, að aðrir
Islendingar hafi verið að spreyta sig á en Páll; sumar að m. k. frumlegar. Einna
einkennilegastur er kaflinn, sem höf. nefnir: »De l’étymologie ou de l’origine la plus
primitive des mots en général« (um fyrsta uppruna eða myndun orða yfirleitt). þar
leiðir hann að því, meðal annars, fjölda dæma, að orð (sagnorð ísl.), sem byrja
með sömu eða líkum stöfum — líku hljóði —, tákni sömu eða líka hugmynd; fer
hann þannig gegn um alt stafrófið og greinir byrjun sagnorðanna. Til þess að
menn sjái, hvernig þessi aðferð lítur út, skulu gripin úr orðasægnum t. d. þau, er
hefjast á: gra, grá, gre, gri, gry, grœ — tákna ónotalega eða hryggilega athöfn
eða þvíuml., svo sem sagnorðin: grafa, gramsa, grána, granda, gráta, gremjast,
greypa, grípa, grýta, grœta osfrv.
]?ólt hætt sé nú við, að allir vilji ekki fylgja Páli í gegnum þykt og þunt með
þetta kerfi, þá liggur þó í augum uppi, ef það nær yfir meiri hluta orða, að það
getur verið til hægðarauka við nám og hjálpar minninu; útlendingum t. d. mundi
veita auðveldara að muna merkingu orðanna nokkurn veginn. —