Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1981, Blaðsíða 30

30
DAGBLAÐIÐ& VÍSIR. MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 1981.
NÝJA DANSKA
megrunaraðferðin sem skrifað er um í „Vik-
unni” 17. des. útsölustöðum. ’81, fæst aðeins á eftirtöldum
STÓR-REYKJAVÍKURSVÆÐIÐ:
Árbæjarapóteki, Vörðufelli, Kóp.,
Háaleitisapóteki, Viði, Starmýri,
SS Glæsibæ, Vfði, Austurstræti,
SS Austurveri, Kjötmiðstöðinni,
Ásgeiri, Efstalandi, Kaupgarði, Kóp.,
Ásgeiri, Tindaseli, Breiðholtskjöri,
Kjörvali, Mosf., Borgarbúðinni Kóp.,
Nesvali, Seltj,, Laugarnesapóteki. lleilsuhúsinu, Skólavörðustig 1B,
LANDSBYGGÐIN: Stjörnuapóteki, Akureyrarapóteki,
Akranesapóteki, Blönduósapóteki,
Vestmannaeyjaapóteki, Ölfusapóteki,
Siglufjarðarapóteki, Nesapóteki, Neskaupstað,
Apóteki Austurlands, Seyðisfirði, Ljósbaðstofunni Sóleyju, Keflavík,
Borgarnesapóteki Heilsuhorninu, Selfossi.
Póstkrafa: Pósthólf 631, RT, Sími 31710—31711. DECIMIN-umboðið
á íslandi
Nýjustu tízkulampamir á ótrú-
lega hagstœðu verði.
CORUS
Hafnarstræti 17 — Sími 22850
Sórverzlun með gjafavörur.
ITÆKI
GLORIA
JÓLAG.IÖF, SEM VIT
S
KR I. OPIÐ LAUGARD.
KOLSÝRIJIIIÆDSLÁft %
SELJAVEG 12 SIMI: 1 33 81
Menning Menning Menning
Úr kvikmyndinni Útlaginn.
Eins og alvöru-bíó
Indriði G. Þorsteinsson:
ÚTLAGINN
Byggt á Gbla sögu Súrssonar
Pranthúsifl 1981.80 bls.
Það er undarleg hugmynd, sem
stundum hefur heyrst fleygt að und-
anförnu, að bíómyndir eftir fornsög-
um geti með einhverjum hætti komið
í staðinn fyrir sögurnar sjálfar. Enn
kyndugra væri þó hitt, ef einhver
skyldi láta sér detta það í hug, að
endursögn slíkrar kvikmyndar í bók,
kvikmyndasaga sem svo er nefnd,
geti að sínu leyti leyst fslendingasögu
af hólmi á meðal einhverra lesenda.
Til slíkra nota er bók eins og Útlag-
inn satt að segja verri en ekki neitt.
Þetta breytir engu um það að
bókin um Útlagann, aukin mörgum
myndum úr bíómyndinni, er sjálegur
minjagripm- um hina sögulegu kvik-
mynd. Og vel má hafa gagn af bók-
inni ef menn vilja til dæmis rifja upp
efnisatriði bíómyndarinnar eftir á og
huga nánar að úrvinnslu hennar úr
frásagnarefni Gísla sögu. En eftir
eðli sínu er bókin einungis endursögn
eftir endursögn, prýdd í mesta lagi
fáeinum stílblómum af hálfu höfund-
ar. Kvikmyndin sjálf, Útlaginn er á
hinn bóginn allt annað og meira en
endursögn fornsögunnar: hún er
tilraun til nýsköpunar úr efnivið
hennar, umsköpunar hans í öðru frá-
söguformi. í lifandi myndum.
Það er auðvitað deginum ljósara
að slík endurgerð og umsköpun er
margvíslegum vandkvæðum háð,
öðrum en þeim er varða beinlínis
hina myndrænu úrvinnslu efnisins.
Eitt er málfar slíkrar myndar, orð-
ræða fólksins á tjaldinu. Útilokað
virðist að sækja allan texta orðréttan
í söguna, enda yrði slík bíómynd því
sem næst þögul. En hætt er við að
hitt þættu ekki góðir kostir heldur,
að semja þann textaauka sem til þarf
í einhvers lags heimatilbúnum forn-
sagnastil, eða þá færa alla orðræðu
til nútímamáls. „Hneit þar,” sagði
Vésteinn. Hvað gæti hann annað
sagt? Eða þá Ingjaldur í Hergilsey —
ætti hann að fara að tala eins og
alþingismaður eða verkalýðsbrodd-
ur?
í Útiaganum er farinn eftirtektar-
verður meðalvegur. Þar er mikill
hluti orðræðunnar tekinn beint og
óbeint eftir sögunni og flestar fleygu
setningarnar viðhafðar, en það sem
þarf til viðbótar er að mestu á ein-
földu daglegu máli. Nú er svo sem
ekki viðhaft neitt óþarfa málæði í
kvikmyndinni, samtalsstíllinn er
alveg hæfilega stuttaralegur. Samt
virðast ýmsir setja fyrir sig hafið sem
óneitanlega er á milli þess fornlegasta
og nýlegasta í málfari kvikmyndar-
innar, og satt er það, að miklu munar
á einstökum setningum og orðfæri.
Að vísu má meta þetta úr öfugri átt:
við að horfa á myndina fannst mér
eiginlega undravert hvað nýtt mál og
gamalt samþýddist þar þrátt fyrir
augljósan tímamun. Hvað sem
smekksatriðum líður um einstök orð-
svör og leikatriði sýndi sig sem mestu
skiptir, að unnt er að semja með
þessu móti alveg leikhæfan texta.
Slíka hluti sem þessa er auðvitað
unnt að skoða i bókinni. En að visu
ber sitthvað í milli kvikmyndar og
kvikmyndasögu. í bókinni koma
fyrir efnisatriði úr sögunni sem sleppt
er í myndinni, og myndin tekur upp
stöku efnisatriði úr sögunni sem
bókin sleppir. Æskilegra hefði verið
að sagan fylgdi myndinni alveg ná-
kvæmlega eftir að þessu leyti, tæki
ekki til annarra frásagnarefna en
myndin nýtir og birti alla orðræðu úr
myndinni. Hitt skiptir þó meira máli
að í bókinni er svo sem engin:. tilraun
gerð til að fylgja fram myndrænum
frásagnarhætti, endursegja biómynd
í texta, og gerir hún sig að því skapi
háða frásagnarhætti, og raunar orð-
færi sögunnar sjálfrar, langt umfram
kvikmyndina. Kvikmyndasaga
verður áreiðanlega þá þarflegust ef
hún reynir að endursegja, endurgera í
texta sem mest af öllu efni bíómynd-
ar.
Bókmenntir
Olafur Jónsson
Eftir margra manna smekk er Út-
laginn besta íslenska bíómyndin til
þessa. Fyrir mína parta varð ég í
fyrstu spenntur, rétt eins og á alvöru-
bíó, og síðan beinlínis hrifinn af því
að horfa á myndina. Það hefur ekki
komið fyrir mig áður á íslenskri bíó-
mynd þótt maður horfði á þær með
áhuga. Með allri respekt sagt.
Þar fyrir getur maður vel gert sér
grein fyrir því að Útlaginn felur í sér
fjarska mikla einföldun á efni Gísla
sögu. Mestu skiptir raunar að sú ein-
földun tekst. Hér er sögð tiltölulega
einföld hetjusaga, um hina gervilegu
hetju sem gæfan bregst og fellur með
sæmd, áherslan öll á lýsingu hetjunn-
ar og afdrifum hennar. Nokkyð til í
því sem menn höfðu í flimtingum
eftir frumsýninguna, að Útlaginn
væri fyrsta íslenska káboj-myndin,.
tilraun að semja þjóðlegan
„norðra”. En það er auðvitað ljóst
hve skammt þessi aðferð nær til
„túlkunar” á sögunni sjálfri, og öld-
ungis ótækt að líta svo á að Útlaginn
geymi einhvers konar forskrift þess
hvernig gera eigi myndir eftir forn-
sögum.
Það má vitaskuld húgsarsér marg-
víslegar kvikmyndir eftir til dæmis'
Gisla sögu. Ein mundi leggja mest
upp úr sálfræðilegu og kynferðislegu
efni hennar og allri forneskjunni í
sögunni, sambandi systkinanna,
Gísla, Þórdísar, Þorkels, sín í milli,
og þyrfti þá að taka til upphafs
hennar í Noregi. Af hverju er Gísli
allur í því að drepa kærasta systur
sinnar og spillir meira að segja hjú-
skap fyrir henni út yfir gröf og
dauða? önnur legði meira upp úr
sögulegu og félagslegu raunsæi og
þrautaferh útlagans. í slíkri mynd
væri ekki sleppt dóminum yfir Gísla
á þingi, þar væri lýst þjóðfélags-
háttum og valdabaráttu, og þar
mundi Gísli og hans fólk til dæmis
eldast eins og annað fólk. Og
þannig mætti áreiðanlega lengi
telja. En líklegt er að til slíkrar kvik-
myndar þyrfti miklu meiri reynslu,
vald á miðlinum en enn er til að
dreifa hér á landi.
Mestu skiptir að Útlaginn tekst
allvel eftir sinni tilætlun, falsar ekki
frásagnarefniðþótt hún einfaldi það.
Hún stendur ágætlega undir sér sem
fyrsta atlaga að mikils háttar efni. Og
áreiðanlega verða fornsögur óþrot-
legt viðfangsefni, fjárhagsleg og list-
ræn ögrun til frambúðar, ef kvik-
myndagerð á framtíð fyrir sér hér á
landi. Mestu skiptir að hún tekst í
raun og veru sem bíómynd, sjónræn
frásögn sem heillar og hrífur mann
með sér. Hún er alveg ágæt fyrir
okkur. En eftir er að sjá hvort ótví-
ræðir verðleikar hennar hrökkva til
fjár og frama erlendis.
Það er að skilja að Útlaginn þurfi
beinlínis á umtalsverðum tekjum af
erlendum markaði að halda til að
standa undir tilkostnaði. Og þetta er
enn sem fyrr óleystur vandi kvik-
myndagerðar hér á landi: hvernig á
hún að komast á legg ef heimamark-
aður ber ekki uppi frumkostnað af
myndunum? Hitt er sjálfsagt rétt
hugsað að einmitt efniviður
fornsagna er liklegstur til að gera is-
lenska kvikmynd útgengilega út í frá
— á markaði kvikmynda en ekki bara
kvikmýndahátíðum. I því felst hin
fjárhagslega ögrun. Hitt er annað
mál hvort bíógerð fornsagna er af
listrænum ástæðum brýnasta við-
fangsefni kvikmyndagerðar hér á
landi, nú eða framvegis.
Nú geta allir fjárfest — hlutar frá kr. 250,- til kr. 5000,-. Greiðið inn
á verðtryggðan reikning í Iðnaðarbankanum, nr. 41090.
STÁLFÉLAGIÐ, SÍMI 16565.