Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.1982, Side 14

14
DV. MIÐVIKUDAGUR1. DESEMBER1982.
VÍSINDIOG
VELMEGUN
LJr Aldamótum
eftir Einar Benediktsson.
— Þvíveldur fátækt, oss vantar að sjá,
hvað vísindi ynnu hér, þjóðleg og há,
sjá náttúru landsins vors náminu háða,
sjá not þeirrar menntar, sem oss væri hent.
Og hugmyndir vantar. — Með eins manns anda
ávannst oft stórvirkiþúsund handa.
Skalgabba þann kraft? Er ei grátlegt að sjá
göfuga hugsjón smáða, —
sjá heilbrigða tréð vera höggvið og brennt,
en hirt það visná? Þaðþekkjum vér tvennt. —
A ð virða listir og framtak er fyrsta,
sem fólkinu' á lslandi skyldi kennt.
Með vísindum alþjóð eflist til dáða,
það æðra því lœgra skal ráða. —
Vér óskum hér bóta við aldanna mót,
en allt þó með gát og á þjóðlegri rót;
með rækt við fortíð og fótsþorin þungu,
sem fyrst hafa strítt yfir veglaust og grýtt.
Vér eigum sjálfir á eftir að dæmast,
afoss skulu forfeður heiðrast og sæmast, —
sem studdu á lífsins leið vorn fót,
sem Ijóðin við vöggurnar sungu.
Það fagra, sem var, skal ei las-tað og lýtt,
en lyft uþp íframför, hafið og þrýtt.
Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei, hvað er nýtt.
Vort land það á eldfoma lifandi tungu,
hér lifiþaðgamla ’ íþeim ungul
Það er enn til fólk á Islandi sem
heldur að menningin sé baggi á
þjóðfélaginu, að hún sé eitthvað sem
skattborgarinn þarf að borga fyrir
og liann fái síðan ekki greitt tilbaka.
Þetta sjónarmið er einhver ein-
kennilegasti anginn af þeirri sveita-
mennsku sem enn eimir víða eftir af í
íslensku þjóðfélagi þrátt fyrir vax-
andi menningarumsvif þjóöarinnar.
Islendingar ættu að vita það allra
þjóöa best að menningin ér kjölfest-
an, þaö eina sem alltaf borgar fyrir
sig. Auk þess er fé sem viö veitum til
menningarmála smámunir miðaö
viö flest annaö.
Islendingar eru sjálfir lifandi sönn-
un þess að menning borgar sig. Það
voru bókmenntirnar og myndlistin
og tónlistin sem héldu lífinu i þjóð-
inni hinar myrku aldir hungurvofu
og erlendrar áþjánar.
En menning er fleira en listir og
menntun. Menningin er ekki síður
vísindin. Og Yisindin ekki einasta
borga fyrir sig, það eru þau öðru
fremur sem borga brúsann þegar til
lengdar lætur.
Islensk þjóö hefur um langt skeiö
lifaö á fiskimiöum sínum og
orkulindum og nýtt þessar auölindir
meö vísindaþekkingu sinni og út-
sjónarsemi einstaklingsins.
En fram til þessa dags hafa
vísindin ekki setiö í fyrirrúmi. Þau
hafa fyrst og fremst verið til
stuðnings og hagnýting í þágu at-
vinnulífsins hefur veriö handahófs-
kennd.
Menningog
umhverfi
Jón Óttar Ragnarsson
Þetta nægir ekki lengur. Sívax-
andi alþjóðasamkeppni og full-
komnari vinnsla á öllum sviðum með
tilheyrandi tölvuvæðingu og full-
nýtingu sérþekkingar hefur breytt
þessu til frambúðar.
Héðan í frá verða vísindin að vera
í öndvegi, ekki af menningará-
stæðum fyrst og fremst heldur vegna
þess að þróun visindanna mun
f ramvegis ráöa úrslitum i baráttunni
um brauðið.
Til þessa hafa Islendingar ekki
gert vel við vísindamenn sína. Þeir
hafa ekki þurft á því að halda eöa
hafa taliö sér trú um aö þeir þyrftu
þess ekkimeð.
Samt sem áöur höfum viö átt
marga afburða vísindamenn. Risar
eins og Stefán Stefánsson, Bjarni
Sæmundsson og Þorvaldur Thorodd-
sen lögöu t.d. grundvöllinn aö
íslenskum náttúruvísindum.
Þeir Vísindamenn, eins og
Kristján Eldjárn og Sigurður
Nordal, sem hafa notið hvaö mestrar
virðingar hérlendis, voru menn sem
tengdu saman vísindi og listir, voru
jafnvígir á hvort tveggja.
Hópamir skildust að
Þetta er gömul íslensk hefð og
sýnir enn betur hvaö þessir tveir
þættir, visindi og listir, eru saman-
tvinnaöir í okkar menningarsögu.
Vona ég að sú hefð haldist svo lengi
sem landið er byggt.
Vísindamenn og listamenn þurfa
hverjir á öðrum að halda. Til þess að
fræða fólk þarf visindamaðurinn
helst að vera skáld og skáldin að
vera inni í vísindum.
Því miöur hafa þessir hópar
skilist aö í sérhæfingar-
kapphlaupinu. Hefur jafnvel verið
svo á stundum aö nokkur fjand-
skapur hefur veriö uppi á milli lista
og vísinda.
Það eru ekki mörg skáld sem
yrkjá í dag lofsöngva til vísindanna
svipað því sem Einar Benediktsson
gerði fyrr á öldinni, sbr. kafla úr
kvæðinu Aldamót sem hér er birturi
En vonandi fer þetta aö breytast.
Vonandi fara þessir boöberar
menningarinnar aö ná saman á nýjan
leik eftir því sem þeir átta sig betur
á stööu og starfi hvor annars.
Kannski hefur helsprengjan og
eiturgasiö og mengunin og auölinda-
sóunin sem vísindamönnum er aö
hluta til kennt um líka oröiö til þess
að leiðir hafa skilist um tíma.
Kannski er þessi aöskilnaður líka
aö nokkru leyti listamönnunum
sjálfum aö kenna. Þeir hafa ekki
fylgst meö í vísindum, heldur
einblínt á fagurfræöi og listsögu.
En þetta hlýtur aö breytast. Það
blæs ekki byrlega i þjóðarbúinu um
þessar mundir. Aðeins með því aö
kalla til starfa hugsjónafólk úr
FRELSI, VARNA VIRDI?
Þann 16. þessa mánaöar birtisthér
í kjallaranum grein eftir ungan her-
stöðvarandstæðing. Megininntak
þeirrar greinar var, eins og oft vill
veröa í skrifum herstöðaandstæö-
inga; úrsögn Islands úr Atlantshafs-
bandalaginu, brottrekstur varnar-
liösins og yfirlýsing íslenskra stjórn-
valda um hlutleysi íslensku þjóöar-
innar. Grein mín í þessu
blaði er til þess aö útskýra í stuttu
máli og megindráttum, og skýra
frá helstu atriðum varöandi hlutverk
Atlantshafsbandalagsins, hemaðar-
og landfræðilegt mikilvægi íslands
og hættuna af einhliða afvopnun.
Atlantshafsbandalagið,
friðarsamtök
Það er staðreynd sem enginn upp-
lýstur maöur neitar að átök eöa bar-
átta fer fram í heiminum milli
tveggja megin-hugmyndakerfa; al-
ræöis og lýðræöis. Alræöið birtist
okkur í mynd Ráðstjórnarríkjanna
og Varsjárbandalagsins sem í krafti
stærðar sinnar og styrks knýr undir
sig aörar þjóöir, kúgar þær og merg-
sýgur. Lýöræöið birtist okkur aftur á
móti í mynd Vestur-Evrópu, noröur-
hluta Ameríku og Atlantshafsbanda-
lagsins.
Bandalögin tvö, Nató og Varsjár-
bandalagiö, er ekki hægt aö bera
saman þótt leppar ráðamanna Ráö-
stjórnarríkjanna hvetji til þess. At-
lantshafsbandalagið er frjálst varn-
arbandalag vestrænna lýðræðisríkja
en Varsjárbandalagiö er kerfisbund-
in útfærsla á skipunarvaldi ráða-
manna íSovétríkjunumyfirleppríkj-
um þeirra, jafnt pólitísku sem hern-
aöarlegu.
I vamarsamningi Atlantshafs-
bandalagsins er ákvæöi þess efnis aö
„árás á eitt eöa fleiri aðildarríki
NATO skal talin árás á þau öll”.
Þetta ákvæöi er það sem tryggt
hefur íslendingum sem öömm aöild-
arríkjum Atlantshafsbandalagsins
friö, frelsi og lýöræöi nú í tæp 40 ár,
meðan hver styrjöldin á fætur ann-
arri hefur geisaö í heiminum og kost-
að rúmlega 30 milljónir manna lífiö
(rúmlega 150-faldan fjölda íslensku
þjóöarinnar). Vestur-Evrópa og
Norður-Ameríka hafa tryggt frið
sinn meö vem sinni í Atlantshafs-
bandalaginu og hefur aldrei komið til
átaka í Vestur-Evrópu eða Norður-
Ameríku síöan Atlantshafsbandalag-
iö var stofnað.
Hernaðarlegt mikilvægi
Norður-Atlantshafsins
Hemaðarlegt mikilvægi Norður-
Atlantshafsins ræðst einkum af
tvennu: I fyrsta lagi af þeirri staö-
reynd aö þar er meginathafnasvæöi
eldflaugakafbáta Ráöstjómarríkj-
anna og í nokkrum mæli einnig at-
hafnasvæði samskonar kafbáta
Bandaríkjanna, Breta og Frakka.
En hinar langdrægu eldflaugar kaf-
bátanna, hlaönar kjamorkusprengj-
um, era burðarásinn í ógnarjafn-
væginu milli risaveldanna tveggja.
Hinn þátturinn, sá sem ræöur mikil-
vægi Noröur-Atlantshafsins, er aö
varnir Vestur-Evrópu byggjast á
möguleikum til liðs- og birgða-
flutninga þangaö frá Vesturheimi,
áöur en hernaöarátök brytust út eða í
upphafi þeirra.
Hindran slíkra flutninga er eitt af
helstu forgangsverkefnum flota Ráö-
stjórnarríkjanna í hugsanlegum
átökum austurs og vesturs.
Þess má geta, til aö skýra umgang
slíkra liðs- og birgöaflutninga, aö
flytja þarf í fyrstu lotu allt aö 1 1/2
milljón manna og 12 milljónir tonna
af vörum og er talið að um 2500 skip
þurfi ífyrstuferöina.
I hernaöarátökum á Atlantshafi
gegnir Island lykilhlutverkinu. Að-
staöa hér á landi fyrir flugvélar og
skip myndi aö líkindum ráða úrslit-
um í slíkum átökum. Þaö skiptir
engu máli hvort Island er í Atlants-
hafsbandalaginu og hvort hér er
varnarlið eöa hvort Island er ekki í
Atlantshafsbandalaginu og engar
varnir. Hvoragt þessara atriða
breytir í nokkru legu landsins og eöli
styrjaldarátakanna sem fram færa í
grennd þess. Árás á ísland væri án
efa þáttur í stærri átökum en vegna
legu landsins yröi það frá upphafi
dregið inn í hringiöu átaka á Atlants-
hafi. Vegna þessa og hins hugmynda-
fræöilega og stjómmálalega ágrein-
ings, sem er á milli vestrænna lýðræð-
isríkja annars vegar og alræöisríkj-
anna í austri hins vegar, og þegar Is-
land er í Atlantshafsbandalaginu, er
óhjákvæmilegt annað en aö draga þá
ályktun aö ógnvaldurinn sé banda-
lag alræöisríkjanna í austri, Varsjár-
bandalagiö, undir forystu Ráðstjóm-
arríkjanna.
Atlantshafsbandalagiö var stofnaö
í þeim tilgangi aö koma í veg fyrir aö
þau mistök er leiddu til tveggja
heimsstyrjalda á þessari öld yröu
endurtekin. Báðar hófust þessar
styrjaldir vegna þess aö árásaraðil-
inn taldi sig geta haft betur. Nú á
tímum vita sovéskir ráðamenn og
herforingjar aö þeir fengju ekki vilja
sinum framgengt í Evrópu með því
aö beita hervaldi, vegna þess sem,
eins og fyrr frá greinir, segir í
ákvæði í Atlantshafssáttmálanum,
stofnskrá NATO: „árás á eitt aðild-
arríki eða fleiri er árás á þau öll”. í
því er styrkur Vesturlanda fólginn.
Hlutleysi?
Þaö er sem betur fer öllum ljóst,
nema hinum 100 eöa 150 herstöðvar-
andstæöingum, aö Olafi Ragnari
Grímssyni meötöldum, (herstöðvar-
andstæðingar era 0,05% Islendinga)
Arni Sigurðsson
Árni Sigurðsson
aö meginmarkmið Ráðstjórnarríkj-
anna gagnvart Islandi er aö ryðja
þeirri árásarhindrun sem aðild Is-
lands er úr vegi, aö koma landinu úr
bandalaginu og rifta vamarsamn-
ingnum viö Bandaríkin. Ráöstjórn-
arríkjunum er það ljóst að þunga-
miöja áætlana um vamir Atlants-
hafsins og Evrópu era vamir Islands
og Noregs. Réöu Ráðstjórnarríkin
yfir hernaöaraöstööu á íslandi eöa í
Noregi, eða í báöum löndunum, gætu
þau veitt flotadeildum sínum
nauösynlega flugvélavernd og haldiö
uppi linnulausum árásum á liös- og
birgðarflutninga Atlantshafsbanda-
lagsins og gert aö litlu eöa engu
möguleika bandalagsins til þess aö
granda eldflaugakafbátum
Ráðstjórnarríkjanna. Þar meö væru
úrslit styrjaldarátaka í raun ráðin
áöur en styrjöld hæfist.
Ef Island segði sig úr Atlantshafs-
bandalaginu og lýsti yfir hlutleysi
A „Kannski kemur tilræði Vilmundar og Co
^ við flokkakerfið of seint — þeir verða
búnir að lima sig í sundur sjálfir áður en
vanr.