Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.1983, Blaðsíða 12

12
DV. MÁNUDAGUR 3. JANUAR1983.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvaemdastjóriogútgáfustióri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B.SCHRAM.
Aðstoöarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLLSTEFÁNSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON.
Ristjóm: SÍÐUMÚLA12—14. SÍMI 80611. Auglýsingar: SÍDUMÚLA33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla.áskriftir,smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLT111. SÍMI27022.
Sími ritstjómar: 84411.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerð: HILMIR HF„ SÍÐUMÚLA12. Prentun:
ÁRVAKUR HF., SKEIFUNNI1».
Áskriftarverðá mánuði 150 kr. Verðílausasölu 12 kr. HelgarblaðlS kr.
Afeð voninaí veganesti
Arin líða hjá eitt af ööru og hverfa í aldanna skaut með
ótilhlýðilegum hraða. Hvað varð af öllum óskunum og
fyrirheitunum um síðustu áramót; öllum verkunum sem
átti að vinna, markmiðunum sem skyldu nást? Tíminn
hefur hlaupið frá okkur og við getum ekki annað en
tregað tækifærin og endurtekið loforðin um bót og betrun í
upphafi nýs árs.
Við sem ætluðum að gera svo margt; lækka verðbólg-
una, hætta að reykja, selja bílinn, heimsækja ættingjana,
fara í megrun. Allt hefur þetta meira og minna farið fyrir
ofan garð og neðan og við lítum í spegilinn og sjáum að
gráu hárunum hefur fjölgað, kílóin bætast viö og verð-
bólgubálið iogar glatt í tékkheftinu.
En gerðum við þá ekkert af viti á síðasta ári? Varð
þetta allt til einskis? Eru ekki börnin okkar orðin að ungl-
ingum áður en við gáfum okkur tíma til aö kynnast þeim í
æsku? Og hvað með öll fýluköstin og rifrildin? Gleymdum
við ekki konudeginum, nöldruðum í karlinum og
drekktum gleðistundunum í ölæði og óviti? Hvað með alla
morgnana þegar við nenntum ekki á fætur eða þá sólar-
ferðina sem setti okkur á hausinn? Svo ekki sé talað um
kreppuna og bannsetta pólitíkusana, sem aldrei gera
neitt fyrir okkur. Við fengum ekki einu sinni láglauna-
bætur! Já, hvað er þá orðið okkar starf þegar stjórnmála-
foringjarnir endurprenta áramótagreinarnar frá því í
fyrra um alvarlegar horfur og herta mittisól?
Hvað er þér minnisstæöast frá liðnu ári, spyrja fjöl-
miðlarnir og þekktar persónur setja sig í hátíðarstell-
ingar og rifja upp kosningasigra, hafréttarsáttmála og
prestastefnur. Litli maðurinn á götunni er ekki spurður,
enda veit hann sem er að atburðarás eins árs verður ekki
sögð í einni setningu. Enginn getur úrskurðað heilt ár
sem gott eöa vont. Skin og skúrir skiptast á, lífið er
barátta, viðfangsefni, sem er svo fjölbreytilegt og
tvísýnt, að gleði og sorg, hamingja eða böl ræðst af lífs-
munstrinu öllu.
Voöafregnirnar nú um áramótin kenna okkur, sem eftir
lifum, að skammt er milli lífs og dauða. Enginn ræður
för. Hví þá ekki að nýta tímann meðan hann gefst? Lífið
er stutt, en viö erum dauö svo óra, óra lengi.
Galdurinn er sá að brosa til samferðamanna, gera gott
úr amstrinu, sjá björtu hliðarnar á smáatriðunum. Ein
stund í fjallasal, brandari á vinnustaö, barnahjal við
frumburðinn; allt er þetta lífið sjálft, og veröur ekki
skemmtilegt nema því aðeins að við sjálf séum staðráðin
í aö njóta þess.
Almenningur þarf ekki að hugsa í árum, kjörtímabilum
eða ævisögum. Hann hugsar um það eitt að fleyta fram
lífinu; vera til. Hækkandi sól og nýtt ár eru lögmál, hring-
rás tíma og náttúru, sem mannanna börn búa við en eru
táknræn að því leyti að nýju ári fylgja vonir og tilhlökkun
og sólinni birta og bjartsýni.
Lögmál umhverfisins eru töfrasprotar lífsins. Við það
eru bundnar vonir alls mannkyns. Við áramót getum við
aftur farið að lofa bót og betrun; aftur getum við ráðist til
atlögu við framtíðina með þessa endalausu en fallvöltu
bjartsýni í nestispokanum.
Um hitt hvernig ræðst, hvort óskirnar rætast, getur
enginn sagt, ekki einu sinni völvan. En við getum alténd
vonað að vel fari; vonast eftir friði og farsæld, árangri og
ánægju. Með vonina í veganesti leggjum við upp á nýju
ári.
Að þekkja and
stæðinginn
Fyrir skömmu áttu sér staö enn
einar viðræöur íslenzkra stjómvalda
og fulltrúa álhringsins Alusuisse og
dótturfyrirtækis hans, tsal.
Árangur af þessum viðræðum varð
enginn, og munu fæstir hafa átt von
á, aö hann yröi umtalsveröur, en
menn bundu vonir við, að einhverju
yröi þó unnt að þoka í rétta átt.
Álhringurinn hefir verið fastur fyrir í
þessum viðræðum öllum og greini-
legt hefir virzt, að fulltrúar hans hafi
haft mjög takmarkaðan samnings-
viljaef þá nokkum.
I lok þessara síðustu viöræðna átti
sér stað undarleg uppákoma. I biö-
stöðu samninga hóf eitt íslenzka
skákpeðiö upp hjáróma einleik og
krafðist drottningarstöðu í taflinu.
En engin mannakaup veröa í skák án
fóma, og þetta framsækna peð í ál-
viöræðunefnd ætlaði ekkert til að
spara í fórnum, en bauð málamynda-
hækkun orkuverðs og taumhaldiö í
hendur álhringsins.
Þetta litla peð, sem fengið hefir
rækilega umfjöllun í fjölmiðlum eftir
upphlaupið, eins og til var stofnaö,
var reyndar nýlega komið úr annarri
skák úti í Sviss. Og skaparinn má
vita, hvers konar þvott eða endur-
hæfingu peðiö hefur þar gengið í
gegnum.
Látum söku-
dó/ginn gjaida
Lengi hafði stór hluti þjóðarinnar
haft grun um það, að viðskiptin við
álhringinn væru Islendingum óhag-
stæð og hringurinn hlunnfæri Is-
lendinga þar að auki. Ihaldið í land-
inu hefir hins vegar ætíð varið ál-
hringinn og samninga Islendinga við
Kjallarinn
BirgirStefánsson
hann, og vissulega hefir það treyst
grun manna um, aö maðkar væru í
mysunni. Hjörleifur Guttormsson,
núverandi iðnaðar- og orkumálaráð-
herra, sýndi fram á það fyrir all-
löngu, aö Islendingar hafa vaxandi
óhag af viöskiptunum við álhringinn
nema orkuverð stórhækki. Hann
sannaði einnig af einbeitni og festu,
að álhringurinn hefir prettað íslend-
inga í viöskiptum og haft af lands-
mönnum stórfé. Þetta fannst þorra
manna vel af sér vikið hjá ráð-
herranum. Og þaö er öruggt, aö lang-
flestir landsmenn hafa þá rétt-
lætiskennd og reisn til aö bera, að
þeir vilja láta sökudólginn gjalda
fyrir brot sitt og einnig láta hann
greiða eðlilegt gjald fyrir orkuna, en
hætta að greiöa niður fyrir hann raf-
magnið. Þannig voru viðbrögð lands-
manna almennt.
En hver tíö á sinn Gissur. Ihaldiö í
landinu og reyndar toppkratar
einnig hafa hér sem endranær farið á
skjön við vilja og skoðanir lands-
manna almennt. I öðru orðinu kveð-
ast þeir vilja réttlætingu mála gagn-
vart álhringnum, en á hinn bóginn
halda þeir uppi árásum á orkumála-
ráðherra á auviröilegan hátt og telja
málsmeöferð hans ranga, þjóðhættu-
lega og þaðan af verri. Hjá þessum
aðilum er pólitískt ofstæki svo
auðsætt, að engum dylst, og er
raunar hryggilegt, að slíkir menn
skuli vera í forsvari fyrir þjóömála-
hreyfingar, sem vilja láta taka mark
ásér.
Og nú hefir framsóknarskákpeðið
bætzt í þennan taugaveiklaða of-
stækiskór og galar þar með í óþökk
fjöldans alls af sínum flokksmönn-
um.
Hjörleifi Guttormssyni er legið á
hálsi fyrir það, að hann skuli ekki
þegar vera búinn að semja við ál-
hringinn. Menn virðast halda, að ál-
hringurinn hafi bara beöið eftir ein-
hverju samningstilboði og vilji um-
fram allt ná samningum. Fleiri sjá
þó, að annað hangir á spýtunni hjá
álhringnum. Hann vill auðvitað
draga samninga eins og unnt er og
helzt ekki semja um neitt. Og hann
mun sitja viö sinn keip svo lengi sem
Islendingar leika ekki krefjandi leiki
í skákinni, eins og það að hækka
orkuverð einhliða og orkumálaráð-
herra hefir nú boðað. Sú hótun ráð-
herrans virðist hafa valdið einhver ju
hiki í herbúðum áUiringsins, en hvort
það leiðir tU viðunandi samnings-
vUja af álhringsins hálfu, er ekki
vitaö, þegar þetta er ritað.
Alþýðuspekin
og einstakl-
ingshyggjan
Hvað eru spakmæh? Þau eru orö,
stutt og laggóö, sem fela í sér reynslu
kynslóðanna. Þau hafa slípast í máU
óteljandi manna, fengið snöggan
hljóm og skæra birtu. I þeim er aö
sjálfsögðu alltaf nokkur einföldun,
höfuðdrættirnir einir eru dregnir, en
þessi einföldun auðveldar okkur að
greina kjarna málsins frá hisminu í
kringum það. Og sú þekking, sem
hafa má spakmæU til marks um, er
ekki vísindaleg þekking, heldur
reynsluþekking — kunnátta í að Ufa
lífinu. En sennUega geta menn
sparaö sér mörg mistökin, ef þeir
nema þessa alþýðuspeki — njóta
þessarar sammannlegu reynslu. Eg
ætla því í þessari grein aö fara örfá-
um oröum um fjögur íslensk spak-
mæU, sem öU eru af ætt emstakUngs-
hyggjunnar, og benda á, að
kenningar ýmissa heimskunnra
hugsuða má taka saman í þeim.
„Sjálfs er höndin hollust"
Með þessu spakmæli er það sagt,
sem Adam Smith reit um heUa bók,
Auðlegð þjóðanna, 1776. Það er, að
maðurinn hugsar að öllu jöfnu betur
um sjálfan sig og hagsmuni sína en
um aðra menn og hagsmuni þeirra.
Það er því skynsamlegt, ef ætlunin
er að hámarka afköst, að láta
mennina um það að hugsa um sjálfa
sig og hagsmuni sína, en taka ekki af
þeim ómakið. Þetta eru meö öðrum
orðum hagkvæmnisrök fjrir séreign,
atvinnufrelsi og einkaframtaki. Og
öll höfum við reynslu af þessu, smá-
vægilega og stórvægilega. Fara
unglingar ekki verr með munina í
skólastofunni en húsgögnin heima
hjá sér? Og hvaða einstakUngur
hefði hætt eigin fé í Hólmavíkurtog-
arann alræmda eins og Steingrímur
Hermannsson hætti almannafé?
Þetta spakmæli felur í sér
einföldun, og því misskUja menn það
stundum. Með því er ekki sagt, að
maðurinn sé í eöli sínu eigingjam og
sjálfselskur, enda var þaö alls ekki
skoðun Adams Smiths og annarra
fr jálshyggjuhugsuða, heldur að hann
hefur takmarkaða þekkingu á
öðrum mönnum, hagsmunum þeirra
og þörfum. Hann hefur takmarkaða
þekkingu á þeim, af því aö ein-
stakUngarnir eru — sem betur fer —
ólíkir og búa einnig viö óUkar
aðstæður. Adam Smith benti reyndar
einnig á annaö í sinni merku bók.
Það var, að mennirnir geti orðið
hverjir öðrum að gagni án þess að
þekkja hverjir aðra og án þess að
hafa hina minnstu samúð hverjir
með öðrum. Þetta geta þeir gert meö
því aö framleiða hverjir fyrir aðra á
markaðnum: Japaninn framleiðir
bUa fyrir Islendinga í ágóðaskyni,
ekki af samúð með Islendingum, og
Islendingar selja Spánverjum fisk í
sama skyni.
„Sinna verka njóti hver"
Með þessu spakmæU er annað sagt
en í hinu fyrsta, þótt mönnum kunni
að virðast þau svipaðs efnis við
fyrstu sýn. SpakmæUð „Sjálfs er
höndin hoUust” — lýtur að hag-
kvæmni. En spakmælið „Sinna
verka njóti hver” — lýtur aö réttlæti.
Meö því er sagt, að maöurinn eigi
rétt á því, sem hann hafi framleitt,
hann eigi að njóta — eða gjalda —
þess, sem hann geri, en ekki aðrú.
Þetta er í rauninni hugmyndin um
sjálfseign einstaklingsins, en John
Locke kom orðum að henni í bók
sinni, Ritgerð um rikisvaldið, 1689.
Þetta eru rök fyrir því, að menn fái
að halda sjálfsaflafé sínu, en ríkiö
taki það ekki af þeim. Þetta eru rétt-
lætisrök fyrir séreign. Finnst okkur
þaö ekki óréttlæti, ef einhver maöur
vinnur meira en aðrir, að hann fái
ekki að halda umframtekjum sínum,
ebs.