Dagblaðið Vísir - DV - 03.03.1983, Side 13

DV. FIMMTUDAGUR3.MARS1883.
13
Því hefur verið haldið á loft að
úrslitin og sigur dr. Gunnars G.
Schram, séu einnig mikill sigur fyrir
forsætisráðherrann. Eg er ekki viss
um það. Eg þekki marga sjálfstæðis-
menn sem studdu Gunnar G. Schram í
þessu prófkjöri, sem ekki myndu
hlaupa frá flokknum og t.d. styðja sér-
framboð forsætisráðherra. Þessir
menn eru ekkert að gera upp á milli
Geirs og Gunnars, þeir vilja bara
sterkan og samhentan stjómmála-
flokk, og töldu að með því t.d. að velja
Matthías og Gunnar í tvö efstu sætin
væru þeir að lýsa þeim vilja sínum. Eg
held að úrslitin í Reykjanesprófk jörinu
séu fyrst og fremst vísbending og
aðvörun til flokksforystunnar, frá
sumum kannski sú síðasta sem hún
fær.
Vafaiaust verður gífurlega hart
barist í Reykjaneskjördæmi í komandi
kosningum. Olafur G. lenti í f jórða sæti
og ekki eru nema níu ár síðan Sjálf-
stæðisflokkurinn fékk þrjá kjördæma-
kjörna þingmenn og hinn fjórða sem
landskjörinn í kjördæminu, svo langt
er frá því að Olafur G. sé dæmdur frá
þingmennsku. Nú verða framboð
a.m.k. fimm og kannski sex, ef
kvennaframboð veröur, svo úrslit
verða enn tvísýnni en ella.
Kvennaframboð
staðreynd
Annað mjög markvert hefur gerst í
framboösmálum síðustu dagana. Það
er orðið ljóst að af kvennaframboði
verður við þessar alþingiskosningar.
Þótt ekki sé enn ljóst í hve mörgum
kjördæmum það verður þá mun
ákveðið að það verði í Reykjavík og
Norðurlandskjördæmi eystra og
margir telja líklegt að það verði að
minnsta kosti einnig í Reykjanes-
kjördæmi.
Enn er allt of fljótt að bollaleggja
um fylgi þessa framboðs. Aöstæður
eru ólíkar sveitarstjórnarkosningum
síðustu. Þá gekk það í fólk að fram-
boðið væri „þverpólitískt”, allt að því
ópólitískt, en slíku þýðir síður að veifa
í þingkosningum. Fólk vill sjá stefnu-
skrá og eftir henni fer verulega hve
mikið fylgið verður og ekki síður
hvaðan það kemur. Ég er í engum vafa
um að kvennaframboð getur orðiö
sterkt pólitískt afl. Þar er unnið eftir
nýjum línum, konurnar þurfa ekkert
Alþingi, spumingin er hve margir þeir
verða, þar getur kvennaframboð
vissulega sett strik í reikninginn, því
bæöi þessi framboð þrifast að hluta til
á geysilegri óánægju hins almenna
kjósanda með það ábyrgðarleysi og
hráskinnaleik sem hann hefur orðið
vitni að í íslenskum stjórnmálum nú
síðustu mánuðina. Engin samstaöa
næst um neinar aðgerðir í efnahags-
málum á meðan ógnvekjandi verð-
bólguhoiskefla rís svo verðbólgan
stefnir í raun í 100%. Flokkar láta
stefnumiö og þjóðarhag lönd og leið á
meöan formenn þeirra koma saman
einhverri málamiðlunarloömullu í
kosningamálunum. I raun og veru eru
þeir meö þessu að smala atkvæðum
hundruðum eða þúsundum saman á
Ófafur G. Einarsson.
framboð eins og Bandalags jafnaöar-
manna og Kvennaframboðs. Á meðan
situr Vilmundur þöguil og háttvís eins
og hver annar virðulegur flokksfor-
maður, vitandi að hann þarf ekkert
fyrirlífinuaðhafa.
Hvaðgerir
forsætisráðherra?
Það veit kannski enginn nema hann,
en þær raddir verða æ háværari sem
telja að hann muni bjóöa fram. Or því
fæst væntanlega senn skorið. Öljóst er
hins vegar, þegar þetta er skrifað,
hvaða meginforsendur munu liggja að
baki framboði hans. Ekki er ósenni-
legt að hann leggi fram frumvarp til
nýrrar stjórnarskrár, þar sem meðal
annars sé gert ráð fyrir sömu þing-
mannatölu og nú er og meiri jöfhuði
milli kjósenda en í frumvarpi flokks-
formannanna. Framboðiö í höfuðborg-
inni yrði svo að nokkru leyti í nafni
þess frumvarps, sem auövitað fæst
ekki afgreitt á þessu þingi. Þá myndi
það kollvarpa öllum fyrri kosninga-
spám og skoðanakönnunum, því
forsætisráðherrann myndi fá mikiö
fylgi til stuðnings við slíkt frumvarp,
enda yrði hann þá í andstöðu við alla
flokka eins og Vilmundur og Kvenna-
framboðið, en væri ekki einungis að
gera upp sakir innan síns gamla
flokks, þar sem menn eru yfirleitt
orðnir þreyttir á væringunum, eins og
ég tel úrslitin á Reykjanesi sýna.
Magnús Bjarnfreðsson
Gunnar G. Schram.
að verja, eiga allt undir framtíðar-
sókn, þær geta leyft sér að sækja sitt
lítið af hverju í það besta úr stefnum
hinna flokkanna til viðbótar eigin
nýjungum. Hvort þær koma manni að í
kosningunum skal ósagt látið, en þær
munu vissulega hafa áhrif á kosning-
amar og það veruleg.
Hógvær Viimundur
Lítið virðist að frétta frá Bandalagi
jafnaöarmanna, en þó er langt frá því
aö þar ríki aögerðaleysi. Framboðs-
listar eru í undirbúningi víða um land
og bjartsýni í herbúöunum eftir
skoöanakannanir, sem staðfest hafa að
bandalagið á nokkurn hljómgrunn. Ég
held að varla leiki á því vafi að Banda-
lag jafnaðarmanna á fulltrúa á næsta
Seinheppni samhyggiumanns
þeirra eða ekki, því aö þau eru rekin
fyrir fé hans og annarra skattborgara.
Og allir vita, hvaö gerist, ef maðurinn
neitar að leggja fram féð: eignir hans
eru teknar af honum með valdi, lög-
reglukylfan er notuð. Allt er þetta gert
í nafni heildarinnar. Eg efast ekki um,
að hagsmunir heildarinnar geta rekist
á hagsmuni einstaklings. En menn
ættu aö gæta sín á aö sveifla ekki lög-
reglukylfunni nema hagsmunir heild-
arinnar séu skýrir og ótvíræðir, og það
eru þeir síöur en svo alltaf. (Hvaö
segöi Birgir, ef svo færi, að hagsmunir
hans rækjust á hagsmuni heildarinnar,
t.d. ef líkami hans framleiddi ónæmis-
efni, sem hvergi væri annars staðar aö
fá og gæti bjargað mörgum mannslíf-
um, en væri ei.ki unnt að nema úr lík-
ama hans án þess að valda dauöa
hans?)
Sjálfstjórn
framieiðenda
Birgir víkur síðan að hugmynd, sem
orðin er algeng með samhyggjumönn-
um: sjálfstjóm framleiöenda, að
starfsmenn eigi og reki fyrirtækin.
Hvað hefur frjálshyggjumaður að
segja um þessa hugmynd? Svarið er
stutt og laggott: allt ágætt. Þeir starfs-
menn, sem hafa áhuga á því að stofna
og reka fyrirtæki, mega það mín
vegna. Þeir hafa fullt frelsi til þess í
frjálshyggjuskipulagi. Neytandinn,
sem velur vöruna, spyr ekki, hvort hún
hafi verið framleidd af einkafyrirtæki,
starfsmannafyrirtæki eða ríkisfyrir-
tæki, heldur um gæði hennar og verð.
Eg segi því við Birgi og aðra talsmenn
starfsmannafyrirtækja: „Blessaðir,
stofnið þið þessi fyrirtæki ykkar. Eg
bið ykkur ekki um nema eitt, og það er,
að þið meinið ekki öðrum að hafa ann-
an hátt á. Og þið þurfiö tæplega að ótt-
ast samkeppnina frá einkafyrirtækj-
um, ef fyrirtæki ykkar taka þeim svo
framsemþið segið.”
Talsmenn starfsmannafyrirtækja
geta ekki boriö fyrir sig, aö þeir hafi
ekki aðgang að fjármagni. Bankar
lána eftir arðsvon (ef þeir eru bankar,
en ekki líknarfélög eins og Byggða-
sjóður), og þeir lána starfsmanna-
fyrirtækjum, ef arðsvon er meiri í
þeim en öörum fyrirtækjum. Ekki má
heldur gleyma því, að verkalýðshreyf-
ingin ræður á okkar dögum yfir digr-
um sjóöum. Það er reyndar ómaksins
vert að reyna aö skýra það, hvers
vegna starfsmenn nota sjaldan það
tækifæri, sem þeir hafa til að stofna og
reka fyrirtæki. Ein skýringin er, að
margir hafa lítinn áhuga á að taka
áhættu, eru hræddir við ábyrgð, hafa
ekki mikið hugvit, eru ekki áræðnir.
önnur skýringin er, að starfsmannafé-
lög geta verið þung í vöfunum, ef þau
eru fjölmenn, meiri tími getur farið í
fundi en framleiðslu. Þau kunna því að
vera óhagkvæmari en einkafyrirtæki.
(Þetta er þó ekki algilt. Stjórn frú
Margrétar Thatchers seldi starfs-
mönnum flutningafyrirtæki eitt fyrir
ári, og það hefur síðan grætt m jög.)
Við megum ekki heldur gleyma því,
að fyrirtækin eru ekki til fyrir fram-
leiðenduma, heldur neytenduma.
Flugleiðir em ekki til fyrir flugmenn-.
ina og flugfreyjumar, heldur farþeg-
ana. Það sem mestu varðar er að fyrir-
tækin fullnægi þörfum neytendanna og
samkeppnin ein knýr þau til þess. Þess
má síðan geta, að í Júgóslavíu hefur
verið reynt aöskipuleggja allt atvinnu-
lífið, þannig að starfsmennirnir ættu
og rækju fyrirtækin. Júgóslavar hafa
við þetta náð betri árangri en aðrar
sameignarþjóðir, en miklu lakari þó en
vestrænar þjóðir. Sú „firring”, sem
kvartað er um að sé með starfsmönn-
um í séreignarskipulaginu, hefur alls
ekki horfið, rekstur hefur ekki oröið
hagkvæmari, og starfsmönnum hefur
hætt til að taka neyslu fram yfir
nauðsynlega fjárfestingu. (Þráinn
Eggertsson prófessor víkur að reynslu
Júgóslava í fróðlegri grein í síðasta
hefti Skírnis.) Eg held því, að „sjálf-
stjórnarskipulagiö” sé ekkert lausnar-
orð.
Fiskimiðin
við ísiand
En Birgir er seinheppinn, svo að um
munar, þegar hann hyggst velja dæmi
úr íslensku atvinnulífi um, að ríkisaf-
skipti séu nauðsynleg. Hann velur fisk-
veiðarnar. En þær em dæmi um,
hvaða slæmu afleiðingar ríkisafskipti
geta haft. Það er vegna rikisafskipta
— vegna atkvæðakaupa stjórnmála-
manna — sem fiskveiðiflotinn er allt of
stór. Vopnið snýst með öðrum orðum í
hendi Birgis, hann afsannar það, sem
hann ætlaði aö sanna! Að sjálfsögðu er
það síðan rétt, sem hann segir, að tak-
marka verður aðganginn að fiski-
miðunum með einhverjum hætti. Þessi
auðlind er af skornumskammti eins og
flest annað í heiminum. En hvemig á
að takmarka aðganginn? Til em tvö
svör við þeirri spurningu. Samhyggju-
maöurinn telur rétt aö skipuleggja
aðganginn, fela stjómmálamönnum
eða embættismönnum að taka um það
ákvörðun, hverjum eigi að leyfa að
veiða og hversu mikið.
Frjálshyggjiunaöurinn hafnar þessu
ráði. Hann treystir valdsmönnum ekki
til að gera þaö skynsamlega. Þeir
hugsa um hagsmuni sína eins og aðrir
menn, stjórnmálamaðurinn um að afla
atkvæða, embættismaöurinn um að
missa ekki af stööuhækkun. Hann veit
og, að valdsmennirnir gætu ekki, þótt
þeir reyndu, fengið nægar upplýsingar
um, hverjum ætti að leyfa að veiða og
hverjum ekki. Slíkar upplýsingar eru
hvergi tiltækar. Hann minnir síðan á
alla þá spillingu, sem skömmtun eða
úthlutun leyfa veldur. Frjálshyggju-
maðurinn telur því rétt að verðleggja
aðganginn með einhverjum hætti, ekki
láta misvitra valdsmenn skammta
hann, heldur verðiö á markaðnum.
Þannig gæti samkeppnin valið þá úr,
sem fisknastir væru og hyggnastir í öll-
um rekstri.
Að lokum langar mig til aö benda á
furðulega hugmynd, sem Birgir elur
með sér. Hann segir: „En ríkisvaldið
eitt getur haft þá heildarsýn, sem
nauðsynleg er, til að auðlindir lands og
sjávar nýtist jafnvel okkur og komandi
kynslóðum.” Hvemig getur ríkið haft
þessa „heildarsýn”? Með ríkisvaldið
fara venjulegir dauðlegir menn eins og
við hin, en engin ofurmenni. Reyndar
má leiða rök að því, að ákvarðanir séu
teknar af meiri skammsýni á vett-
vangi stjórnmálanna en úti á mark-
aönum. Stjórnmálamaöurinn gerir að
öllu jöfnu ekki áætlun nema fram að
næstu kosningum, hann „hugsar í kjör-
tímabilum”, eins og sagt er. En ein-
staklingurinn úti á markaönum gerir
að öllu jöfnu einhverja áætlun um líf
sitt allt, menntar sig, kaupir hús, legg-
ur fyrir. Stjórnmálamaðurinn gæti
ekki, þótt hann rembdist eins og rjúp-
an við staurinn, aflað sér allra þeirra
upplýsingg, sem nauðsynlegar væru til
þess að „hafa heildarsýn”. Meginrök
fyrir markaðnum eru þau, að á honum
geta menn hagnýtt sér þekkingu hver
annars, án þess að þekking þeirra sé
eða geti öll verið tiltæk í heilu lagi. Ég
get ekki fjölyrt um þessi rök í stuttri
blaðagrein, en bendi á bækur Olafs
Bjömssonar prófessors og aö sjálf-
sögðu Friedrichs A. Hayeks.
Rökvilla Birgis blasir við. Hann
kemst að þeirri niðurstöðu, úr því að
markaðurinn sé ófullkominn, aö ríkið
hljóti að vera betra! En fátt sýnir bet-
ur en nýting fiskimiðanna, aö ríkisaf-
skipti eru oftar vandinn sjálfur en
lausn hans. Oxford,
Hannes H. Gissurarson.