Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1983, Blaðsíða 10

10
DV. FIMMTUDAGUR 28. APRlL 1983,
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Samt var ekki sama hvaðan flótta-
mennirnir komu. Strax í maí 1945, í
lok styrjaldarinnar, flýðu til Svíþjóð-
ar 167 baltar, flestir frá Lettlandi, og
báðu þar um hæli. Flestir voru þeir
komungir, sumir varla myndugir, —
en allir höfðu þeir barist með
þýska hemum gegn Sovétmönnum.
Þeir töldu sig hafa ýmislegt sér til
málsbóta , — m.a. höfðu margir
þeirra verið þvingaðir til herþjón-
ustu, aðrir höfðu gengiö í liö meö
Þjóöverjum af fúsum og frjálsum
vdja, þar sem þeir töldu sig hafa
harma að hefna. Sovétmenn höfðu
lagt undir sig hin sjálf stæðu ríki Eist-
land, Lettland og Litháen á árinu
1940 og gerðu sig líklega til að halda
þeim til frambúðar. Baltamir töldu
sig vera að heyja sjálfstæðisbaráttu
með því að veita Þjóðverjum lið móti
Sovétmönnum.
Undén að kenna
Meöan Svíar veltu fyrir sér hvað
þeir ættu að gera við þessa óvenju-
legu flóttamenn, fóm Sovétmenn
fram á að fá þá afhenta. Sænska
ríkisstjómin brást vel við þeirri
málaleitan, smalaði saman böltun-
um og þann 25. janúar 1946 hélt
sovéskt skip áleiðis til Lettlands með
fullan farm örvæntingarfullra balta,
vitandi hvað beið þeirra. Þeir höfðu
veitt viðnám fram til þess síðasta,
PerAlbin Hansson, f.v. forsætisráðherra Svia.
östen Undón, f.v. utanrikisráðherra Svía.
Umsjón:
Aðalsteinn
Ingólfsson
og fylgdu fyrstu þreifingum sínum
eftir með æ meiri kröfum. Seinni
partinn í janúar 1946 kom svo
sovéska skipið Beloostrov til Trelle-
borgar til að sækja baltana.
í lok frásagnar Zalkmanis er lítið
eftir af æru sænskra embættis-
manna. Gunther, sem var utanríkis-
ráöherra í stríðslok, hafði lítinn
áhuga á böltunum og virtist nokkuö
sama hvað um þá yrði. Östen Undén
var að vísu einu sinni staöinn að því
aö mótmæla afhendingunni, er hann
var formaður utanríkismálanefndar,
en virtist þó ekki hafa teljandi áhuga
á afdrifum baltanna sem hann kallar
hvaö eftir annaö „Letháa” (Litháa).
Er hann var orðinn utanríkisráð-
herra reyndi Undén oftsinnis að rétt-
læta ákvöröun stjómarinnar m.a.
meö því aö vísa til réttlætiskenndar
Sovétmanna og hins óvilhalla dóms-
kerfis íríkiStalíns.
Reikningurinn
ógreiddur
Á hinn bóginn liggur ekki ljóst
fyrir hve mikinn þátt Per Albin
Hansson forsætisráðherra átti í af-
hendingunni þrátt fyrir þau rök sem
Per Olov Enquist leggur fram.
Vissulega hlýtur hann sem forsætis-
ráðherra að bera ábyrgð á gerðum
stjórnar sinnar, og á ríkisráðsfund-
inum þann 15. júní 1945, þegar
ákvörðun var tekin um að afhenda
baltana, var Per Albin í forsæti. En í
fundargerð þess fundar örlar ekki á
mótmælum frá Undén. Hefði hann
eindregiö lagst gegn afhendingu
hefði ekki af henni orðið, einkum
þegar þess er minnst að nokkrum
dögum fyrir ríkisráðsfundinn hafði
Per Albin látið í ljós vissa samúð
með böltunum. Undén veröur því enn
að teljast einn helsti ábyrgðarmaður
þessa harmleiks þótt hann hafi notið
hjálpar annarra.
Að lokum má geta þess aö Sovét-
menn báöu Svía að útvega böltunum
fatnað og vistir fyrir „heimförina”
til Liepaja í Lettlandi, sem þeir og
gerðu. Seinna var Sovétmönnum
sendur reikningur fyrir þessari þjón-
ustu, samtals 553.696 sænskar krón-
ur, sem var drjúgur peningur í þá
daga. Þennan reikning greiddu
Sovétmenn aldrei, þótt eftir greiðslu
værigengið.
AI/Lundi
í lófa lagið
að neita
Þarna var því í fyrsta lagi ekki um
pólitískan þrýsting aö ræða, eins og
áður hafði verið haldiö fram, — í
öðru lagi haföi mikill meirihluti balt-
anna flúiö til Svíþjóðar áður en Þjóð-
verjar gáfust formlega upp (Kl. 00.16
þann8.maí 1945).
Því var Svíum í lófa lagiö aö virða
tilmæli Sovétmanna aö vettugi. Hefði
sænsku ríkisstjórninni hins vegar
verið í mun aö losna viö baltana, til
að reita ekki Sovétmenn til reiði,
gátu þeir auðveldlega gert það meö
öðrum hætti. Þeim bar engin skylda
til að afhenda baltana beint í hendur
Sovétmanna, þeir gátu ráðið stað og
stund. I flestum borgum Þýskalands
höfðu bandamenn sett upp nefndir
sem einmitt höfðu með þau þjóðar-
brot að gera sem barist höfðu gegn
Sovétríkjunum. Hægðarleikur hefði
verið að senda baltana til Liibeck eöa
annarrar hafnarborgar við Eystra-
salt. En þetta datt Svíum ekki í hug,
svo hræddir virðast þeir hafa verið
við að styggja hinn volduga ná-
granna sinn í austri.
Dómskerfi
Stalíns hrósað
Sovétmenn sáu þegar hvað klukk-
an sló og Svíar voru eftirgefanlegir
komið fram um það sem ræddar hafa
veriðífjölmiölum.
Engar málsbætur
Sagnfræðingur af lettneskum ætt-
um, Janis Zalkmanis, hefur nýverið
gefið út bók um atburðinn („Baltut-
lámningen 1946 i dokument”) og rit-
höfundurinn Per Olov Enquist, sem
árið 1968 skrifaöi skáldsöguna Mála-
liðarnir sem byggð var á örlögum
baltanna, birti um daginn langa
grein í Expressen um þetta mál.
Hvorugur þessara höfunda finnur
sænsku ríkisstjórninni nokkrar máls-
bætur. Zalkmanis kemst aö því að
hún hafi nánast tekið upp hjá sjálfri
sér að afhenda Sovétmönnum balt-
ana, og Enquist er sannfæröur um að
Östen Undén beri ekki höfuðábyrgð-
ina, eins og áöur hefur verið talið,
heldur sé sökin Pers Albin Hansson,
forsætisráðherra í þá tíð, en meöal
sósíaldemókrata er hann eitt af stóru
átrúnaðargoðunum. Zalkmanis, sem
m.a. hafði aðgang að skjölum
sænska utanríkisráðuneytisins,
bendir á að Sovétmenn hafi ekki gert
formlega kröfu til baltanna, þeir hafi
einungis sent óljóslega orðuð tilmæli
um að fá afhenta þá balta sem gegnt
hefðu herþjónustu í þýska hernum og
flúiö hefðu til Svíþjóðar eftir uppgjöf
Þjóðverja.
Baltarnir veita viðnám á hafnarbakkanum er sænska lögreglan rekur þá um borð i sovóskt skip íjanúar
1946.
AFHENDING
BALTANNA
Mesti smánarblettur á sænskri utanríkisstef nu eftir stríð
Eins og kunnugt er var Svíþjóð
hlutlaust land í síöustu heimsstyrj-
öld. Þrátt fyrir hlutleysi sitt fóru Sví-
ar ekki alveg varhluta af ýmsum
harmleikjum sem stríðinu tengdust,
og stöðugur straumur flóttamanna
vitnaði um ofbeldi Þjóðverja víða um
lönd.
reynt að flýja sænsku lögregluna en
allt kom fyrir ekki. Einn þeirra fyrir-
fór sér á hafnarbakkanum, til hinna
spuröist ekki meir.
Þessi atburður hefur af mörgum
verið talinn einhver mesti smánar-
blettur á sænskri utanríkisstefnu eft-
ir stríð og hingað til hafa menn skellt
skuldinni á lítilsigldan embættis-
mann, öster Undén, sem var for-
maður utanríkismálanefndar og síð-
ar utanríkisráðherra. „Baltamálið”
er nú aftur í s viöslj ósinu hér í S víþjóð
þar sem frekari upplýsingar hafa