Dagblaðið Vísir - DV - 23.07.1983, Síða 11

11
DV. LAUGARDAGUR 23. JULl 1983.
Ævar Petersen fuglafræðingur
með teistuunga nýskriðinn úr eggi.
alls staöar meö ströndinni. Á árunum
1930 til 1940 fækkaöi þeim hins vegar
mjög mikið. Astæðan fyrir því er lík-
lega rotturnar sem þá voru vaöandi
um allar sveitir. Síöan eru þar örf á pör
fram til 1966, þá f er aftur að fjölga.
Þetta var þó ef svo má segja ábót við
þaö sem ég haföi áformaö. Markmiðið
var fyrst og fremst aö athuga
lifnaöarhætti tegundarinnar og fæöu.
En inn í þetta spinnst mjög margt.
I fyrsta lagi er mjög erfitt aö telja
teistur vegna þess að þær verpa í
þolum og mjög erfitt er að finna öll
nreiðrin. Ég þurfti að finna út hver
vært. besti tími ásins og besti tími
sólarhringsins til að telja fuglana.
Teistur byrja aö safnast saman í
varpið í'tnars eöa níu til tíu vikum fyrir
varptím^ Þetta fer líklega nokkuð
eftir veörÁttu. Varpið hefst í þriöju
viku maí og> um helmingur allra para
fuilorpin uni mánaöamótin maí/júní.
Teistur finnast ekki á varpstað frá há-
degi og fram til klukkan sex aö kvöldi
því á þeim tíma eru þær úti á sjó. Besti
tíminn til aö teJja teistur er því
snemma á morgpana og seint á
kvöldin. Þessar sveiflur þurfti að finna
út því þaö haf öi ekid. verið gert áður.
Varphættir teistunnar voru eitt
atriöið sem ég tók til rannsóknar.
Spumingin var hvaða þættir valda því
hversu margir ungar komast á sjó.
Hvaö eggin varðar er þeim hættast við
að sjórinn skoli þeim burt úr hreiðr-
unum, að pörin yfirgefi hreiðrin eða að
ungarnir drepist í egginu vegna of
mikillar kælingar. Ungunum er
hættast við að drepast úr kulda eöa að
sjávarföllin skoli þeim úr hreiðrinu
vegna þess að sumir fuglartiir verpa
«svo neðarlega á ströndinni.
' Ur um það bil 80% af öllum eggjum
sem er verpt kemst ungi. Hins vegar
komast um 85% af þeim ungum á sjó.
Þetta þýðir að um 70% af þeim eggjum
sem er verpt skila ungum á s jó.
Ungamir eru um fimm vikur í
hreiðri frá því þeir koma úr eggi. A
þeim tíma ala foreldramir þá einkum
á fiski og á þessum vikum vaxa þeir
um þaö bil í fullorðins stærð. Síðan
yfirgefa þeir holurnar og eru algerlega
óháðir foreldrunum eftir það.
Síðan reyndi ég að gera mér grein
fyrir fæðu teistunnar. Þar er annars
vegar um að ræða fæðu fullorðinna
fugla og hins vegar fæðu unga og inn í
þetta fléttast hvert fullorðnu fuglamir
faratUaönáífæðu.
Ég samdi við grásleppuveiðimenn í
Flatey um að fá þá fugla til kmfningar
sem kæmu í grásleppunetin. Netin
vom á þeim svæðum sem teistan aflar
sér fæðu. Margir fuglanna sem
drápust í netunum voru merktir
þannig að ég vissi úr hvaða hreiðrum
þeirvom.
Bastkistur ialgjörum sérflokki, við-
arklœddar að innan og á allan hátt
mjög vandaðar, hentugar sem borð,
til geymslu á ýmislegu, svo sem
sœngurfatnaði o.fl. Fást í þremur
stœrðum á ótrúlega góðu verði, frá
kr. 2695,—
Vantar þig vegg- eða gluggaskraut?
Kíktu þá inn í Gjafahúsið, þar getur
þú fengið sólir, blóm, fiðrildi og
margt annað til að lífga upp á rign-
ingarsumarið.
Teistan verpir yfirieitt einu mðm tvalmur eggjum. Eggin eru skolhvít og
oft með daufum blágrænum blæ og með blágráum og dökkbrúnum
blettum. Blettirnir eru stærstir og mynda oft krans i kringum giidari
hluta eggsins, eins og sjá má á egginu sem Ævar Petersen heidur á.
Finnur Guðmundsson fuglafræð-
ingur sagði í grein í Náttúrufræðingn-
um árið 1953 að teistan væri alger stað-
fugl. En þú sagðir að íslenskar teistur
hefðu fundist á Grænlandi.
,,Á þeim tíma er Finnur ritaði grein
sína höfðu engar teistur verið merktar
hér við land. En fyrir lágu þær upplýs-
ingar að teistur verpa hér við land og
þær sjást einnig hér á vetrum. En nú
hafa íslenskar teistur verið merktar í
stórum stíl. Niðurstöður sýna að um
25% af ungum teistum fara yfir til
Grænlands en eldri teistur eru stað-
bundnari. Það er algengt meðal fugla
að ungfuglar fari miklu víðar en þeir
fuHorðnu.”
Hefur íslenska teistan ekki fundist
víðar en á Grænlandi ?
„Nei, og ég efast um að hún hafi
farið víðar. Fugl eins og teista sem lifir
á botnfæðu þarf að halda sig á svæðum
þar sem hann getur kafað tH botns.
Teistan getur kafað 40 tU 60 metra.
Fuglinn þarf mikinn tíma á hverjum
sólarhring til að afla sér fæðu. Þaö er
þvíólOdegt aðhannfljúgilangarvega-
lengdir yfir hafsvæði þar sem litla eöa
enga fæðu er að hafa.
Teistan getur flogið með 70 kíló-
metra hraöa á klukkustund. Það gæti
því tekið hana 4 til 5 klukkustundir að
komast yfir til Grænlands ef hún færi
það í einum rykk, — sem ég veit að
vísu ekkert um. En stysta leiðin til
Færeyja er um 450 kílómetrar og það
er því minnst 6 til 7 tíma flug. Þar er
yfir hafsvæði að fara sem er dýpra en
svo að þær geti kafað tU botns. Af þeim
sökum er ólíklegt að teistan fari tU
Færeyja í stórum stíl. ”
Hvert hefur síöan verið framhaldið á
þessum rannsóknum eftir að doktors-
ritgerðinnilauk?
„Ég hef verið að vinna að ákveðnum
þáttum í framhaldi af þessu. Ég hef
fylgst með hvemig stofninn þróast,
það er að segja, hvað mörg hreiður eru
í Flatey frá ári tU árs. Þá hef ég haldið
áfram merkingum á fuUorðnum
fuglum og einnig reynt að finna þá
fugla sem merktir hafa verið sem
ungar til að sjá hvað þeir em gamlir
þegar þeir fara að verpa.
Einnig hef ég reynt að finna þá fugla
sem ég hef Utmerkt tU að geta séö
hversu stór hluti fuglanna lifir á miUi
ára. Ég hef haldið áfram merkingum á
ungum tU að fá meiri upplýsingar um
ferðir þeirra aö vetrinum og talið unga
í hreiðrum til að sjá hvað margir
ungar komast á sjó.”
Arið 1982 voru 450 teistuhreiður í
Flatey. Það er töluverð fjölgun frá
árinu 1981 en þá voru hreiðrin 420 og
höföu verið það fjögur árin á undan.
,,Ég hef ekki hugmynd um hver
ástæðan er fyrir þessari fjölgun. En
hver þróunin verður á þessu ári kemur
í Ijós þegar ég kem í annaö sinn á þessu
ári í Flatey, sem verður síðar í
sumar,” segir Ævar Petersen sem nú
hefur unnið í 9 ár við rannsóknir á
íslensku teistunni”. .. og það er
langt frá því að ég viti allt um hana
enda myndi ég þá ekki halda áfram.”
-ÖEF.
Sendum
í póstkröfu
um land allt.
Skólavörðustíg 8, sími 18525
Við að athuga í magann kom í ljós að
fuUorflnu fuglamir átu mikið ýmiss
konar krabbadýr, rækjur og aðra
hryggleysingja, en einnig fiska,
einkum sandsíU, marhnút og svo-
kaUaðan sprettfisk. Ut frá þeim
upplýsingum sem ég fékk um hvar
merktir fuglar komu í netin gat ég séð
að teistan úr Flatey veiddi 2 tU 11 kíló-
metra frá eynni.
Athugun á fæðu unganna fólst í því
að sitja viö hreiðrin og sjá hvað fugl-
amir komu með. Eg gerði Utla kofa og
fylgdist með fuglunum í kíki. Þar
þurfti ég oft að sitja dágóða stund, allt
upp í 15 klukkustundir í einu. Þótt ég
hafi greint 14 fisktegundir, þá voru
það aöallega þrjár fyrrnefndar teg-
undir sem ungarnir átu. Ungamir fá
engin krabbadýr sem er ósköp skiljan-
legt. FuUorðnu fuglarnir fljúga langar
leiðir í fæðuleit, 2 tU 11 kílómetra, og
þurfa að gera það 15 sinnum á sólar-
hring. Þeir eru því ekki að draga
örsmáar rækjur heim í bú, heldur
matarmeiri fiska.
Síðan hef ég merkt eins mikið af fugli
og ég mögulega gat, tU damis reynt að
ná fuUorðnum fuglum á hreiðrunum.
Marga hef ég merkt með litmerkjum
sem gerir það að verkum að ég get
þekkt síðar hvaða einstakUngar þetta
eru án þess að þurfa aö ná þeim.
Einnig hef ég merkt unga.
Fram tU dagsins í dag hef ég merkt
um 500 fullorðnar teistur og um 4
þúsund unga. A hverju ári frá 1975 hef
ég getað merkt um 80% af þeim ungum
sem aUst hafa upp í Flatey. Auk þess
hef ég farið í um 20 smáeyjar þar í
kring til að merkja unga. *
Hvaða niðurstöður hafa þessar
merkingar gefið?
„Einn tilgangurinn með þessum
merkingum er að sjá hvar fuglamir
koma fram síðar. Fuglar sem merktir
hafa verið í Flatey hafa f undist allt frá
Húnaflóa og suður á Kjalames, meðal
annars víða við Breiðaf jörð. Fuglamir
hafa aðallega fundist er þeú hafa
drepist í grásleppunetum. Að auki hafa
nokkrú fuglar fundist við austur- og
vesturstrendur Grænlands.
Með því að merkja unga er vonast
eftú að sjá þá aftur í Flatey en þá er
hægt að sjá hvenær þeú fara að verpa.
Það er ekki hægt að aldursgreina fugla
á annan hátt en að merkja þá sem
unga.
Af þessum merkingum má líka sjá
að frá þeim tíma sem ungar fara frá
eyjunni og koma þangað aftur til að
verpa verða mikU afföU. Það er ekki
nema fjórðungur tU fimmtungur sem
kemur aftur tU baka. Um 14% af fuU-
orðnu fuglunum fellur á mUU ára.”
Hvar heldur teistan sig utan varp-
tímans?
„Eftir varptímann fara fuglamú frá
eyjunni og dreifast um stórt svæði,
ungfuglamú líklega yfú mikið stærra
svæði en þeir fullorðnu. En ég hef
aldrei fengiö fugl sem merktur hefur
verið fullorðinn tU baka aö vetrarlagi
þannig að ég veit ekki hvert þeir fara.
Ég tel að þeir dreifist um aUan Breiöa-
f jörðinn en þeir halda sig ekki eins stíft
við eyjuna eins og að sumarlagi.”