Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1983, Blaðsíða 14

14 2{
dv. trr
ERU „VANSKILASKIPIN”
REKIN AF „SKUSSUM”?
Mikil umræöa hefur orðið um mál
þeirra skipa sem kölluð hafa verið
„vanskilaskip” í stofnlánasjóðum.
Þær fullyrðingar er háir sem lágir
hafa sett fram varðandi þessi skip
eru tilefni þessarar greinar. Við
viljum reyna að sýna fram á að
vandi þessara skipa, a.m.k. þess
skips, b/v öskars Magnússonar Ak
177, sem við fjöllum sérstaklega um
er ekki slæmur rekstur „grínista” og
„skussa”. Það eru fyrst og fremst
ytri aðstæður, versnandi lánakjör,
óraunhæf rekstrarskiiyrði og afla-
minnkun síðasta árs og á þessu ári,
sem þessu valda.
Fiskveiðasjóður
skrifar bréf
Þann 18. október sl. barst eftirfar-
andi bréf til Otgerðarfélags Vestur-
lands hf. Bréfið var dagsett 14. októ-
ber 1983.
„Á fundi stjórnar Fiskveiöasjóðs
þann 5. október 1983 var fjallað um
vanskil á útlánum sjóðsins og inn-
heimtuaðgerðir.
Vegna mikilla vanskila á lánum
skips yðar b/v Oskars Magnússonar
AK-177 (1508) úr Fiskveiðasjóði, en
þau námu þann 30/9 1983 kr.
19.608.371,00 er hér meö skorað á
yður að greiða vanskilin eöa gera oss
skriflega fullnægjandi grein fyrir því
hvernig þér hyggist standa í skilum.
Hafið þér ekki greitt vanskilin, eða
samið við oss um greiðslu þeirra á
þann hátt er vér teljum fullnægjandi,
fyrir 15. nóvember 1983 munum vér
þann dag í samræmi við samþykkt
sjóðsstjórnar þann 5/101983 senda út
beiðni um uppboö á skipinu.
Virðingarfyllst,
Fiskveiðasjóður Islands.”
Með hliðsjón af þessu bréfi og von-
lausum rekstrarskilyrðum nú, töldu
forráðamenn skipsins að ekki væri
mögulegt aö halda útgerð þess
áfram og leiddi það til þess að 150
manns misstu atvinnu sína.
„Slæmur" eða
„góður" rekstur?
Hvað veldur því að staða þessa
tiltölulega nýja skips er svona slæm?
Er það vegna minni afla en sambæri-
legir togarar hafa fengið, minna
aflaverðmætis eða annars. Meðfylgj-
andi tafla sýnir samanburð við önnur
skip.
(0. M. = Oskar MagnússonAkl77)
fjöldi minni meöalafli
ár skuttogara tonn
Kjallarinn 1 Kjallarinn

3
Óskar Þórdarson SkúliB. Garðarsson
fengiö það sem þá var eftir. Það sem
hefur vantað upp á til þess að borga
kostnaö hefur verið fjármagnað með
lánum. Ástæðan er fyrst og fremst sú
að þróun gengis íslensku krónunnar
hefur ekki verið í samræmi við
kostnað og hækkanir innanlands.
Opinber viðurkenning
Þaö sorglega í dæminu er að þrátt
fyrir stóraukinn afla og verömæta-
sköpun fer afkoma útgerðarinnar
stööugt versnandi eins og eftirfar-
• „ ... ytri að-|
stæður, versn-
andi lánakjör, óraun-l
hæf rekstrarskilyrði og
aflaminnkun síðasta |
árs ogáþessu ári.”
Samkvæmt niðurstöðu könnunar-
innar er útkoma b/v Oskars Magnús-
sonar fyrir ofan meðailag hvað flest-
alla rekstrarþætti varðar nema olíur
og er slæm lega Akraness við fiski-
miðum orsök þess. Þá virðast okkur
önnur ár koma vel út, miöað við
önnur skip. Eins og sést á því sem
hér hefur verið upp talið ætti slæmur
rekstur ekki aö hafa verið því fjötur
umfót.
Hvað veldur slæmri
afkomu?
Ef það eru hvorki léleg aflabrögð,
né slæmur rekstur, sem valda erfið-
leikum í rekstri skipsins, hvað er það
þá? Til þess að svara því veröur að
rekja sögu skipsins að nokkru og þær
ytri aöstæður sem togaraflotanum
hefur verið búinn.
Bygging skipsins var ákveöin árið
1975 og var gerður samningur við
Slippstöðina á Akureyri þar um.
Þessi ákvörðun réöst m.a. af því að
stjórnvöld stuðluðu að smíði innan-
lands meö sérstökum viðbótarlánum
frá Byggðasjóöi. Á þessum tíma virt-
ust framtíðarhorfur í sjávarútvegi
vera góðar, nýbúið var að færa fisk-
veiðilögsöguna út í 200 mílur og allar
horfur á auknum afla. Skuttogara-
flotinn var þá alls 57 skip, þar af voru
minni togarar 41. Á þessum tíma var
haldiö að skuttogaraflotinn yrði ekki
stærri en 75—80 skip. Einnig höfðu
menn það í huga að nauösynlegt væri
að skapa grundvöll fyrir sem jafn-
afllÓ. M.
tonn
þús.
Ó. M.
varðmnti
þús.
1978 66 3.398 3.387 1) 3.177 3.0981)
1979 68 3.800 4.638 5.629 6.094
1980 72 4.142 5.309 8.874 9.965
1981 78 4.196 5.714 12.567 16.013
1982 84 3.724 3.830 16.380 15.947
1) skipið hóf veiðar i mars 1978.
Allar fjárhæðir eru í nýkrónum og
úr sjó.
Taflan ber með sér aö b/v Oskar
Magnússon er vel yfir meðaltali bæði
hvað varðar afla og verðmæti, svo að
það getur varla verið orsök hinnar
slæmu stöðu.
Þá kynni einhver að spyrja: „Er
það þá ekki vegna slæms rekstrar að
staðan er slík?”
Samkvæmt könnun sem unnin var
úr ársreikningum 1981 og gerð var að
frumkvæði stjómvalda og L.I.tJ. á
síöasta ári á rekstri nýrra skut-
togara kom eftirfarandi í ljós:
olíur vidhald kostn. fjármagns 1)
Óskar Magnússon Ak 24,0 10,3 51,8 13,9
Meðaltal togara skróðir, eftir 1977 23,4 10,7 53,5 12,5
Meðaltal allir togarar skróðir fyrir 1977 21,3 11,8 56,9 10,0
Muðaltal allir togarar órið 1981 22,2 11,3 55,4 11,1
sem orsökuöust af fyrri skuld-
bindingum þeirra.
Eftirfarandi lán voru yfirtekin
þegar skipið var afhent:
Rekstur minni skuttogara 1978 1979 1980 1981 1982 bráðab. 1983 óœtlun
verg hlutdeild fjórmagns 1) 20,0 18,7 14,0 11,1 10,1 8,0
hreint tap -4,9 -4,8 -9,1 -11,7 -20,8 -25,1
1) Rekstrarafgangur án fjármagnskostnaðar (vaxta og afskrifta) Til viðbótar mó geta þess að Þjóð- hagsstofnun áætlar greiösluhalla
Fiskveiðasjóður: upphæð vextir lengd
Lón 1 . . . 6.838.820 11-13% 18 ór gangistryggt (meðalg.)
Lón 2 . . . 936.900 5,5% 15 ór byggingavísitala
Lón 3 ... 1.486.000 11,5% 5 órþýskmörk
Byggðasjóður: Lón 1 .. 1.400.000 9,0% 10 ór þýsk mörk
Lón 2 .. 690.350 9,0% 10 ór þýsk mörk
miðað er við óslægðan fisk upp
asta hráefnisöflun yfir árið fyrir
frystihúsin, m.a. vegna samninga
um tekjutryggingu verkafólks. Það
var því ekki nein fjarstæða, í landi
sem byggir allt sitt á sjávarfangi, að
leggja út í byggingu skips á þessum
tíma.
Samkvæmt smíðasamningi
skipsins átti það að afhendast í
janúar 1977, en bygging þess tafðist
fram í mars 1978, aöallega vegna
greiöslutafa úr stofnlánasjóðunum,
annar verg hlutdeild
1) Rekstrarafgangur ón fjármagnskostnaðar (vaxta og afskrifta).
Allar tölur eru hlutfallstölur af tekjum.
Breytt lánakjör
Það sem er frábrugðið í lána-
kjörum þessa skips miöað við skip
sem voru skráð fyrir 1978 er að
veigamestu lánin, þ.e. lánin frá Fisk-
veiðasjóði, eru með mun þyngri kjör-
um en áður hafði tíðkast því að eldri
lán voru aðeins að 3/5 hlutum gengis-
tryggð og að 2/5 hlutum óverðtryggð
en vaxtakjör svipuö. Þrátt fyrir
góöan afla og mikil verðmæti sbr.
töflu, þá byrjaði skipiö strax á fyrsta
ári að safna upp vanskilum og sú
hefur verið saga skipsins síðan.
Þann 30. september sl. nam heildar-
skuld skipsins við Fiskveiðasjóð
90.889 þús. kr. og þar af í vanskilum
19.608 þús. kr., og berið þessar tölur
saman við upphaflega lánið kr. 9.261
þús.
Rekstrargrundvöllur og
fjármagnskostnaður
Það er greinilegt að tekjugrund-
völlur útgerðar er ekki miðaður við
að skip borgi fullan fjármagns-
kostnað og reynslan sýhir að jafnvel
þótt lán séu ekki gengistryggð nema
að 3/5 hlutum þá er flestum skipum
ofraun að standa í skilum, en staöa
þeirra skipa sem byggð voru fyrir
1978 er samt skárri en hinna nýrri
skipa. Þetta sést m.a. á því að ef
Oskar Magnússon hefði verið byggð-
ur fyrir fjármagn sem hefði verið á
þeim kjörum sem giltu fyrir 1978 þá
væri heildarskuld hans við Fisk-
veiðasjóð í dag ekki 90 milljónir
heldur u.þ.b. 50 milljónir. Á tima-
bilinu 31. október 1977 til 30. septem-
ber 1983 hafa eldri lánin (tryggð að
3/5) hækkað um 509% á meðan nýju
lánin (tryggð 100%) hafa hækkað um
844%. I raun er þessi lánskjara-
breyting furðuleg því að ekkert lá
fyrir um auknar tekjur skipanna til
þess að mæta auknum útgjöldum
vegna þessarar breytingar.
Stóru mistökin
Vegna þess hvemig staðið hefur
verið að málum útgerðar og fisk-
vinnslu, þ.e. rekstrargrundvöliurinn
hefur verið ákveöinn það naumur,
hefur ekkert svigrúm verið til þess
að borga nægilega hátt hráefnisverð.
Þessir undirstöðuatvinnuvegir hafa
verið einskonar afgangss'tærðir í þjóð-
félaginu og í raun hefur verið byrjað
á öfugum enda. Fyrst hefur hlutur
neyslu verið ákveðinn og síðan hafa
atvinnufyrirtækin í sjávarútvegi
1982 -16,7% og 1983 - 21,2%. Þetta
sýnir hversu gífurlegur vandinn er,
en margir, þar á meöal Fiskifélag Is-
lands, telja vandann ennþá stærri en
að framan er greint og nefna sumir
töluna 34% tap.
Á aö taka á vandanum?
I dag eru þáttaskil í sögu íslensks
sjávarútvegs og framtíð hans veltur
á því hvemig bmgðist verður við
þeim vanda sem við höfum veit á
undan okkur óleystum og þm-fum að
horfast í augu við nú. Þessi vandi er
tilkominn vegna taprekstrar út-
geröarinnar undanfarinn áratug.
Til þess að þessi staða komi ekki
upp aftur og aftur þarf rekstrar-
grundvöilur á hverjum tíma að vera
miöaöur við raunverulegar þarfir út-
gerðarinnar. Gera þarf fiskvinnsl-
unni kleift að greiða það hátt hrá-
efnisverð að útgerð meðalskips sé
tryggð, þannig að það geti staðið
undir eðlilegum afskriftum og fjár-
magnskostnaði, þannig aö hægt
verði að endumýja flotann svo að
sem mestri rekstrarhagkvæmni
verði náð hverju sinni. Mikilvægi
þessara hluta ætti að vera augljóst
vegna þess að þeir atvinnuvegir sem
við erum að tala um afla um 75% af
útflutningstekjum okkar og ef þeim
em ekki sköpuð skilyrði til hag-
kvæms rekstrar, hlýtur það að koma
niöur á hagvexti þjóðarbúsins.
Á að hugsa
til framtíðarinnar?
Miðað við óbreytta stefnu er það
borin von að fiskveiöifloti okkar
verði endumýjaður á eðlilegan hátt.
Á það því að verða hlutskipti sjó-
manna okkar aö sækja sjóinn á
lélegri skipum en starfsbræður
þeirra í nágrannalöndunum gera?
Ef ekkert er að gert nú, þá kemur
þessi fjármagnsvandi upp hjá öllum
nýjum skipum og enginn hefur bol-
magn til þess að kaupa ný skip nema
þeir sem geta flutt fjármagn annars
staöar frá í útgerðina og þá dettur
okkur helst í hug opinberir aðilar
(BtJR o.þ.h.). Sem dæmi má nefna
að ef byggður væri í dag skuttogari
upp á 150 milljónir í stað eldri togara
og hann fjármagnaður eingöngu með
framlögum eiganda yrði rekstur
hans, miöað við áætlun Þjóðhags-
stofnunar á rekstrarskilyrðum í
október 1983, þessi:
milljónir
Tekjur alls................ 36,50
Verg hlutdeild fjórm...... 2,90
Afskrift5,5% 1)............. 8,25
Rekstrartap —5,35
3,5% óvöxtunarkrafa
af eigin fó................. 5,25
Tap alls
-10,60
1) Skattleg afskrift er 8%.
Miðað við þessa niðurstöðu og
átján ára líftíma skipsins ætti eig-
andinn 68,1 miiljón (núvirði) eftir
átján ár miöað við 3,5% raunvexti en
ef hann hefði keypt ríkisskuldabréf á
sama tíma fyrir 150 milljónir þá ætti
hann eftir átján ár 278,6 mUljónir á
núvirði.
Hvar liggur ábyrgðin?
Stjórn fiskveiðimála hefur verið í
algjörum ólestri mörg siðustu ár og
ekki í samræmi við þær staðreyndir
sem legið hafa fyrir. Stjómvöld sem
í raun ráða þessari sameiginlegu
auðlind okkar, sem eru fiskimiðin, og
halda öllum þráöum í hendi sér, hafa
brugðist þeirri skyldu sinni að skapa
útgerðinni grundvöll til þess aö
starfa á. Þau hafa vanrækt aö móta
fiskveiðistefnu til langs tíma, þar í
væri m.a. áætlun um nauðsynlega
stærð og endumýjun flotans. önnur
sjónarmiö en hagræn hafa ráðið ferð-
inni hingað til með þeim afleiðingum
sem öllum ætti nú að vera ljósar.
Eins og við höfum reynt að rekja
hér að framan virðist ábyrgðin á því
hvernig komiö er aðallega iiggja hjá
stjórnvöldum. Það sem helst er
kannske hægt aö saka rekstraraöila
skipanna um er aö hafa hugsað
meira um að halda uppi atvinnu en
nauðsynlega arðsemi. En hvaða
ríkisstjórn síöustu ára hefur ekki
lagt áhersiu á „næga atvinnu fyrir
alla” og hver eru svo laun þeirra
sem hafa lagt sig fram um að styðja
þá stefnu?
P.S. Svo furðulega vildi til að
upplýsingar úr bréfi Fiskveiðasjóðs
birtust í fjölmiðlum áður en viðtak-
andi fékk bréfið í sínar hendur.
Skrítin vinnubrögð?
Akranesi,
Óskar Þórðarson,
viðskiptafræðinemi,
Skúli B. Garðarsson,
viðskiptafræðinemi.