Dagblaðið Vísir - DV - 17.04.1984, Qupperneq 10

10
*.nor rtnrrr » rrrrT /f»rr » t»^
DV. ÞRIÐJUDAGUR17. APRlL 1984.
Útlönd
Útlönd
Utlönd
Útlönd
Lausnágeim-
veiki gæti
iagad sjóveikina
Sjóveikin hefur margan manninn
hrellt í gegnum tíöina. Bílveiki og
flugveiki sömuleiðis á seinni tímum.
Þessi hreyfiklígja á að öllum
líkindum eftir að angra menn sömu-
leiðis í ferðalögum framtíöarinnar,
geimferðunum, ef ekki verður ráö
við þessu fundið áður.
42 ára gamall sálfræðiprófessor í
Chicagó, Hubert Dolezal aö nafni,
hefur fullan hug á því að reyna aö
finna lausn á vandanum. Hefur hann
tekist á hendur tilraunir og
rannsóknir í því skyni fyrir flugher
Bandarikjanna, gagngert til þess að
finna ráð gegn geimveikinni.
öfugspeglandi gleraugu
Þar reiðir hann sig aöallega á sér-
stök gleraugu, sem Dolezal hefur
hannað, gerð úr sérstöku prisma-
spegilgleri. Þau öfugspegla allt.
Hann sér jörðina þar sem áöur var
himinninn. Þegar hann gengur
sýnast fæturnir nálgast hann sjálfan.
Oftsinnis gengur hann á veggi og
hefur enda hjálm á höföi til þess aö
meiöa sig ekki í ótal árekstrum.
Menn ætla að um 80% manna finni
einhvem tíma til velgju eöa
einhverrar ógleði, þegar þeir ferðast
með skipum, bílum, flugvélum eöa
lyftum. Og enn hefur ekki fundist
neitt óbrigðult ráð viö þessu, né
heldur óyggjandi skýring á orsök
þessarar hreyfiveiki. Sumir hafa
haldiö að það stafaði af tilkenningu á
innra eyra mannsins vegna hreyfing-
arinnar og röskunar á jafnvægi
líkamans. Dolezal heldur að
skýringarinnar sé að leita í auganu.
Því lét hann gera þessi sérstöku gler-
augu sín að hann vildi venja augað
við aö allri tilverunni væri hvolft viö.
Venja augað við
,,Það má kenna sjóninni að ráða
yfir hinum skilningarvitunum, sem
annars bregöast við hreyfingum,
eins og til dæmis innra eyrað,” segir
prófessorinn, sem starfaö hefur sem
kennari við Illinois-háskóla. Og hann
hefur þjálfaö sig til þess að yfirstíga
annkannaieika þess aö horfa á alla
hluti viðsnúna eða á hvolfi. Svo sem
eins og að grípa hluti eöa stjórna
höndum sínum til rétts ágrips, þótt
sjónin blekki. Eitt sinn bar hann
gleraugun í fimm vikur í röð án þess
að taka þau af sér. Hann fór í göngu-
ferðir, tefldi skák, renndi sér á sjó-
skíðum og jafnvel ók bifreið um
Mikil
gróskaá
Majorka
Einni kynslóð eftir að íbúar
Miöjarðarhafseyjanna, Majorka,
Menorka og Ibiza, opnuöu
baðstrendur sínar og vínkrár fyrir
ferðamannafjöldanum eru þeir
byrjaöir að njóta uppskerunnar í
bestu lífskjörum sem spænskir
þegnar eru aönjótandi.
Ofugt við margar aörar
Miðjarðarhafseyjar, sem misst hafa
syni sína og dætur burt í atvinnu- og
hamingjuleit, hafa þessar þrjár
eyjar, sem kallaðar eru samheitinu
Balearikseyjar, orðið að flytja inn
vinnuafl frá meginlandinu, Spáni.
Næg atvinna og tekjur
Spánverjar eiga viö 18% atvinnu-
leysi aö stríða en á eyjunum er þaö
undir 10% og jafnvel skortur á
starfsfólki þegar ferðamannaver-
tíðin stendur sem hæst yfir sumar-
mánuöina.
Nær fimm milljónir feröamanna
flykktust til Baleareyja á síðasta
ári. Þegar hæst hóar er San Juan-
flugvöllurinn í Palma einn sá anna-
samasti í Evrópu með um 600 fiugtök
og lendingar á dag. Fjármagnið,
sem þessi mikli ferðafjöldi ber með
sér, birtist síðan í nýjum bílum,
lúxusorlofsferöum, dýrum heimilum
og öðrum lífsgæðum þeirra 670
þúsunda sem á eyjunum búa fastri
búsetu.
Samkvæmt opinberum skýrslum
eru meðaltekjur á f jölskyldu þama á
eyjunum þær hæstu á Spáni. Meðal-
árstekjur einstakiins eru um 120
þúsund krónur (eða 600 þúsund pes-
etar). Enda er risin upp ný kynslóð
auömanna á eyjunum sem notið hafa
góðs af uppgangi ferðaiðnaðarins.
Þessi hagsæld ásamt með eðli
þeirra sem eyjar byggja gerir
íbúana íhaldssama. — „Við erum
allir kapítalistar héma,” sagði leigu-
bílstjóri einn við Brian Mooney,
fréttamann Reuters, sem þama var
á dögunum.
Heimastjórnin
Spáni er skipt í 17 sjálfsstjómar-
héruð, og sveitarstjórn Balear-
eyja er hagað í samræmi við Galisíu.
Þaö er hiö hægrisinna alþýðubanda-
lag, sem fer þar með völd. (Daglega
skammstafaö AP). AP á 21 fulltrúa
af 54 á héraösþingi en stjómar í sam-
starfi við Majorkabandalagið, sem
snúna fjallvegi í Grikklandi.
Hann segir að litlu breyti hve lengi
menn beri gleraugun, að þeim sýnist
heimurinn vera sífellt á hvolfi, en
þeim beri hins vegar að venjast því
og bregðast rétt við því.
Brjáiæðiskennt
1 fyrsta sinn sem slík prismagler-
augu eru sett upp fær maðurinn á til-
finninguna að hann sé aö brjálast.
Fyrsta tilhugsunin er að setjast á
jörðina til þess aö detta ekki, nema
jörðin sýnist nú vera þar sem
himinninn var áöur. Þegar hann
þumlungar sig áfram, sýnist honum
fætur hans koma í áttina að honum
sjálfum. Höfuöið finnst honum komiö
niður fyrir mitti, eins og hann sé að
fara i kollhnís. Halli hann lítið eitt
undir flatt, verkar það eins og að
sitja í smáflugvél sem tekur snögga
dýfu til hliðar.
Um þessar tilraunir sínar skrifaöi
prófessorinn bók („Livúig in a World
Transformed”), sem vakti athygli
flughersins á honum, sem fékk
prófessorinn til aö starfa að frekari
tilraunum á þessu sviöi.
Mikiar rannsóknir vegna
geimferðanna
Vegna geimferðanna hafa miklar
rannsóknir og tilraunir verið gerðar
til þess aö ráöa bót á geimveiki geim-
faranna. Fjórir af hverjum tíu eru
sagðir fá hana. Það þykir dýrt spaug
að þurfa aö nota fyrstu þrjá dagana í
sex daga geimferö til þess að venjast
geimveikinni.
Sovéskir geimfarar hafa eins og
bandarískir starfsbræður fundið
fýrir þessu sama og raunar er það
Sovétmaður sem á heimsmetið í
lengstri geimveiki, því að hann
stríddi við hana í tvær vikur.
Reynd hafa veriö alls kyns lyf,
fjörefni og hvaöeina en efnafræðin
hefur ekki getað leyst málið.
Dáleiösla og jóga hafa einnig dugað
skammt.
Þjálfun geimfara í ýmiss konar
tækjum eða í fallhlífarstökki með
kollsteypum og snarsnúningum svo
aö þeim hefur sortnaö fyrir augum
hefur verið fastur liður í undirbúningi
fyrir geimferð og kann að hafa
hjálpaö eitthvað. Dolezal prófessor
vonast til þess að prismagleraugu
hans hjálpi þeim í þeirri þjálfun.
er miöflokkur í frjálslyndari kant-
inum. Majorkabandalagið hefur 6
fulltrúa. Sósíalistar, sem eru í
beinum tengslum við móðurflokkinn
í Madrid, eru með 21 fulltrúa.
Kommúnistar, sem hafa núll kjör-
fylgi, eiga engan.
Umhverfisvernd í brenni-
depli
Pólitíkin á þessum eyjum snýst að
mestu um tvennt. Umhverfisvernd
og aukna sjálfsstjóm. öll gróskan í
ferðaiðnaðinum hefur kallað á
miklar byggingarframkvæmdir,
bæði til aukningar gistirýmis og hús-
næðis fyrir heimamenn. Mörgum
þykir sem ekki hafi verið nógu vel
staðið að byggingarskipulagi og sjá
hættu á aö hverfa í steinsteypufrum-
skógi. Þetta á einkum við um
Majorka en síður Menorka, sem
ávallt hefur spomað gegn
freistingum fjöldaferðaiönaðar.
Annar iðnaður blómstrar á Menorka
og umhverfisvernd hefur tekist
betur.
Ailir stjómmálaflokkamir eru á
einu máli um að þörf sé á því aö taka
skipulagsmálin föstum tökum og
setja skorður við þróuninni.
Ágreiningurinn stendur um það,
hversu langt skuli gengið í tak-
mörkunum, eins og gleggst hefur
komiö í ljós i deilunni um siðustu
óviikjuöu baðströndina, Els Strenc,
þegar uppi vom áætlanir um að reisa
þar hótelsamsteypur. AP studdi þá
áætlun með vissum skilyrðum, á
meðan Majorkabandalagiö og sósíal-
istar höfnuðu henni. Els Strenc er á
suöurhluta Majorka, og hefur orðiö
eins konar tákn fyrir hugsjón um-
hverfisverndarsinna sem vilja um
leiö vemda og viðhalda dýra-
stofnum, þjóðlegum siðum og kjöt-
kveðjuhátíðum.
Hins vegar hafa lítil eða engin mál-
spjöil orðið á mállýsku eyjaskeggja,
sem er afbrigði af katalónsku.
Vilja aukna sjálfsstjórn
Engin aðskilnaðarhreyfing er
meðal eyjáskeggja, eins og hjá
Böskum, en misjöfn afstaöa flokk-
anna til sjálfsstjórnarmálsins. Einn
flokkur var stofnaður gagngert til að
vinna að kröfunni um aukna heima-
stjóm. Það er sósíalistaflokkur
Majorka, sem ásamt systurflokki
sínum á Menorka hefur fjóra fulltrúa
á umdæmisþinginu. Hann treystir
sér ekki til þess að eiga samleið með
móðurflokknum í Madrid, því að þar
séu menn miðstýringarsinnaðir.
Fáir meðal eyjaskeggja ala á
draumum um fullkomið sjálfstæði,
en þeim svíður hitt að Balear-
eyjar njóta mrnni sjálfsstjómar en
hin sjálfsstjórnarumdæmi Spánar.
Þeir vilja fá aö ráða meiru um skatt-
álagningu og ráðstöfun skatttekna
eyjanna og eins um landkynningu út
á við. Eins og stendur verða þeir að
láta sér lynda það sem Madridstjóm-
inni og þinginu þóknast aö gauka aö
þeim í fjárveitingum.
Skortur á mat og vatni
I allri hagsældinni er þó skortur á
tvennum nauðsynjum á eyjunum.
Eyjaskeggjar eru ekki sjálfum sér
nógir í matvælaframleiðslu og vatns-
skortur hefur sorfið að þeim. Land-
búnaöarframleiðslan hefur dregist
saman seinni árin þegar fólk hefur
laöast að tekjuhærri störfum í ferða-
iðnaðinum. I æ meiri mæli verður að
flytja inn matvöru frá meginlandinu.
Erfiöara var aö leysa vatns-
skortinn. Eftir fjögurra ára þurrka
var vatnsborð í brunnum komið
lægra en elstu menn gátu munaö
eftir, aö hefði nokkru sinni áður skeð.
Sjór komst í uppsprettur, eins og
ferðamenn gátu fundið þegar þeir
burstuðu tennur úr söltu krana-
vatni (sem þó var sagt fullkomlega
heilnæmt). Þetta árið hafa veriö
stöðugar rigningar í mars, til
hrellingar fyrir ferðafólk en óbland-
innar ánægju fyrir heimamenn.
Umsjón: Guðmundur Pétursson