Dagblaðið Vísir - DV - 23.05.1984, Page 34

DV. MIÐVIKUDAGUR 23. MAl 1984.
Frá ráðstefnu Hagvangs. Frá vinstri: Jónas Kristjánsson, Gunnar Maack, Tómas Helgason, þorbjörn Broddason, Normann Webb, Óiafur Haraidsson og íræðustóli er Árni Gunnarsson.
DV-mynd Loftur.
ÞARF AD SETJfl LÖG
UM SKODANAKANNANIR?
Ráöstefna um skoöanakannanir var
haldin á vegum Hagvangs hf. að Hótel
Sögu 11. mai síðastliðinn. Fundarefnið
nefndist: Gerð skoöanakannana á Is-
landi. Er lagasetningar þörf?
Ráðstefnuna sóttu um fimmtíu
manns. Fundarmenn voru einkum
aðilar sem fengist hafa við gerö
skoöanakannana, svo sem vísinda-
menn, námsmenn og blaðamenn. Ráð-
stefnustjórinn, Haraldur Olafsson
dósent, kvaðst hefði viljað sjá fleiri
stjómmálamenn.
Fjallað var um persónurétt, rann-
sóknarfrelsi, tölvuvinnslu persónu-
legra upplýsinga, reynslu af núgild-
andi lögum, hugsanleg áhrif pólitískra
kannana á niöurstöður kosninga, lög
um skoðanakannanir erlendis og
,,Eg lít svo á að niðurstöður skoðana-
kannana og kosningaspár, sem á þeim
eru byggðar, verði að flokkast sem
hver annar fróðleikur sem teljist eftir
atvikum fréttnæmur eða ekki. Eg sé
ekki nokkra réttlætingu fyrir því að
banna mönnum að greina frá hug-
myndum sínum um úrslit væntanlegra
kosninga hvar og hvenær sem er,”
sagði Þorbjöm Broddason dósent.
„Allar hömlur af slíkum toga væru
að minu mati í ætt við skoðanakúgun
og sviptingu tjáningarfrelsis. Við
þetta má svo bæta að tilraunir til að
setja lög um þessi efni i öðrum löndum,
er mér tjáð að hafi aðeins gert illt
verra: Arangurinn hefur orðið pukur
og undanbrögð.”
Þorbjöm Broddason er líklega sá
einstaklingur hérlendis sem hvað mest
hefur fengist við skoðana-, viðhorfs- og
atferliskannanir á undanförnum
árum.
„Við þessar kannanir hef ég ónáöað
fólk í öllum landshlutum og þátttak-
endaf jöldinn er liklega kominn á ann-
antugþúsunda.
I ljósi þessa hlýt ég að taka þá
spurningu fundarboðenda hér, hvort
þörf sé fyrir lagasetningu um skoðana-
kannanir, næsta persónulega. Og fljótt
á litið gæti svar mitt orðið neitandi: Eg
þarf ekki á lögum að halda sem setja
skorður við þessari athafnasemi
minni.
fleira.
Framsögumenn vora: Normann
Webb, framkvæmdastjóri Gallup
International, Gunnar Maack
rekstrarráögjafi, Jónas Kristjánsson
ritstjóri, Þorbjöm Broddason dósent,
Ami Gunnarsson varaþingmaöur og
Tómas Helgason yfirlæknir. Einnig
áttu aö flytja erindi Hjalti Zophanías-
son, ritari tölvunefndar, og Olafur
Ragnar Grímsson prófessor en þeir
forfölluðust.
Að erindum loknum fóru fram pall-
borðsumræður. Þátttakendur voru
Kjartan Gunnarsson, framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðisflokksins, Jónas
Kristjánsson ritstjóri, Holger Torp,
vinnusálfræðingur hjá Hagvangi,
Olafur Haröarson stjórnmálafræðing-
En ég er vitaskuld ekki hlutlaus í
þessu máli. Hugsanlega hefðu þessar
þúsundir Islendinga, sem fært hafa
mér á silfurfati samanlagt tuttugu til
þrjátíu þúsund klukkustundir af ævi
sinni, þurft á vemd löggjafans að
halda gegn mér og mínum líkum. Ef ég
set mig í spor þjóðarinnar hlýt ég að
svara spumingu fundarboðenda hik-
laust játandi: Það er kominn timi til að
setja löggjöf til að vernda einkahagi
manna gegn ötulum skoðanakönnuð-
um.
Þessi niðurstaða mín byggist ekki á
slæmri reynslu — mér er ekki kunnugt
um eitt einasta dæmi þar sem íslenskir
skoðanakönnuðir hafi misnotað trúnað
svarenda — heldur einvörðungu á ugg
gagnvart framtíöinni,” sagði Þor-
bjöm.
Hann sagði að skylda ætti þá sem
framkvæma skoðanakannanir meðal
almennings til að greina opinberiega
frá öllu sem þeir kæmust að raun um.
„Það ætti aö minu mati aö vera lýö-
ræðislegur réttur þeirra sem leggja
könnuðum lið, meö því að svara spurn-
ingum þeirra, að fá upplýst um ailar
meginniðurstöður þeirrar könnunar
sem þeir tóku þátt í. Þá á ég til dæmis
við heildardreifingu svara við hverri
spumingu. Þeir ættu einnig aö eiga
skýran lagalegan rétt til upplýsinga
um hvernig niðurstöðumar verða not-
aðar.”
ur, Þorkell Helgason dósent og
Normann Webb frá Gallup.
Hin alþjóðlega Gallup-stofnun er
kunnasta fyrirtækið á sviði skoðana-
kannana í heiminum. Oft er vitnað til
hennar. Normann Webb lýsti á
ráöstefnunni andstöðu sinni viö tak-
markanir á frelsi til að gera skoðana-
kannanir.
„I Astralíu, held ég, er bannað að
birta niöurstöður skoðanakannana ein-
um degi fyrir kosningar. Þar er líka
bann við áróðri flokka, blaða og ann-
arra einum degi fyrir kosningar. Sem
sagt: Algjör friður síðasta daginn
fyrir kosningar. Þetta eru liklega einu
takmarkanirnar sem ég væri tilbúinn
aðsamþykkja,” sagöi Webb.
Hann sagði skoðanakannanir
Þorbjörn taldi ástæöulaust og
hættulegt að setja einhvem löggilding-
arstimpil á þá sem stunda könnunar-
störf. Slíkt gæti leitt til skömmtunar-
stefnu.
Þorbjörn ræddi nokkuð tölvulögin
sem sett vora fyrir tveimur árum.
Taldi hann þau leggja allt of mikið
túlkunarvald í hendur tölvunefndar.
„Eg fæ ekki betur séö séð en að
nefndinni sé nánast falið einvaldshlut-
verk um þaö hvaða gagnaskráning fari
fram í landinu. Störf nefndarinnar
fram til þessa virðast mér hafa verið
unnin í anda hins menntaða einveldis
en sá andi á sér enga augljósa stoð í
bókstaf laganna heldur á hann sér
fyrst og fremst skjól í viðhorfum
þeirra mætu manna sem hefur verið
falin framkvæmd laganna. Þetta tel ég
ekkifullnægjandi.”
Undir lok erindis síns sagði Þor-
bjöm Broddason:
.dCerfisbundin skráning upplýsinga
um einkahagi fólks er hættuleg lýðræð-
inu eins og höfundar tölvulaganna
gerðu sér ljóst. Leynilegar félagslegar
kannanir meðal almennings, þar sem
heildarniðurstöðum er haldið leyndum
fyrir öðrum en tilteknum hagsmunaað-
ilum, era ekki síður hættulegar lýðræð-
inu. Og það er að minu mati auðveld-
ara að setja lög um þetta atriði en um
vemdeinkahaga.” -KMU.
styrkja lýðræðið. Með þeim fengju
stjórnmálamenn frekari hugmyndir
um skoðanir kjósenda en þær sem
„Framkvæmd sumra heilsuverndar-
aðgerða byggir á viðhorfum fólks og
skoðunum. Þvi eru skoðanakannanir
nauðsynlegur liður í heilsuvemdar-
starfi,” sagði Tómas Helgason yfir-
læknir í framsöguerindi sínu á ráð-
stefnunni.
Tómas sagði aö Island væri sérstak-
lega vel fallið tii rannsókna á faralds-
fræði fyrirbæra sem ekki væra mjög
sjaldgæf. Visindalegar skoðanakann-
anir væra ein af rannsóknaraðferðum
faraldsfræðinnar.
„Með þeim er safnað nauðsynlegum
upplýsingum um viðhorf og skoðanir.
Með sömu aöferðum þarf að afla
upplýsinga um tíðni og dreifingu
ýmissa kvilla og kvartana meðal fólks.
Þessar aöferðir eru einnig nauðsyn-
legar til að afla upplýsinga um venjur
fólks, til dæmis neysluvenjur,” sagði
Tómas.
„Hinir einstæðu möguleikar sem eru
til faraldsfræðilegra rannsókna á
Islandi era aö minu mati auðlind sem
þarf að vemda. Því þarf sennilega að
setja einhverjar reglur um nýtingu
hennar eins og um nýtingu annarra
auölinda. Þessar reglur þurfa að taka
tillit til rannsóknarfrelsis og nauðsyn-
legrar vemdar upplýsinga sem varða
einkamálefni. A tímum tölvuvinnslu
hafa stóraukist möguleikar á hvers
kyns rannsóknum sem varða heilsufar
og velferð fóiks. Jafnframt hafa aukist
möguleikar til upplýsingaöflunar um
hin óh'kustu efni sem nota má í verslun
og viðskiptum, í pólitísku skyni og í
sambandi við opinbera stjórnsýslu. I
raun getur hver sem er valið af handa-
hófi úr símaskrá og leitað áhts á
hverju sem er og geymt hjá sér. Eftir
tilkomu einkatölva er þetta mjög
einfalt og því enn frekari ástæða til að
setja einhverjar reglur um skoðana-
kannanir og faraidsfræðilegar rann-
sóknir.
A undanförnum árum hafa jafnvel
menntaskólanemar verið látnir fram-
kvæma skoðanakannanir sem hluta af
látnar væru í té í kjörklefanum.
Hér birtist útdráttur úr framsögu-
erindumá ráöstefnunni. -KMU.
námsverkefnum i skólum sínum. Það
er nauðsynlegt að kenna nemendum og
gefa þeim tækifæri til að afla sér
reynslu. En hér verður að fara að með
gát. A sama hátt og nýnemum og
unglingum er ekki hleypt beint í
rafeindasmásjá og dýrmætustu rann-
sóknarstofur má ekki hleypa hverjum
sem er óreyndum til þess að nota hina
dýrmætu faraldsfræðilegu rann-
sóknaraðstööu sem við höfum. Tækin
og aðstaðan geta skemmst ef hvort
tveggja er ekki umgengist af varkárni
ogkunnáttusemi.”
Tómas fjallaöi nokkuð um tölvu-
tæknina og þær framfarir sem orðið
heföu vegna hennar í vísindum.
„Okkur er brýn nauðsyn að geta not-
fært okkur tæknina og tengt saman
tölvutækar skrár og upplýsingar í
rannsóknarskyni. Kannski þarf að
setja einhverjar reglur eða lög um
þessi efni eins og þegar hefur verið
gert. Slík lög og reglur mega ekki verða
mótuð af hræðslu við það sem fólk ekki
skilur og hindra framfarir, eins og oft
hefur viljað brenna við fyrr á öldum.
Sums staðar erlendis hafa tölvulög
orðið til að eyðileggja eða hindra
nauðsynlegar grundvallarrannsóknir
fyrir heilsugæslu. Vegna þeirrar
hræðslu, sem ég gat um, hafa lög eða
framkvæmd laga oröiö svo
einstrengingsleg að likast hefur verið
tima rannsóknarréttarins.”
Tómas taldi að hérlendis hefði tekist
sæmilega til um framkvæmd tölvu-
nefndar á lögum um kerfisbundna
skráningu á upplýsingum er varða
einkamálefni.
„Nefndina vantar að vísu stuðnings-
aöila sem hún getur leitað umsagnar
hjá. Þar á ég sérstaklega við að enn
hefur ekki verið stofnað vísindaráð. ”
Sagði Tómas brýnt aö setja lög um
vísindaráð vegna vísindalegra
skoðanakannana og annarrar rann-
sóknarstarfsemi í landinu.
-KMU.
Þorbjöm Broddason dósent:
Tölvunef nd vinnur f anda
hins menntaða einveldis
Tómas Helgason yf irlæknir:
ísland auðlind til
faraldsrannsókna