Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.1984, Blaðsíða 18

Straumhvörfin í samningamálunum:
HVERNIG
LAUNAMÁLASTEFNA
STJÓRNARINNAR
BROTLENTI
Elías Snæland Jónsson aðstoðarritstjóri skrifar
Þegar verkfall bókageröarmanna,
sem lauk í gær, hófst fyrir rúmum sex
vikum, var þaö almenn skoðun, aö
samiö yrði aö þessu sinni um tiltölu-
lega litlar beinar kauphækkanir, en
kjörin þess í staö bætt eftir öðrum
leiðum, einkum þó meö verulegri
lækkun skatta. Margt benti einnig til
þess, aö ef unniö heföi veriö aö slíkri
lausn af krafti af stjórnvalda hálfu á
réttum tíma, þá heföi slík stefna beðið
skipbrot. Sum bæjarfélög hafa samið
viö starfsmenn sína um 18—19% beina
launahækkun á samningstímanum,
sem er til loka næsta árs, og bóka-
gerðarmenn fengu meira en 20%
hækkun á samningstimanum.
Þessi niöurstaöa, sem vafala ust mun
setja svip sinn á væntanlegan aöal-
kjarasamning BSRB og á samninga
verkalýösfélaganna á hinum almenna
vinnumarkaöi við Vinnuveitendasam-
bandið, á sér ýmsar skýringar, eins og
nánar veröur rakiö hér á eftir. Ljóst er
aö hún gengur þvert á stefnu ríkis-
stjómarinnar i kjaramálunum, þar
sem megináhersla hefur verið lögö á
litlar beinar launahækkanir. Það er
álit ýmissa þeirra, sem fýlgst hafa vel
með gangi mála síðustu mánuöi, aö,
ríkisstjórnin geti sjálfri sér um kennt,
hvernig samningamálin hafa þróast:
hún hafi gloprað niöur tækifæri, sem
hún hafi haft til þess aö leysa
samningamálin á þann hátt, sem betur
samræmdist efnahagsstefnu stjómar-
innar.
Ef þeir samningar, sem þegar hafa
verið gerðir, veröa fordæmi fyrir aöra
— eins og allt bendir til — hlýtur þaö aö
hafa veruleg áhrif á ástand efnahags-
mála á næstunni; rekstúr fyrirtækja
og atvinnuástand, þróun gengis ís-
lensku krónunnar og verðlags í land-
inu. Þaö fer eftir viðbrögðum stjórn-
valda, hver sú þróun verður, en reikna
veröur upp á nýtt veigamikla þætti í
nýbirtri þjóöhagsáætlun fyrir árið 1985
og fjárlagafrumvarpinu fyrir næsta
ár. Almenningur hlýtur hins vegar aö
óttast þaö einna mest, aö í kjölfar al-
mennra samninga, þar sem laun
hækka um a.m.k. 19—20%, hljóti verö-
bólgan aötaka stökk upp á viö aftur.
Febrúarsamningarnir
Þegar almennir kjarasamningar
vom undirritaöir seinni hluta febrúar-
mánaöar sl. var þeim fagnaö af stjórn-
valda hálfu vegna þess aö þeir
tryggöu, aö veröbólgan færi ekki yfir
10% á árinu, að mati Þjóðhagsstofnun-
ar.
Forystumenn launþegasamtakanna
töldu samningana einnig viöunandi
miöað viö allar aöstæöur. ,,Eg tel, aö
samtök launafólks hafi náö umtals-
verðum árangri fyrir hina verst settu.1
Annar árangur kjarasamninganna er
aö stööva kjaraskerðinguna," sagöi
Kristján Thorlacíus, formaöur BSRB,
við DV29. febrúar.
I þessum samningum var gert ráð
fyrir 3% kauphækkun 1. september og
3% hækkun aftur 1. janúar 1985, en þær
hækkanir áttu aö tryggja, aö kaup-
máttur yröi sá sami og hann var á
fjórða ársfjóröungi ársins 1983. Ef
þróunin yrði hins vegar á aöra leið, þá
var sá varnagli settur í samninginn aö
hægt væri aö segja launalið hans upp
með mánaöarfýrirvara frá og meö 1. j
September.
Þegar líða tók á áriö fékk krafa um
sh'ka uppsögn vaxandi fylgi, þar sem
ýmsir töldu sig sjá, að kaupið þyrfti aö
hækka nokkru meira en um 3% 1.
september til þess aö halda óbreyttum
kaupmætti frá síðasta ársfjórðungi
1983. Hagfræöingar vinnuveitenda og
launþega deildu þó um þetta atriði, því
að þeir voru ekki að öllu leyti sammála
um forsendur, svo sem um verðbólgu-
hraöa og áhrif félagsmálapakkans,
sem samið var um í tengslum við
febrúarsamningana.
Þegar til kom sögöu flest stærstu
almennu verkalýðsfélögin og Banda-
lag starfsmanna ríkis og bæja upp
samningum og lögöu fram kröfur um
meiri hækkanir frá 1. september en
febrúarsamningamir geröu ráö fyrir.
Kröfur um 7—10% hækkun
Kröfugerð almennu verkalýösfélag-
anna stefndi um tíma í tiltölulega litla
hækkun almennra launa. Það var á
meðan forystumenn launþegafélaga
hugsuðu út frá þeirri stefnu, sem sam-
komulag varð um í febrúar, þ.e. aö
miða ætti við sama kaupmátt og var á
síðasta hluta ársins 1983.
Kröfugerð Alþýðusambands Vest-
fjarða var í samræmi viö þessa stefnu-
mörkun. Um það sagði Pétur Sigurös-
son, forseti ASV, í viötali viö DV í
ágúst:
„Viö viljum standa viö febrúar-
samningana. Þar var gert ráð fyrir, aö
kaupmáttur þessa árs yröi sá sami og
síðasta ársfjóröungs í fyrra. Þess
vegna förum viö fram á 7—10%
hækkun nú 1. september í stað þeirrar
3% hækkunar, sem er fyrirhuguö. Meö
því teljum við okkur fá umsaminn
kaupmátt”. Jafnframt var gert ráð
fyrir í þessari kröfugerö, aö hækkun-
in 1. janúar yrði 4% í stað3%.
Pétur sagði ennfremur: „Ríkis-
stjómin bað í febrúar um frið. Bað um
að verkalýðshreyfingin tæki á sig
kjaraskeröingu. A móti æltlaði hún aö
vera búin að koma efnahagskerfinu í
jafnvægi í apríl 1985. Viö viljum gefa
ríkisstjórninni tækifæri til að standa
viö sitt loforð. Þess vegna stöndum viö
viö okkar orð. Við treystum á, aö þeir
geri slíkt hiö sama. En auðvitað má
reikna með verulega auknum kröfum
af okkar hálfu í apríl.”
30% krafa BSRB
En ýmsir gerðu hærri kröfur. Verka-
mannasambandiö var að vísu reiðu-
búiö til viöræðna um tiltölulega lága
almenna launahækkun, en taldi óger-
legt annaö en afnema svonefnt tvöfalt
kerfi, sem m.a. þýöir, að lægsti taxti
þess er undir tekjutryggingunni og auk
þess hækka þessi lægstu laun sér-
staklega úr 12.900 krónum í 14.000.
BSRB geröi hins vegar mun meiri
kröfur og á allt öðrum grundvelli. Þar
var ekki miðaö viö aö halda óbreyttum
kaupmætti frá síðasta ársfjóröungi
1983 heldur fyrst og fremst aö jafna
þaö mikla bil, sem forystumenn BSRB
töldu, aö heföi skapast á milli launa
opinberra starfsmanna og þeirra, sem
vinna á almenna markaöinum. Sett
var fram krafa um 30% launahækkun
strax og 5% viðbótarhækkun 1. janúar
1985. Með slíkri hækkun töldu opinberir
starfsmenn, aö þeir næöu aftur sama
kaupmætti launanna og þeir höfðu 1.
janúarl983.
Stefna stjórnvalda
Þótt þessi kröfugerö BSRB hafi
komið fram tiltölulega snemma,
viröist ekki hafa verið litiö á hana af
mikilli alvöru af hálfu stjórnvalda eða
annarra aðila á vinnumarkaðinum.
Forsætisráðherra, Steingrímur Her-
mannsson, lýsti því t.d. yfir í síma-
viötali viö DV frá Ameríku fyrri hluta
ágústmánaðar, að þessar kröfur væru
„alveg út úr myndinni”. Hann sagöi
ennfremur: „Ef menn ætla út í slíkt og
ef þaö næöi fram að ganga, er fram-
tíðin óljós. Eg trúi því ekki, aö menn
vilji verðbólguna upp aö nýju. Þótt ég
muni leita allra leiða til aö bæta kjör
hinna lægstlaunuðu, þá veröa kjör
þeirra ekki bætt að neinu ráöi fyrr en
hagvöxtur hefst að nýju”.
Þetta var sú stefna, sem ríkis-
stjómin markaöi og kom m.a. fram í
því, að fjármálaráðherra vildi framan
af ekki gera BSRB neitt gagntilboð —
taldi ekkert í „kassanum” til þess. Og
formaður Sjálfstæöisflokksins, Þor-
steinn Pálsson, lýsti því yfir í DV að sú
afstaða fjármálaráöherra sýndi
„raunsæi” hans.
I samkomulagi stjórnarflokkanna
um aögeröir í efnahagsmálum, sem
dagsett er 6. september 1984, er
mörkuö sú stefna, aö launahækkunum
veröi áfram settar mjög þröngar
skorður og t.d. aöeins miöað við 5%
launahækkun á næsta ári. Sú stefna
birtist síöan í fjárlagafrumvarpinu
fýrir áriö 1985, en það var lagt fram í
upphafi haustþingsins.
Þegar sáttasemjari ríkisins lagöi
fram sáttatillögu i deilu opinberra
starfsmanna, þar sem gert var ráð
fyrir 6% kauphækkun strax og 4% frá
1. janúar 1985, lýsti formaöur Sjálf-
stæðisflokksins því yfir, að hann teldi
6% hækkun of mikla og aö hún gæti
leitt til gengisfellingar og atvinnuleys-
is. I viðtali við DV-fréttir sagði Þor-
steinn um þessa afstöðu sína:
„Mín skoðun var sú, að það sem kæmi
sér best í þessari stöðu fyrir þá, sem
verst eru settir, væri aö menn kæmu
sér saman um lækkun skatta i staö
launahækkana, sem kæmu af staö
nýrri verðbólguöldu”.
Og á Alþingi 11. október sl. lýsti for-
sætisráðherra stefnu sinni þannig, aö
svigrúm væri til að semja um 6—10%
hækkun á samningstímabilinu og
lækka tekjuskattinn um 600 milljónir.
Auk þess gerði hann ráö fyrir einhverri
útsvarslækkun.
Skattalækkunarleiðin
Þaö voru því tvær leiðir til skoöunar í
samningamálunum nú í haust.
Annars vegar sú „heföbundna” leið
að hækka kaupið umtalsvert í krónu-
tölu.
Hins vegar aö bæta kjörin með veru-
legum skattalækkunum, en hækka
peningalaunin sjálf lítið.
Um tíma virtist allt benda til þess,
aö síðari leiðin yrði ofan á. Forystu-
menn Verkamannasambandsins,
Landssambands iönverkafólks og
Vinnuveitendasambandsins komust á
verulegan rekspöl með viöræður, þar
sem gert var ráð fyrir mjög verulegum
kjarabótum í formi skattalækkana og
þar af leiðandi hógværum launahækk-
unum.
Guðmundur J. Guömundsson, for-
maöur Verkamannasambandsins,
sagöi í viötali viö DV 3. september um
þessar viöræöur viö VSI:
„Við höfum orðið sammála um aö
fella beri niður tekjuskatt í áföngum.”
Og Magnús Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri VSI:
„Lækkun tekjuskatts er trúlega
áhrifaríkasta leiðin til aö bæta kjör
launafólks í landinu. Jafnframt tel ég
þetta mildustu leiöina fyrir efnahags-
kerfiö í heild, takist aö ná fram spam-