Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1984, Blaðsíða 13

DV. MIÐVIKUDAGUR 28. NOVEMBER1984.
13
MARÍA ÞORSTEINS
DÓTTIR
STARFSMAÐUR FRÉTTASTOFU
APN A ÍSLANDI
spáöi Kvennalistanum 6 þingmönn-
um ef nú væri kosið. Slíkar spár fara
eðlilega illilega fyrir brjóstið á þeim
hluta þjóðarinnar sem telja að
staður konunnar sé óumdeilanlega í
eldhúsinu. Karlar hafa hingað til
farið meö fjármál þessa lands með
þeim afleiðingum að þjóðin skuldar
meira erlendis en dæmi eru til og að
ráðist er í óaröbærar framkvæmdir
svo sem flugstöð á Keflavíkurflug-
velli og seðlabankahöll og margt
fleira sem ekki er pláss til að telja
upp hér. Meö Kvennalistanum komu
nýtt afl og ný vinnubrögð inn á
Alþingi. Áhrifin sjást líka á því að
hlutur kvenna er orðinn meiri í
öðrum stjórnmálaflokkum og mun
það vart ofmælt að sá stjómmála-
flokkur sem ekki skilur þessa þróun
og ætlar sé að hafa konur aðeins upp
á punt, eina og eina í ráðum og
nefndum, hefur þar með kveðið upp
sinn dauðadóm. Nú er öld konunnar
loksins runnin upp á tslandi, og er
það ósk mín að allar þær konur sem
sæti taka á Alþingi í framtíðinni skipi
þau sæti með öðrum eins sóma og
þær sem nú sitja þar fyrir Kvenna-
listann.
Maria Þorsteinsdóttir
Sjávarútvegur
— stóriðja
Nú þegar flestir okkar finna fyrir
því að á móti blæs í efnahagsmálum er
sifellt fleirum að verða það ljóst að það
er sjávarútvegurinn sem ræöur kjör-
um okkar. Á árunum 1980 og 1981 náði
verðmæti útfluttra sjávarafurða aö
vera rúmar 700 milljónir dollara. Árið
1983 haföi þessi tala falliö í rúmar 500
milljónir dollara og var rúmlega 70%
af verðmæti útflutnings okkar það ár.
Að vísu hafði hækkun dollarans hér
nokkur áhrif. Viö stöndum nú frammi
fyrir þeirri staðreynd að aflamöguleik-
ar okkar eru takmarkaðir, verða varla
miklu meiri en toppárin 1980 og 81 að
jafnaöi. Að vísu má margt til betri veg-
ar færa með skynsamlegri sókn, nýt-
ingu afla og fjárfestingu en hingaö til.
Því verður samt varla mótmælt aö
stærsti hluti fjárfestingar okkar í sjáv-
arútvegi hin síðari ár hefur farið í að
draga aflann frá einum staðnum á ann-
an og litlum tekjuauka skilað fyrir
þjóðina í heild.
Þetta er hinn kaldi raunveruleiki
sem samtök launþega ættu aö hug-
leiða. Árangurinn af erfiðu verkfalli
verður enginn þegar hringekjan,
hækkuð laun, hækkaö fiskverð og geng-
isfelling, hefur snúist einn hringinn
enn. Staðreyndin er sú að í landi okkar
ræður afkoma sjávarútvegs því sem er
til skiptanna og þeim launum sem
hægt er aö greiða. Þar liggur einnig
lögmál þeirrar óðu verðbólgu er hér
geisaði.
Sú mikla fjárfesting, sem sett hefur
verið í sjávarútveg á síðastliðnum ára-
tug, hefur ekki skilað sér í auknum
rauntekjum fyrir þjóðina. Minna má á
í því sambandi að á timabilinu 1945 til
1976 ellefufaldaðist t'járfesting í fiski-
skipum en aflaverðmæti tvöfaldaðist
einungis í raunvirði.
Við fáum ekki eðlilegt verð fyrir
okkar sjávarafurðir vegna samkeppnil
frá niðurgreiddum útvegiun nágranna’
og viðskiptaþjóða okkar. Frægt er
dæmið um loðnuafuröir sem ekkert
hafa hækkað i dollurum á sama tíma
og raunvirði dollarans hefur fallið í
þriðjung og olía og annar kostnaöur
hef ur margfaldast.
Það sem okkur vantar nú er meira
fé í kassann, það eru hreinar gjaldeyr-
istekjur þegar upp er staðið og erlend-
ur kostnaður hefur verið dreginn frá.
Það eru þær tekjur sem efnahagslíf
þjóðarinnar gengur fyrir og eldsneyti
þjóðarskútunnar. I okkar aðalatvmnu-
vegi hafa þessar tekjur minnkaö geig-
vænlega og miklu meira en þjóöartekj-
umarsemslíkar.
Stóriðjan
Ljóst er að ef við Islendingar ætlum
aö bæta okkar lifskjör og halda okkar
hlut gagnvart nágrannaþjóðunum
verðum við aö renna fleiri traustum
stoðum undir efnahagmn. Hvort þetta
tekst er eina raunhæfa spurningin um
sjálfstæði okkar sem þjóðar. Efna-
hagslegt gjaldþrot er það sem gæti orð-^
ið sjálfstæöi okkar hættulegt.
Fyrir utan fiskimiðin, vatnsorkuna
og jarðhitann hef ur landið fátt upp á að
bjóða til sköpunar útflutningsatvinnu-
vega. Þó sjálfsagt sé að nýta alla
möguleika sem gefast á sviði sjávarút-
vegs, landbúnaðar og iðnaðar er þaö
fráleitt að láta fordóma og ranghug-
myndir eyðileggja þá möguleika til
aukinna tekna fyrir þjóöina sem í
virkjun fallvatna og jarðhita fyrir stór-
iðjufelast.
Það er engin fjárfesting eins örugg
og í vatnsorkuveri með tryggan mark-
að. Að vísu tekur langan tíma að
greiða niður stofnkostnaðinn. En þeg-
ar því er lokið er orkuverið sú bests
eign sem þjóðin getur eignast. Varan
leg auölind sem gefur af sér langt um-
fram rekstrar- og viðhaldskostnaö.
Með því að virkja vatnsföllin fyrir eig-
in reikning en láta erlend fjárfesting-
arfyrirtæki taka áhættuna við bygg-
ingu verksmiðja, sem tryggja virkjun-
um markaö, þann tima er tekur að
greiða þær niður. Þannig getum við
eignast raunverulegar auölindir í fall-
vötnunum án áhættu. Þetta var gert á
sínum tíma þegar samið var við Alu-
suisse og Búrfellsvirkjun var byggð.
Niðurstaðan er að nú höfum við veru-
legar tekjur umfram útlagðan kostnað
sem er um 10 milljónir dollara á ári af
raforkusölunni einni. Hefðum við not-
að betur þau tækifæri er fyrir hendi
voru á síðastliðnum þremur áratugum
gætu þessar tekjur verið miklu hærri
og aðstaða okkar í efnahagsmálum
værialltönnur.
Það væri ekki úr vegi að líta nánar á
þann hag sem við höfum af tilveru ál-
verksmiðjunnar hér. Árið 1983 var
velta Isal um 3 milljarðar króna og af
því var innlendur kostnaður um 1/3
eöa um einn milljarður króna. Velta Is-
al var því tæpur helmingur á viö afla-
verðmæti íslenska fiskiskipaflotans
sem var rúmir sex milljarðar króna
árið 1983. Ætla má að um helmingur
aflaverömætisins hafi orðið eftir í
landinu þegar kostnaöur vegna elds-
neytis og fjárfestingar o.fl. er dreginn
frá. Tekjur þjóðarbúsins af álverinu
voru því ekki fjarri því að vera þriðj-
ungur þeirra tekna er voru af fiski-
skipaflotanum í raun. Eflaust væri
ástæða til að reikna þetta dæmi nánar
en það sýnir hversu tiltölulega miklar
tekjur okkar eru af þessari einu verk-
Kjallarinn
BERGSTEINN
GIZURARSON
VERKFRÆÐINGUR,
STARFAR HJÁ VITA- OG
HAFNAMÁLASKRIFSTOFUNNI
smiðju og það án nokkurrar áhættu af
okkar hálfu. Ef litið er á þann fjölda
starfsmanna er starfar við áliðnaðinn
kemur í ljós að tekjur þjóðarinnar eru
þar miklu meiri á starfsmann en í
nokkurri annarri grein. Fjárfesting á
starfsmann er líka miklu hærri en
þekkist í öörum starfsgreinum hér á
landi sem sýnir að hagstæðast er fyrir
Islendinga að láta erlend fyrirtæki
leggja fram f jármagniö og taka áhætt-
una. Þegar því er haldiö fram að stór-
iðju fylgi mikil áhætta eru þaö hálfgerð
öfugmæli þvi eins og reynslan sýnir
þurfum við ekki að taka þar meiri
áhættu en okkur sýnist sjálfum. Ahætt-
an er síst meiri en í okkar aðalatvinnu-
vegi, sjávarútvegi, þar sem bæði afli
og verðlag getur verið miklum breyt-
ingum undirorpið.
Lokaorð
Umræðan um stóriðjuna hefur fyrst
og fremst einkennst af fordómum og
skilningsleysi. Sá mælikvarði sem sett-
ur hefur verið á þennan atvinnuveg er
miklu kröfuharðari en þegar um hina
svokölluðu hefðbundnu atvinnuvegi er
að ræða eða hugmyndir um iðnað al-
farið á eigin vegum. Þar er kannski
skammt öfganna á milli.
Bergstemn Gizurarson.
aöi hverju virk fjöldahreyfing fólksins
getur áorkaö. Haustiö 1984 veröur
e.t.v. minnisstætt fyrir þaö að þá tók
fólkiö til sinna ráða. Þetta var heitt
haust, bæði í verðurfarslegri og þjóð-
félagslegri merkingu og umfram allt
skulum við muna að þetta var gott
haust.
I þessu verkfalli varð meiri almenn
þátttaka í sjálfum verkfallsrekstrin-
um heldur en almennt hefur tíðkast í
hefðbundnum verkföllum hjá verka-
lýðssamtökunum. Sumir vilja telja
mikla þátttöku kvenna í verkfallinu
hafi gefið því ýmis ný einkenni.
Þýðingarmestu lærdómar þessa
verkfalls eru eftirfarandi:
1. Virkt lýðræði, víðtækt upplýsinga-
streymi og almenn virkni hins
breiða fjölda getur viö vissar
aðstæður skapað sterka og volduga
hreyfingu.
2. Aö það er samtakamáttur fjöldans
sem skiptir máli en ekki
„samningatækni” (!), eða klókir,
refslegir samningamenn.
Allt þetta sannaðist í þessu verkfalli.
Hinir ýmsu félagshópar fengu virki-
lega frjálsar hendur og svigrúm til að
móta og byggja upp verkfallsrekstur-
inn þar sem margbreytileikinn í hug-
myndum og starfi fékk að njóta sín. I
þessu verkfalli skapaðist einnig sú
hefð strax í upphafi að halda fjöl-
menna fundi á hverjum degi þar sem
samningamenn gáfu skýrslur og
frekari línur voru lagðar. Krafan um
kaupmáttartryggingu kom einmitt
fram á einum slíkum fundi sem
forystan tók síðan upp í viðræðunum.
Ég minnist ekki á þetta hér til að
sveipa forystu BSRB einhverjum
goðsögulegum geislabaug sem dæmi
um hina fullkomnu forystu. Það vita
það auðvitað allir að mjög margir
félagsmenn í BSRB og einmitt þeir
sem virkastir voru í verkfallinu urðu
sáróánægðir út í sína forystu í lok verk-
fallsins. Um þetta vitnar skýrt sú stað-
reynd að u.þ.b. 20% skiluðu auðu í
atkvæðagreiðslu um samningana.
Ég minnist á þetta hér vegna þess aö
hér er um að ræða starfshætti sem
verkalýðssamtökin í heild ættu að taka
sér til fyrirmyndar, ekki bara í verk-
föllum heldur í öllu sínu starfi.
Veikleikar nýgerðra
kjarasamninga
Auðvitað er það öllum 'ljóst að veik-
leikar kjarasamninganna, sem öll
verkalýðshreyfingin er oröin aðili að,
eru þeir að samningamir em alger-
lega opnir í báða enda. Inn í þá vantar
öll ákvæði um kaupmáttartryggingu. I
þeim er ekki einu sinni að finna þolan-
leg uppsagnarákvæði, sem gefi stéttar-
félögum svigrúm til gagnráðstafana
gagnvart kaupmáttarhrapi því sem
óumflýjanlegt er. Gengisfellingin nú á
dögunum sýnir okkur, svo að ekki
verður um villst aö með þessa kjara-
samninga er verkalýðshreyfingin
gersamlega varnarlaus.
Óeining heildar-
samtakanna, —
dýrkeypt reynsla
Það er innbyrðis tortryggni milli
heildarsamtakanna og misvísun í á-
herslum þeirra sem veldur því fy rst og
fremst, að mínu mati, að ekki náðust
betri kjarasamningar en raun ber
vitni.
Ef voldug og þýðingarmikil aðildar-
félög ASI hefðu komið til móts við
BSRB, t.d. í miöju verkfalli þeirra og
boöaö til verkfalla, heföu líklega náðst
kjarasamningar með kaupmáttar-
tryggingu í einhverju formi eða alla
vega betri uppsagnarákvæðum og
verkfall BSRB hefði að sama skapi
•orðiðstyttra.
Það er íhugunarvert að slíkum hug-
myndum var svarað af forystumönn-
um þýðingarmikilla stéttarfélaga með
:þau rök á hraðbergi að slíkar hug-
myndir væru fráleitar. Með því væri
verið að losa atvinnurekendur undan
herkostnaði í verkfallinu. Verkfall
BSRB mundi hvort eð er lama fram-
leiðslustarfsemina í landinu þegar til
lengdar léti.
I stjórn Dagsbrúnar kom m.a. fram
tillaga um að boða til verkfalls í lok
BSRB-verkfallsins. Hugmyndin var sú
að taka í rauninni við spottanum úr
hendi BSRB og nýta þá herkví, sem
skipafélögin voru komin í vegna verk-
falls BSRB, til áframhaldandi
þrýstings fyrir betri kjarasamningum.
Þessi hugmynd náði ekki fram að
ganga og það má reyndar segja að það
hafi verið bæði rangt stöðumat og
heimsmet i klaufaskap aö láta slíkt
tækifæri sér úr greipum ganga.
Mín niðurstaöa er sú að nýgerðir
kjarasamningar eigi eftir að verða
okkur dýrmæt lexía. Það er aö mínu
viti ófyrirgefanleg mistök aö heildar-
samtökin skyldu ekki bera gæfu til að
leggjast á eitt og knýja í gegn með
sameinuöu afli kjarasamninga með
kaupmáttartryggingu í einhverju
formi.
Það er von mín þrátt fyrir allt að við
drögum af þessu lærdóma sem geti
fleytt okkur fram á viö. Það er lífs-
spursmál fyrir verkalýðshreyfinguna
að komast út úr þeim vítahring von-
leysis og uppgjafar sem hún er nú í.
Hreyfing, sem sífellt er í vörn og sækir
aldrei fram, hlýtur fyrr en síðar að
liðast í sundur, innviðir • hennar grotna
niður, kjarkleysið heltekur félags-
mennina og uppdráttarsýkin heldur
innreið sína.
Það er vissulega erfitt verkefni að
reisa verkalýöshreyfinguna úr þeirri
lægð, sem hún hefur veriö í að undan-
fömu, en undan því verður ekki vikist.
Það verður að marka skýra stefnu,
bæöi launastefnu og baráttuáætlun
sem verði sameign hreyfingarinnar
allrar og sem sérhver félagsmaöur
innan heildasamtakanna er
meðvitaður um. Þannig og aðeins
þannig er hægt að snúa þróuninni við.
Guðmundur J. Hallvarðsson