Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1984, Page 24

Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1984, Page 24
24 DV. MÁNUDAGUR17. DESEMBER1984. Menning Menning Menning Menning LJÓNSHJARTA Þúsund kvæði og lausa- vísur Páls Ólafssonar ASTRID LINDGREN: Bróðir minn Ljónshjarta. Mál og menning 1984, 2 útgáfa. Bók þessi birtist á sænsku 1973. Höfundur hennar var þá löngu heims- frægur fyrir ærslasögur af prökkur- um: Línu langsokk, seinna kom Emil í Kattholti. Þessar sögur eru alkunnar hérálandi. Bróöir minn Ljónshjarta er gerólík þeim, engin ærsl né prakkara- strik. Meginsagan er skv. gamalli hefö í barna- og unglingabókum. Hún gerist á óljósum miöaldatímum, fólk lifir fá- brotnu en ánægjulegu lífi, veiöir í mat- inn, sinnir dýrum og jaröargróöri. Illur einvaldur ógnar þessari sveita- sælu, meö miklum herafla kúgar hann alþýöu manna. Hún býst til uppreisn- ar, aö sjálfsögðu eru söguhetjumar, í- mynd lesenda, meö í henni, og sögunni lýkur meö mikilli orrustu þar sem hetjurnar sigra vondu kallana. Þar aö auki berst hetjan viö ógurlegan dreka, nánast ósigrandi, eins og Siguröur Fáfnisbani, Ragnar loðbrók, Georg helgi, o.s.frv. Hér ríkja skýrir og einfaldir drættir skv. hefðinni. Einvaldurinn Þengill er meö iliilegt andlit og illileg augu sem stara beint fram, „hann sá ekki fólkið, þaö var eins og hann héldi aö enginn annar væri til í heiminum, enginn annar en Þengill af Karmanjaka, já, hann var hræðilegur.” (bls. 134). Her Þengils er forréttindalýöur, sem svelgir í sig svínasteik og bjór, á meðan almenningur á naumast brauö né graut. Hermennirnir eru huglausir og heimskir. Gegn þessum sviplausa múg standa svo nafngreindir leiðtogarl uppreisnarmanna. Þeir eru alvarlegir, úrræðagóðir og hugaðir. Oft komast þeir í krappan dans í undirróðursstarfi sínu gegn ofureflinu, sérstaklega eru bræðumir Ljónshjarta oft hætt komn- ir. Hér ríkir einstaklingshyggja. Höfundur skeytir þessa goösögu viö vitund lesenda meö því aö skírskota óljóst til þeirrar myndar af heims- málunum sem lesendur Mogga hinna ýmsu landa hafa öðlast: Þengill hefur látiö reisa mikinn múr um landiö sem hann undirokar, þetta hlýtur aö minna á Berlínarmúrinn. Menn Þengils bera framandleg nöfn, sem viröast einna helst tékknesk eöa ungversk: Perk, Dódik, Veder og Kader (skyldi þaö eiga aö minna á leiðtoga Ungverja- lands, Janos Kádar?). En okkar menn bera venjuleg nöfn: Soffía, Matthías, Jónatan og Karl, eða þá gömul, germönsk nöfn: örvar, Húbert. Nú hefur þessi saga auðvitað fleira sér til ágætis en einfalda baráttu góös og ills í viöburöaríkri spennusögu. Þaö er út af fyrir sig algengt. Sagan leggur stöðugt áherslu á þaö hvílík manndómsraun atburðimir em Karli litla, sögumanni, sem er veikburða og huglaus, a.m.k. að eigin dómi. Hann sigrast æ betur á veikleikum sínum. Fyrirmynd hans, sem hann dáir og elskar, er stóri bróöir hans, Jónatan, hugrakkur og veglyndur. Þannig höföar Lindgren til lesenda, hvaða barn getur ekki séð sig í Karli? Best' tekst þetta þó meö inngangsfrásögn- inni. öll þessi riddarasaga er nefnilega hugarburöur Karls litla sem elur allt sitt stutta líf farlama og hóstandi á eldhúsbekk. Þetta gefur höfundur víöa fínlega í skyn: húsiö þeirra í Nangijala endurspeglar eldhúsiö heima, þótt ólíkt sé á yfirboröinu (bls. 33), tilviljanir eru helsti ótrúlega heppilegar (t.d. á bls. 188). Jónatan haföi ætíö annast Karl af miklu ástriki, sagt honum sögur af öllu því sem gerö- ist utan veggja og loks lét hann lifiö viö aö bjarga Karli litla úr brennandi hús- inu. Og Karl finnur mætavel, að ,,Það er ekki til sá maður í öllum bænum sem saknar ekki Jónatans og sem heföi ekki fremur kosiö að ég heföi dáiö í staðinn.” (bls. 15). Fegurð Nangijala, draumalandsins, skýrist af því aö þaö er fullkomin and- stæöa fátækrahverfisins þar sem Karl hírist innilokaöur og sér aldrei dýr, gróður eöa landslag. Bókmenntir Örn Ólafsson Þarna þeysir hann síöan á hesti um f jöll og dali og lendir í ævin- týrum meö bróöur sínum. Þessi saga fjallar í rauninni um fegurö bókmennt- anna, gildi ímyndunarinnar, lífsflótta. Á stöku staö bar ég þýðinguna 'saman viö frumtexta. Þessi þýöing Þorleifs Haukssonar, sem birtist fyrst 1976, sýndist mér aödáanlega nákvæm, einnig í því að vera á eðlilegu máli barna. Þaö sem fetta mætti fingur út í var svo lítilvægt aö ekki tekur að telja upp, helst aö þýöandi mætti verða svolítið óbundnari af frumtexta þegar hann orðar hlutina. En umfram allt vona ég að hann láti okkur njóta oftar hæjileika sinna á þessu sviöL KVÆÐASAFN PÁLS ÓLAFSSONAR. Sigurborg Hilmarsdóttir gaf út. Skuggsjá 1984. Páll Ölafsson var andríkasti fulltrúi þeirrar skáldskapartilveru, sem þjóöin lifði á öldinni sem leið og fram um 1920, þegar alþýöuvísan og vaknandi ljóðavitund var daglegt h'fs- brauö þúsunda manna í landinu við önn dagsins. Menn litu til hans sem fyrirmyndar og vísur hans lifðu meö þjóöinni svo að segja allri, og lifa raunar furöumargar enn. Hann var íslenskt alþýöuskáld í fullkomnustu mynd, og um leið þjóöskáld daganna. Enginn veit hvaö Páll Ólafsson orti mikiö — ekki fremur en menn vita hvaö oröglaöur maður mælir mörg orö á lífsleiöinni. Vísuhendingar voru daglegt tungutak hans, og leiftrandi gamansemi og andríki blóð þess. Þannig lyfti hann gráum dögum, ekki aöeins innan sinna veggja, heldur einnig um breiöar byggðir landsins. Hann var skemmtikraftur og hfsvisku- bróðir fólksins í hverri baöstofu landsins. Hver er þjóðskáld ef ekki sá maður? Og þegar viö lítum yfir vísur hans og kvæði að áhöinni tuttugustu öld og metum hfsmagn þeirra, ekki aðeins í umgerö síns tíma, heldur einnig flug þeirra fram á okkar daga, veröur þetta ekkert undrunarefni. Þar klæddist fleygur skáldskaparandi gervi fátæks, íslensks bónda. Fyrsta og mesta „útgáfa” á skáld- skap Páls fólst í flugi hans inn í hug og hjarta þjóðarinnar um allt land, fólk læröi og naut vísna hans og kvæða. Sú útgáfa var miklu meiri þjóðareign og stærri en nokkur þeirra sem síðar hefur verið gerö á pappír. Jón Olafsson, bróðir Páls, efndi þó til pappírsútgáfu um aldamótin, kom frá sér tveim bindum vænum, en hiö þriðja dagaði uppi. Þessi útgáfa varð þjóðareign og lesin upp til agna. Leiö svo fram á lýöveldisáriö, aö Gunnar Gunnarsson, skáld, tók saman ljóö- mæh eftir Pál á bók, en hún bætti engu viö fyrri útgáfu, felldi jafnvel úr henni. En hún kom í góöar þarfir því aö sú fyrri var í fárra höndum. En allir vissu, að ógrynni vísna og kvæða eftir Pál var enn óprentað og margt þegar fallið í glatkistuna. Þá tók Páll Her- mannsson, alþingismaöur frá Eiöum, sig til, að áeggjan Valtýs Blöndals og Ragnars í Smára, og safnaði áöur óbirtum vísum og kvæðum Páls í rúm- lega 200 blaðsíöna bók sem út kom 1955. Þaö var mikiö og þakkarvert björgunarstarf á síðasta snúningi, og má furðu gegna hve margt kom í þær leitir eftir aö samferðamenn Páls voru fallnir í val, og er til vitnis um þaö hvemig Páh liföi í þjóðinni kynslóöum saman. Ný og stærri útgáfa Nú hefur veriö unniö það þarfaverk aö gefa út stærra vísna- og kvæðasafn eftir Pál Olafsson en áöur hefur séö dagsins ljós, og um leið vandaöra aö vali og betur úr garöi gert. Þarna er nú aö finna um eöa yfir þúsund lausavísur og kvæöi Páls í tveimur bindum á sjö hundruð blaðsíðum. Umsjón þessarar útgáfu hefur Sigurborg Hilmarsdóttir annast, og ég sé ekki betur viö fljótlegt yfirlit en þar sé forkunnar vel að verki staðið. Hún gerir í formála glögga grein fyrir fyrri útgáfum, og segir meöal annars af ná- kvæmni sögu hins meridlega glatkistils Páls með kveöskap og bréfum, sem var á faraldri milli manna og síðast í hers höndum í Þjóðleikhúsinu, þar sem hann hvarf sjálfur og hklega megin- hluti innihalds hans, en kveöskapar- handrit Páls úr honum, mikið að vöxtum, fannst í rusli meö ólíkindum. Helgafell gaf síðan út hluta af þessari syrpu í umsjá Kristjáns Karlssonar. Ur henni eru nú um hundrað vísur og ljóö í þessari nýju útgáfu. Bókmenntir Andrés Kristjánsson Sigurborg ritar einnig greinargóða ritgerð um ævi og verk Páls, byggða á tiltækum rituðum heimildum. Síðan skipar hún ljóðunum í bókar- bálka eftir efni og atvikum þeirra. Fyrst eru náttúruljóö og ættjarðar- kvæði; aðrir bálkar heita: Búskapur og árstíðir, Hestavísur, Ljóðabréf og orðsendingar, Bakkus, Gaman og alvara, Ymis ljóö og lausavísur, Vísur og kvæði um börn, Til Ragnhildar, Elh- mæöa og angurljóð, Harmljóö og eftir- mæli, Þýðingar. Af þessari upptalningu má ráða, aö flokkunin er gerð af gaumgæfni og til mikils hagræðis fyrir lesendur og leit- endur einstakra visna og kvæöa. Kveðskapurinn um Ragnhildi þekur einar 240 blaðsíöur, og hefur vafalaust ekkert íslenskt skáld ort slík fim til eiginkonu sinnar — og allt saman log- andi ástarljóð fram í rauöa elli. Þaö er raunar flest sem prýöir þessa útgáfu. Prófarkir eru vandlega lesnar aö því er séð verður og um- fjöllunin öll með svikalausri umhyggju. Þarna er aö finna aö minnsta kosti sex tugi ljóöa og vísna sem ekki hafa sést á prenti áöur, líklega flest úr glatkistuhandritinu. Þess er vert að geta, hve þetta er falleg útgáfa og vönduð að ytri búningi. Hér eru engar skrautskræöur á ferð en látlaus þokki einkenni bókanna — pappírinn vandaöur, letur þétt og fahegt, brotiö fremur htiö og bandið eins og best hæfir bókar- gerðinni. Þessi nýja og vandaöa útgáfa á miklum hluta ljóöa Páls Olafssonar ætti aö stuðla mjög aö því, að hann haldi áfram að hfa í kynslóðum þjóöarinnar. -A.K. Sanyo HiFi system 234 ^SANYO er með á nótunum O Stórglæsileg hljómtækjasamstæða í vönduðum skáp með reyklituðum gler- hurðum. O 2x40 watta magnari með innbyggðum 5 banda tónjafnara. O Þriggja bylgju stereo útvarp með 5 FM stöðva minni. O Segulbandstæki fyrir allar snældugerð- ir, með „soft touch" rofum og Dolby suðeyði. O Hálfsjálfvirkur tveggja hraða reimdrif- inn plötuspilari. Allt þetta fyrir aðeins kr. 29.9CX).- stgr. Gunnar Ásgeirsson hf. StJÓurlandsbraut 16 Sími 9135200 frá Casio, byggð á háþróaðri örtölvutækni. — Þessi hljómborð gera ótrúlegustu hluti, jafnvel kenna þér að leika á hljómborð. pin Sjón er sögu ríkarí. Renndu við í FRAKKASTIG 16 SÍM117692

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.