Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.1986, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR18. JANÚAR1986.
9
Stormasöm er veröldin
LAUGARDAGS-
PISTILL:
REKIÐ OG RAÐIÐ
Sverrir Hermannsson mennta-
málaráðherra hefur ýmist rekið
menn eða ráðið og fengið skammir
fyrir hvorutveggja.
Ljóst virðist að margt hafi mátt
og megi færa til betri vegar í rekstri
Lánasjóðs íslenskra námsmanna.
Verður reyndar ekki séð hvað veld-
ur því að sjóðurinn hefur ekki fyrir
löngu verið látinn í umsjón ein-
hvers bankanna. Það hefur reynst
vel að því er íbúðalán varðar að
fela veðdeild Landsbankans af-
greiðslu þeirra. Varla er flóknara
að afgreiða lán til námsmanna en
tilhúsbyggjenda.
Engu að síður er ljóst að farið
hefur verið að framkvæmdastjóra
Lánasjóðsins af óvenjulegum
fruntaskap, sem er ráðherra lítt til
sóma. Og rétt er að minnast þess
að raunverulegar breytingar á
starfsemi sjóðsins eru allar eftir.
Ráðherrann hefur lýst góðum vilja
sínum í því efni - eins og reyndar
forveri hans í menntamálaráðu-
neytinu. En framkvæmdin er öll
eftir.
Það væri synd að segja að nýja
árið fari rólega af stað.
Hver atburðurinn hefur rekið
annan að undanförnu.
Islendingar hafa færst nær ógn-
vekjandi heimi hryðjuverkamanna
í kjölfar ábendinga um að Norðurl-
öndin kunni að vera næst á lista
hjá arabískum morðingjum. Á hinu
friðsæla Islandi ganga því íslenskir
lögreglumenn vopnaðir vélbyssum
um flugstöðvarsali. Þeir eru stað-
festing þess að heimurinn hefur
smækkað svo mjög vegna tækni-
byltingar síðustu áratuga að Island
er ekki lengur útkjálki á hjara
veraldar heldur lítið úthverfi í
stórborginni jörð.
Hjá íslenskum stjórnarherrum
hefur einnig margt verið á seyði.
Þeir hafa sumir hverjir tekið upp
á ýmsum harla óvæntum og um-
deildum tiltækjum.
Þar hafa reyndar ráðherrar sjálf-
stæðismanna verið ötulastir. Satt
best að segja hefur lítið farið fyrir
framsóknarráðherrunum upp á
síðkastið. Landbúnaðarráðherra
hefur að vísu lent upp á kant við
dýralækna vegna veitingar emb-
ættis í kjördæmi sínu. Að öðru leyti
hefur verið hljótt í þeirra her-
búðum, enda eru rrjenn á þeim bæ
vafalaust enn að reyna að átta sig
á timburmönnunum eftir glæfra-
legasta fjölmiðlafyllirí Islandssög-
unnar, að minnsta kosti þeir sem
ekki eru að slást um togarann
Kolbeinsey. Húsbyggjendur frétta
þannig ekkert af Alexander frekar
en aðrir landsmenn. Halldór hefur
öll mál sjávarútvegsins í traustri
hendi sér og fer hljótt með. Og
Steingrímur er í gifsi.
frá síðustu árum um atvik þar sem
legið hefur við árekstrum flugvéla.
En fleira kann að vera í húfi.
íslendingar annast nú flugumsjón
á sérstöku flugstjórnarsvæði á
Norður-Atlantshafi. Af þessu hafa
verið góðar tekjur, auk þess sem
margir flugumferðarstjórar hafa að
sjálfsögðu atvinnu við þetta milli-
landaflug. Vitað er að nágrannar
okkar á Bretlandseyjum hafa sýnt
því áhuga að yfirtaka þetta verk-
efni. Það þarf því kannski ekki
mikið til að koma í truflunum,
hvort sem þær eru vegna mót-
mælaaðgerða flugumferðarstjóra
eða uppsagna þeirra, til þess að
þvílíkar hugmyndir fái byr undir
báða vængi.
Þetta ætti að vera flugumferðar-
stjórum hvatning til að gæta að sér
svo að slíkum hagsmunum verði
ekki fórnað fyrir valdabaráttu við
flugmálastjóra.
SPÁR OG VERULEIKI
Stjórnmálamenn eru afar háðir
efnahagssérfræðingum sem semja
ingum og gengismálum í október/
nóvember 1984, munar þar veru-
legu.
Kauptaxtar áttu að hækka að
meðaltali um 9 af hundraði frá
árinu á undan samkvæmt þjóð-
hagsáætlun, en um 22 af hundraði
miðað við endurskoðuðu desemb-
erspána. Nú er talið að rétt tala sé
32,5 af hundraði. Það munar sem
sagt um það bil þriðjungi miðað
við endurskoðuðu spána.
Gengið átti að lækka að meðal-
tali frá fyrra ári um 5,5 af hundraði
á árinu 1985 miðað við þjóðhags-
spána. Endurskoðaða spáin í des-
ember 1984 gerði ráð fyrir 22,5 af
hundraði. Nú er talið að gengis-
fallið hafi verið 28 af hundraði.
En hvað með mikilvægar efna-
hagslegar stærðir svo sem neyslu
einstaklinga og samfélagsins, fjár-
festingar, þjóðarframleiðslu og
viðskiptajöfnuð?
I þjóðhagsáætluninni var reikn-
að með að einkaneyslan myndi
aukast um 1 að hundraði að magni
kvæmt endurskoðaðri spá, en er
nú talinn hafa verið neikvæður um
4 af hundraði. Niðurstaðan er
þannig harla langt frá endurskoð-
uðu spánni en nær því sem reiknað
var með í upphaflegu þjóðhags-
spánni þegar á prósenturnar er
litið.
Þessar tölur gefa lítillega til
kynna hversu hættulegt er að
treysta spám sem stjórnarherrar
og sérfræðingar þeirra veifa fram-
an í þjóðina.
Hið alvarlegasta er þó ef stjórn-
málamennirnir skyldu sjálfir taka
slíkar spár og áætlanir alvarlega,
eins og þeir virðast stundum gera.
Staðreyndirnar blasa við í þess-
um efnum. Vafalaust hafa sérfræð-
ingarnir margt sér til afsökunar og
margs konar fyrirvara á spám sín-
um og áætlunum, sem stundum að
minnsta kosti virðast litlu hald-
betri en stjörnuspárnar. Það er
ekki traustur grunnur til að byggja
á ákvarðanir um stjórn efnahags-
mála.
-ESJ.
hvað sem í raun og veru er alls
ekki ætlunin að gera. Sviðsetning-
in sjálf verður þá alfa og omega,
upphaf og endir: inntakið skiptir
ekki máli og er vandlega falið.
Nú er auðvitað enn sem komið
er óþarfi að gera því skóna að
raunverulega muni lítið breytast í
sjálfum rekstri Lánasjóðs íslenskra
námsmanna. Vel kann að vera að
sú úttekt, sem nú á að gera, skili
meiri árangri en þær sem áður hafa
verið gerðar, m.a. í tíð síðasta
menntamálaráðherra. Reynslan
mun væntanlega leiða það í ljós.
En það er full ástæða til að vara
við sviðsetningum stjórnmála-
mannanna. Það sem raunverulega
gerist á bak við Pótemkíntjöldin
er einmitt það sem skiptir fólkið í
landinu máli.
STORMUR í FLUGTURNI
Það eru víðar væringar en á
vettvangi menntamálanna. Hjá
Flugmálastofnun hefur að undan-
förnu geisað deila sem hlýtur að
valda landsmönnum verulegum
áhyggjum.
Deiluaðilar, flugmálastjóri og á
bak við hann samgönguráðherra
annars vegar og flugumsjónar-
menn hins vegar, hafa hvesst sig í
fjölmiðlum. Samkvæmt fréttum er
fyrir þá áætlanir um þróun efna-
hagsmálanna og spár um framtíð-
ina. Á þeim grundvelli taka þeir
síðan mikilvægar ákvarðanir um
aðgerðir sem hafa áhrif á þróun
efnahagslífsins.
Það hefur viljað brenna við að
þessar áætlanir væru byggðar
meira á óskhyggju en raunsæi.
Enda hafa slíkar spár oft staðist
illa vinda veruleikans.
Lítum á nýliðið ár, 1985.
í þjóðhagsáætlun fyrir það ár,
sem birt var i október 1984, var
sagt fyrir um horfur á árinu. Þær
spár voru endurskoðaðar af Þjóð-
hagsstofnun í plaggi sem birt var
í desember 1984.
Núna í desember 1985 birti Þjóð-
hagsstofnun svo bráðabirgða-
niðurstöður um þróun efnahags-
mála á síðasta ári.
Það er forvitnilegt að bera þessar
spár og áætlanir saman.
Verðbólgan átti að vera 13,5 af
hundraði frá upphafi til loka ársins
1985 samkvæmt þjóðhagsspánni,
en 28 af hundraði samkvæmt end-
urskoðaðri spá í desember 1984.
Nú er talið að verðbólgan hafi
verið 34 af hundraði. Jafnvel miðað
við endurskoðuðu spána, sem gerð
var eftir kollsteypuna í kjarasamn-
til á árinu 1985, samneyslan sömu-
leiðis, en fjárfestingin um 1,2 af
hundraði. Þjóðarútgjöld áttu að
aukast alls um 1,1 af hundraði.
í endurskoðuðu spánni í desemb-
er 1984 hafði þetta ekki breyst
mikið: einkaneyslan og samneysl-
an var enn með 1 af hundraði
aukningu en fjárfestingin 2 af
hundraði. í heild áttu þjóðarút-
gjöldin að hækka um 0,5 af hundr-
aði.
En hver er nú talin líklegasta
niðurstaðan? Jú, að einkaneyslan
hafi aukist um 4,8 af hundraði.
samneyslan, sem stjórnmálamenn-
irnir eiga að ráða yfir, um 4,5 af
hundraði og þjóðarútgjöldin í heild
um 2,3 af hundraði.
Hins vegar hafði tekist að draga
svo úr fjárfestingunni á liðnu ári
að hún var komin niður í núllið.
Verg þjóðarframleiðsla átti að
vaxa um 1,8 af hundraði á síðasta
ári samkvæmt þjóðhagsáætlun
fyrir það ár. í desember 1984'var
reiknað með 0,6 af hundraði vexti,
en nú er talið að vöxturinn hafi
verið 1,8 af hundraði eins og í
upphaflegu áætluninni.
Viðskiptajöfnuðurinn átti að
vera neikvæður um 4,4 af hundraði
af þjóðarframleiðslu samkvæmt
þjóðhagsspá, 5,6 af hundraði sam-
ÚTTEKT í SKÚFFUR
Sú leið hefur verið vinsæl hjá
ráðherrum undanfarin ár að fá
sérfræðinga úti í bæ til þess að
gera úttekt á rekstri ríkisstofnana.
Yfirlýstur tilgangur hefur verið að
það þurfi að endurskipuleggja
starfsemi þeirra stofnana, breyta
og spara.
Slíkar úttektir hafa yfirleitt kost-
að stórfé. Og hver skyldi nú árang-
urinn vera? Ætli hann sé ekki í
mörgum tilfellum harla lítill?
Hvað skyldi til dæmis hafa raun-
verulega sparast vegna úttektar-
innar á Rafmagnsveitum ríkisins
sem mikið var fjallað um fyrir ekki
svo löngu? Kunnugir segja að
þegar dæmið sé allt gert upp verði
ekki séð að um raunverulegan
sparnað hafi verið að ræða.
Það er alltaf viss hætta á því að
ráðherrar séu fyrst og fremst að
kaupa sér frið með því að fá utan-
aðkomandi menn til að rannsaka
rekstur ríkisstofnana, ekki síst
þeirra sem deilur standa um. Pót-
emkíntjöld stjómmálanna birtast í
svo ótal myndum, og öll hafa þau
það markmið að láta almenning
halda að það sé verið að gera eitt-
ekki minni stormur í flugturninum
sjálfum þar sem mestu skiptir þó
að hæfir, rólegir og yfirvegaðir
menn starfi við ratsjárskermana
og stjórni fiugumferðinni.
Það sýnist nokkuð ljóst við skoð-
un á rökum og fullyrðingum deilu-
aðila að þessi átök snúast öðru
fremur um það hver eigi að stjórna
þessari ríkisstofnun: flugmálastjóri
og ráðuneytið eða flugumsjónar-
menn. Þetta virðist vera kjarni
málsins. Það er þvi rangt að full-
yrða, eins og gert hefur verið, að
þessi deila snúist um „ekki neitt“.
Það er að sjálfsögðu mikilvægt
að á öllum vinnustöðum sé reynt
að hafa sem best samband milli
stjórnenda og starfsfólks og sem
mest samráð þar á milli um þau
mál sem varða vinnuna og vinnu-
aðstöðu alla. En úrslitavald í mál-
efnum fyrirtækja jafnt sem stofn-
ana hlýtur að liggja hjá stjórnend-
um þeirra og stjórnum.
Það er svo auðvitað jafnaugljóst
að stjórnendur verða að kunna að
fara með það vald sem þeim er veitt.
Elías Snæland
Jónsson
AÐSTOÐARRITSTJÓRI
Áhyggjur flestra af átökum þess-
um eru til komnar vegna ótta við
að fyllsta öryggis verði ekki gætt
meðan á deilunni stendur. Ljóst
virðist að þar má ástandið ekki
versna frá því sem verið hefur:
þvert á móti þarf öryggi flugfar-
þega að aukast. Það sýna dæmin