Dagblaðið Vísir - DV - 29.05.1987, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1987.
Útlönd _________
Staða stórveldanna
á Persaflóa viðkvæm
'v f
nIRAK A PERS AFL O AATOKIN

Átakasvæði í stríði Íraka og irana
Alþjóðasvæðið / x
KUWAIT
,Vn5S5R
Flug írakskra herflugvéla
\Kuwaits ,
LIT\ \\ Vus,l/r IRAN
' I Uík \-“-V ^—s
■J >. ~ N US A
BAHREINVT

QATAR
SAUDI - ARABIA
\
%
SAMEINUÐU
FURSTADÆMIN
- - V
f//J- «v
OMAN
DV- kort: JRJ
Persaflói þykir nú hættulegasta svæði heimshafanna.
Með sérstakri vinsemd og einfeldni
er líklega hægt að skýra eldflauga-
árás Iraka á bandarísku freigátuna
Stark á Persaflóa sem óheppilegt
slys. Sérfræðingar ríkisstjórnar
Reagans forseta munu þó ekki hafa
geð í sér til slíks eftir að hafa skoðað
einstaka þætti þessa íraska „slyss“.
Þvert á móti virðist þeim nú sem
árásin með fransk-byggðri Exocet-
flauginni hafi verið skipulögð
aðgerð af hálfu íraka, samþykkt af
æðstu mönnum í Bagdad.
Óvissa um fyrirætlan
Það sem sérfræðingamir í Wash-
ington vita ekki enn er hvort íraski
flugmaðurinn var að leita að banda-
ríska herskipinu sérstaklega eða
hvort hann hafði aðeins fyrirskipan-
ir um að skjóta á hvaða stórt
skotmark sem væri.
Sannleikurinn er sá að forseti ír-
ak, Saddam Hussein. ön’æntir æ
meir um að stvrjöldin við Irana verði
endalaus, svo og að umheimurinn
hafi sætt sig við tilhugsunina um
endaleysi stríðsins.
Fyrir um þrem árum hófu írakar
hið svonefnda olíuskipastríð. Iraskar
flugvélar hófu þá árásir á olíuskip
sem komu til hafha í Iran til að lesta
olíu. Tilgangurinn var annars vegar
að stöðva olíuútflutning og þar með
erlendar tekjur Irana, hins vegar að
þvinga umheiminn til afskipta af
Persaflóastríðinu. Bjóst Saddam for-
seti við að tryggingafélög og skipa-
útgerðir myndu ekki þola mikið tjón
á skipum sínum og myndu þvi
þvinga ríkisstjómir í heimalöndum
sínum til þess að grípa inn í þróun
mála milli íran og írak. Jafnframt
hugðist forsetinn með þessu móti
þvinga önnur Persaflóaríki til sam-
stöðu við sig.
Misreiknuðu dæmið
Ríkisstjóm írak misreiknaði sig
þó ofurlítið í þessu dæmi. íran hélt
áfram olíuútflutningi, þrátt fyrir
hemaðinn gegn olíuskipunum, og
önnur Persaflóaríki, með Óman í
broddi fylkingar, héldu hlutleysi
sínu enn harðar fram en áður. Óttuð-
ust þau að íranar myndu vinna
endanlegan sigur í stríðinu við írak,
vegna yfirburða auðæfa sinna, og
arabísku furstamir þorðu því ekki
að leggja egg sín í körfu Saddam
Husseins.
I París, Lundúnum og Washington
hafa menn lengi verið á einu máli
um að árásir íraka á farskip í Persa-
flóa væm neyðaróp frá stjóm
landsins til vestrænna ríkisstjóma,
ósk um bein og samhæfð afskipti af
stríðinu. Þess vegna er svo auðvelt
að líta svo á að árás íraka á banda-
rísku freigátuna sé í framhaldi af
öðrum árásum þeirra. Að flugmaður-
inn hafi ef til vill ekki fengið bein
fyrirmæli um að ráðast á bandarískt
herskip heldur aðeins skipun um að
ráðast á stórt skip.
Sé þessi skýring rétt, má segja að
Saddam Hussein hafi tekist upp í
þetta sinn því árásin orsakaði mikið
uppistand á alþjóðavettvangi. En
Reagan og hemaðarráðgjafar hans
em þó ævareiðir ríkisstjórninni í
Bagdad, bak við kyrrlát fyrirgeífi-
ingaryfirbragðið. Svipuð staða var
uppi fyrir tveim áratugum. Johnson,
þáverandi Bandaríkjaforseti, varð
fyrir miklu áfalli í sex daga stríðinu,
árið 1967, þegar Israelar gerðu
sprengjuárás á bandaríska fjar-
skiptaskipið (lesist njósnaskipið)
Liberty, norður áf Kyrrahafsströnd
Egyptalands. Arásin kostaði mörg
bandarísk mannslíf, rétt eins og
árásin á Stark á Persaflóa.
Hlutverk Kuwait
Furstaveldið Kuwait leikur einnig
stórt hlutverk í núverandi stöðu
mála. Kuwait er í botni Persaflóa,
klemmt inn á milli Saudi-Arabíu og
írak. Kuwait er það Persaflóaríki
sem sýnt hefúr írak mestan stuðn-
ing. Þetta litla furstadæmi hefúr
enga möguleika til þess að vera hlut-
laust.
Þess vegna hafa íranar gert skip
frá Kuwait að uppáhalds skotmörk-
um sínum. Af þeim tuttugu og sjö
skipum, sem franar hafa ráðist á frá
því í september síðastliðnum, hafa
tuttugu og tvö verið á leið til eða frá
Kuwait. Með þessu vonuðust íranar
til að fá Kuwait ofan af stuðningi
sínum við íraka.
Kuwait leitaði hins vegar til stór-
veldanna. í síðastliðnum desember-
mánuði þóttust Bandaríkin ekki
vera í aðstöðu til þess að veita að-
stoð, en Kuwait fékk þess í stað
stuðning frá Sovétmönnum. I mars-
mánuði var tilkynnt að stjórnvöld í
Moskvu hygðust leigja þrjú sovésk
olíuskip til Kuwait og að skipunum
yrði veitt flotavemd í siglingum sín-
um til og frá landinu.
Svar Bandaríkjanna kom um hæl.
Efnt var til flotaæfinga til þess að
leggja áherslu á sjóferðafrelsi um
Persaflóa. Séð tilsýndar virðast þó
Sovétmenn hafa vinninginn í keppn-
inni um Persaflóann. Þeir njóta þess
nú að bandarísk stjómvöld hafa beð-
ið álitshnekki af leynilegum vopna-
sölum sínum til íran. Undanfarin ár
hafa sendimenn Sovétmanna einnig
náð árangri í samböndum sínum við
Óman og Sameinuðu arabisku
fúrstadæmin. A síðasta vetri vom
svo flotaumsvif Sovétmanna á
Persaflóa aukin og hafa þeir þar nú
fjögur herskip að jafhaði.
Skip sovéska flotans fylgja nú far-
skipum til hafnar í Kuwait. Skipin
flytja vopn til íraka og Sovétmenn
vilja ekki gefa írönum færi á að
sökkva þeim. Þrátt fyrir það réðst
íranskur varðbátur á sovéskt farskip
í byrjun maímánaðar og nýlega
rakst sovéskt olíuskip á tundurdufl.
Erfiðir valkostir
Persaflói er í dag eitthvert hættu-
legasta hafsvæði heims að athafna
sig á. Iðgjöld tryggingafélaga á því
svæði em því himinhá. Styrjaldarað-
ilamir greiða þó það sem upp er sett,
því þeir þurfa þær vömr og við-
skipti sem skipaumferð færir. Stór-
veldunum er þessi leikur hættulegur,
þau vilja ekki láta draga sig inn í
átökin, jafnvel þótt einvörðungu
væri á hafi úti. Bæði stórveldin hafa
þó fundið fyrir því hversu auðvelt
það er að verða viljalaus leiksoppur
í þessu spili.
Þegar bandarísk stjómvöld fengu
að vita að Sovétríkin hefðu rétt
hjálpandi hönd til Kuwait sáu þau
eftir upprunalegu afsvari sínu. Nú
huga bandarísk flotayfirvöld að þeim
möguleika að láta bandarísk fyrir-
tæki kaupa ellefu olíuskip frá
Kuwait, en láta þau eftir sem áður
sigla með olíu til og frá Kuwait. Ef
skipin em í eigu Bandaríkjamanna
getur bandaríski flotinn vemdað þau
í Persaflóa. Og nú em skip bæði
Sovétmanna og Bandaríkjamanna í
viðbragðsstöðu á flóanum. Þau em
reiðubúin að berja frá sér, jafnvel
þótt það verði „vinimir“ í írak sem
taka í gikkinn.
En hversu villandi sem eldflauga-
árás íraka var, þá er það íran sem
er höfuðóvinurinn, bæði Sovét-
mönnum og Bandaríkjamönnum.
Stórveldin tvö geta, líkt og Banda-
ríkjamenn gerðu í Líbanon 1984,
dregið sig til baka, því hættan á því
að setja ofan er mikil. Þau geta einn-
ig, annaðhvort eða bæði, ráðist beint
gegn írönum. Erfiðara er þó að
ímynda sér slíkar aðgerðir.
Þetta allt er svo bakgmnnur þeirra
þanka innan Sameinuð þjóðanna að
setja saman alþjóðlegan flota á veg-
um samtakanna, sem sinna myndi
gæslustörfum á blóðugum bylgjum
Persaflóans. Það gæti verið freist-
andi fyrir farskip á leið til írak eða
Iran að notfæra sér slíka fylgdar-
þjónustu.
En hver þorir að lofa að Persaflóa-
stríðið taki enda, þótt Sameinuðu
þjóðimar sendi flota þangað? Minnt-
ist einhver á Kýpur? Þar hefur herlið
samtakanna skotið rótum og deilur
manna standa enn. Þrátt fyrir góðan
vilja Sameinuðu þjóðanna.
Um höfundinn
Höfundur greinarinnar, Jens Nauntofte,
er fréttastjóri hjá danska útvarpinu og
sjónvarpinu og hefur starfað við öflun
erlendra frétta hjá danska útvarpinu í
tuttugu ár, auk þess sem hann hefur skrif-
að fjölda greina um erlend málefni í
dönsk blöð.
Jens Nauntofte hefur sérhæft sig í
málefnum Austurlanda nær og hefur átt
viðtöl við marga ráðamenn þar eystra.
Hefur hann og lagt hönd á plóg við gerð
heimildarmyndar um Miðausturlönd og
auk þess samið bækur um þau.
Jens Nauntofte var Fulbrightstyrkþegi
1985 og dvaldi í Bandaríkjunum.
■ ■
LASTPOKKUN
Betri vörumeðlerð
I vörumóttöku okkar I Reykjavík er öllum viðkvæmum vörum á
brettum pakkað í plast. Þess vegna geturðu óhræddur sent
nánast hvað sem er með flutningaskipunum okkar. Kynntu þér
nýja tækni í bættri vörumeðferð.
1
RiKISSKIP
NÚTIMA FLUTNINfiAP
Hafnarhúsinu v/Tryggvagötu,
S 28822