Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1987, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1987.
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerö:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð í lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
Sælt er líf í sjálfstrausti
Menn eru óvenjulega ósvífnir eöa undarlega mikið
úti að aka, þegar þeir verja misgerðir sínar í byggingar-
nefnd flugstöðvar með því, að þeir hafi reist glæsilegt
hús, sem sé eitt arðbærasta mannvirki í landinu. Þeir
munu ekkert læra af áminningum Ríkisendurskoðunar.
Ef gert er ráð fyrir, að Leifsstöð sé arðsöm, stafar það
engan veginn af umframútgjöldum við byggingu stöðv-
arinnar. Raunar væri stöðin arðbærari en hún er, ef
kostnaðurinn hefði ekki sprungið úr böndum bygging-
arnefndar, sem hagaði sér af landsfrægu ráðleysi.
Réttara er að segja, að byggingarnefndin vó svo
harkalega að arðburðargetu flugstöðvarinnar með
hækkun útgjalda, að leigjendur húsnæðisins, er eiga
engra annarra kosta völ, verða að greiða okurleigu, sem
er margföld á við það, er þekkist á öðrum sviðum.
Gott dæmi um bhndu Leifsstöðvarmanna er einmitt,
að þeir vörðu okurleiguna með samanburði við flugstöð-
ina í Kastrup, þar sem farþegar eru margfalt fleiri.
Vörnin er byggð á algeru skilningsleysi gróinna embætt-
ismanna ríkisins á grundvaharatriðum rekstrarfræða.
Okurleiguna verða flugfarþegar síðan að borga í verð-
hækkun farseðla, sem þegar er komin í ljós í mynd
lausnargjalds, er fólk verður að greiða til að komast af
landi brott. Þessi nýi skattur er hluti kostnaðar þjóðar-
innar af vítaverðum vinnubrögðum byggingarnefndar.
Um glæsibrag stöðvarinnar má deila. Hitt er vitað,
að stærri og afkastameiri flugstöð var reist á sama tíma
í Harrisburg í Pennsylvaníu fyrir minna en helming af
kostnaði Leifsstöðvar. Mikinn höfðingsbrag heföi mátt
kaupa fyrir minna almannafé en þann mismun.
Leitt er til að vita, að ábyrgðarstöður hjá ríkinu skuh
vera skipaðar mönnum, sem htið skynbragð bera á pen-
inga og taka ekki gagnrýni, heldur hrósa sér af sukki.
Vont er líka, að við skulum þurfa að nota slíka menn í
viðskiptum við heimsveldi varnarhðsins.
Kostnaðarsprengingu Leifsstöðvar var haldið leyndri
fram yfir kosningarnar í vor. Þá fyrst fékk þjóðin að
vita, hvað var á seyði. Töluvert af aukakostnaðinum
stafar einmitt af óðagoti við að flýta vígslu flugstöðvar-
innar, svo að hún nýttist í kosningabaráttunni.
Byggingarnefndin gætti þess að gefa sem minnstar
upplýsingar um fjárreiður sínar, jafnvel eftir að hún
var komin í algera fjárþröng. Það var ekki fyrr en viku
eftir kosningar, að hún játaði gjaldþrot sitt í bréfi til
furðu lostinna manna Qármálaráðuneytisins.
Byggingarnefndin ber sjálf ábyrgð á að hafa látið
misnota sig í póhtískum tilgangi. Hitt er svo rétt hjá
henni, að hún deilir ábyrgðinni með yfirmönnum utan-
ríkisráðuneytisins og utanríkisráðherrum byggingar-
tímans, sem áttu að kynna sér, hvað var á seyði.
Leifsstöðvarmálið er utanríkisráðuneytinu áhts-
hnekkir. Uppákoman spáir ihu um velferð utanríkisvið-'
skipta eftir flutning þess málaflokks úr viðskiptaráðu-
neyti yfir í utanríkisráðuneyti, þar sem meira er vitað
um hirðsiði og hanastél en viðskipti og veruleika.
Hið jákvæða er, að framvegis má búast við, að emb-
ættismenn taki tilht til ábendinga í niðurstöðum Ríkis-
endurskoðunar, þar sem hvatt er til vandaðri und-
irbúnings framkvæmda, áætlana og annarra vinnu-
bragða við verkefni, sem skattgreiðendur borga.
Þessi endurhæfmg nær þó ekki til embættismann-
anna í byggingarnefnd Leifsstöðvar. Þeir lifa enn sælir
í sjálfstrausti og neita alveg að læra af reynslunni.
Jónas Kristjánsson
Nýlega kom út bókin „Deilt á
dómarana“ eftir Jón Steinar Gunn-
laugsson hæstaréttarlögmann.
Bók þessi er um margt athyglis-
verð og mikið umhugsunarefni.
Mér virðist meginniðurstaða lög-
mannsins vera sú: „að dómarar við
Hæstarétt íslands hafí mjög ríkar
tilhneigingar til aö draga taum rík-
isins og takmarka og þrengja vernd
mannréttindanna."
Afleiðing þess að Hæstiréttur er,
að mati lögmannsins, hallur undir
ríkisvaldið er síðan sú að þegnar
þjóðfélagsins njóta ekki þeirrar
vemdar sem stjómarskráin veitir
mannréttindum.
Skýringin er sú að ýmis lagaá-
kvæði og ýmis framkvæmd yfir-
valda em ekki í anda stjómar-
skrárinnar en Hæstiréttur dregur
taum ríkisins þegar einstaklingar
leita réttar síns.
Niðurstöður sínar dregur lög-
maðurinn af dómum í sex málum
sem hann lýsir í bókinni.
Hér er auðvitað um mjög alvar-
legt mál að ræða og æskilegt að
þeir sem besta yfirsýn hafa fjalli
málefnalega um.
Raunar verð ég að játa að mér
„Bili Hæstiréttur þá bresta varnir stjórnarskrárinnar og réttarríkið stend-
ur ekki undir nafni,“ segir í greininni. - Aðsetur Hæstaréttar.
Vegið að Hæstarétti
þykir hlutur löggjafarsamkund-
imnar litill þegar ég hugsa málið.
Þessi bók hlýtur að verða mikið
umhugsunarefni fyrir þingmenn.
Réttarríki
íslendingar hæla sér gjarnan af
því að þeir búi í réttarríki. Grannur
réttarríkisins hvílir á því að al-
mennar rammareglur gildi og gildi
fyrir alla, háa sem lága, hvemig
sem þeir era í sveit settir eða að-
stæðum þeirra háttað.
í stjómarskránni era þessar
grunnreglur bundnar, grannreglur
um einstaklingsbundin mannrétt-
indi, sem hvorki löggjafarþing eða
framkvæmdavald mega skerða.
I bókinni er mest fjallað um tján-
ingarfrelsi, vemdun eignarréttar,
félagafrelsi og rétt til að leggja á
skatta.
Efst í hugum manna er sjálfsagt
að dómstólar skuli dæma eftir lög-
um og túlka lög.
Hitt er fjær almenningi, að dóm-
stólar skuli dæma um hvort lög séu
samrýmanleg stjómarskrá, hvort
lög séu í raun ógild vegna þess að
þau stangist á við sfjómarskrána,
við grannreglur réttarríkisins.
Mér virðist Jón Steinar hafa mik-
ið til síns máls í bókinni. Raunar
er miserfitt að meta málin en með
mínum leikmannsaugum séð era
sum augljós þó önnur kunni að
orka tvímælis.
Hlutur löggjafans
Mér viröist augljóst t.d. af lestri
bókarinnar, að löggjafinn virðir
ekki 40. gr. stjórnarskrárinnar, að
engan skatt megi leggja á, né
breyta, né taka af nema með lög-
um.
Dæmi era einnig um að lagður
sé á skattur framhjá íjárlögum
þannig að hann komi hvorki fram
tekju- né gjaldamegin.
Augljóst er að löggjafinn framsel-
ur vald. Mér virðist augljóst að
hann gerir það í tilvikum sem ekki
era heimil samkvæmt stjómar-
skrá.
Framsal valds frá löggjafanum til
ráðherra eða hagsmunaaðila getur
valdið því að geðþóttasjónarmið
ráða úrslitum, þvert á það sem
stjómarskráin ætlast til.
Þar með er réttarríkið brostið.
íslendingar, sem eiga elsta þjóð-
þing í heimi og langa þinghefð,
hljóta að leiða hugann að þessu.
Stjómarskránni er ætlað að
koma í veg fyrir að tímabundin
pólitísk sjónarmið geti skert grund-
vallarmannréttindi í landinu. Þess
vegna era þjóðþinginu sett tak-
mörk.
Hættan er sú að löggjafarvaldiö
er á hverjum tíma hallt undir fram-
kvæmdavaldið, enda er við okkar
þingræðisskipan framkvæmda-
valdið eða ríkisstjómin hluti af
löggjafarvaldinu.
Þessi skipan er oft rædd og telja
KjaUarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
þingmaður fyrir
Framsóknarflokkinn
margir óæskilegt að blanda fram-
kvæmdavaldi og löggjafarvaldi
saman. Reyndar vora einnig þess
dæmi aö dómsvald og löggjafarvald
tengdust og enn tengjast dómsvald
og framkvæmdavald.
Ég er ekki í neinum vafa um að
aðskilnaður löggjafarvalds og
framkvæmdavalds gerði löggjaf-
ann óháðari framkvæmdavaldinu
og minni hætta væri á að löggjafinn
bryti ákvæði stjómarskrár við
lagasetningu.
Enn ein hætta í nútímaþjóðfélagi
er þegar ríkisvald verður hallt und-
ir hagsmunaaðila í þjóðfélaginu,
t.d. aðila vinnumarkaðarins eða
fjölmenn félagasamtök. Ríkisvald-
ið beitir þá áhrifum sínum við
lagasetningu á Alþingj í þágu hags-
munaaðila. Alþingi, sem er hallt
undir ríkisvaldið, setur lögin.
Þá getur farið svo að einstakling-
amir eigi aðeins eina og síðustu
vörn, dómsvaldið.
Ef dómsvaldið reynist hallt undir
ríkisvaldið gengur dæmið ekki
lengur upp og réttarríkið er aðeins
fallegt orð á blaði.
Færi hins vegar svo, að dómstól-
ar teldu ákveðin lög ógild vegna
þess að þau brytu í bága við ákvæði
stjómarskrárinnar, veittu þeir lög-
gjafanum mikilsvert aðhald.
Stjórnarskráin
og breyttir tímar
I sumum málum telur Jón Stein-
ar eðlilegt að túlka ákvæði stjóm-
arskrárinnar í samræmi við
breytta tíma, tæknivæðingu og
þróun. Til dæmis beri að skilja
ákvæði stjómarskrárinnar um
prentfrelsi sem ákvæði um tjáning-
arfrelsi almennt og þar með frelsi
til útvörpunar.
Augljóst virðist af lestri bókar-
innar að Hæstiréttur túlkar sum
ákvæði stjómarskrárinnar mjög
rúmt, td. varðandi álagningu
skatta og valdframsal.
Hvort Hæstiréttur telur það eðli-
legt vegna þróunar þjóðfélagsins á
síðustu áratugum er hins vegar
ekki ljóst.
I dómi Hæstaréttar um kjamfóð-
urmálið vorið 1981 segir meirihluti
réttarins orðrétt:
„Það hefur lengi tíðkast í ís-
lenskri löggjöf að ríkisstjóm
eða ráðherra væri veitt heimild
til þess að ákveða hvort inn-
heimta skuli tiltekna skatta.
Verður að telja að nú sé svo
komið að þessi langa og athuga-
semdalausa venja löggjafans
hafi helgað slíka skattheimtu
innan vissra marka.“
Þessi skýring Hæstaréttar er at-
hyglisverð.
Ekki era síður athyglisverð orð
Jóns Steinars í bókinni: „að „löng
og athugasemdalaus venja löggjaf-
ans“ skuh hafa áhrif til að breyta
skýrri stjómarskrárreglu, þ.e.a.s.
reglu, sem löggjafmn hefur ekkert
vald til að breyta. Sýnist felast í
þessu sú afstaða að stjómarskrár-
brot löggjafans breyti stjómarskrá,
ef hann kemst upp með brotin nógu
lengi, þ.e. án þess að nokkur beri
þau undir dómstóla."
Viðhorf Hæstaréttar annars veg-
ar og viðhorf lögmannsins hins
vegar hljóta að vekja menn til al-
varlegrar umhugsunar.
Ég hallast að áliti Jóns Steinars
aö það hljóti „að vera mjög var-
hugavert að telja stjómarskrár-
breytingar geta orðið með þessum
hætti.“
Bókin er athyglisverð, málefnið
sem hún íjallar um er óháð tíma-
setningu, það hefur ævarandi gildi.
BUi Hæstiréttur þá bresta varnir
stjómarskrárinnar og réttarríkið
stendur ekki undir nafni.
Málefnið er svo alvarlegt að æski-
legt væri að Hæstiréttur skýrði mál
sitt svo allir megi vel við una.
Raunar ættu lögfræðingar að
efna til ráðstefnu og brjóta málið
til mergjar. Þjóðin hefur menntað
þá til að takast á við svona mál og
skyldur þeirra era því miklar.
Hlutur löggjafans er síðan ærið
umhugsunarefni og dygði í aðra
bók.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Mér virðist meginniðurstaða lög-
mannsins yera sú: ,,að dómarar við
Hæstarétt Islands hafi mjög ríkar til-
hneigingar til að draga taum ríkisins
og takmarka og þrengja vernd mann-
réttindanna“.“