Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1987, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1987.
15
Um jafhrétti og örlrtid meira
Aðgengi fatlaðra er stór þáttur í jafnréttisbaráttunni. Gleymist stundum,
en ekki alltaf.
Nú um stundir hafa orðin jafnrétti
og jafnréttisbarátta einkum verið
kennd við jafnrétti milli kynja og
þykir engum mikið, svo mjög sem
konur hafa í mörgu borið skarðan
hlut frá borði og bera enn, ekki
hvað síst á launasviðinu og hvaö
verkaskiptingu snertir.
Af eigin raun
En að fleiru þarf sannarlega að
gæta og í jafnréttisumræðu dagsins
mega aðrir þættir ekki gleymast.
Jafnrétti mUh landshluta á sín
samtök og sinn öfluga samhljóm
vítt um land og vissulega er þar
alltof margt óunnið. Einn þáttur
jafnréttismála snýr að fötluðum og
jafnrétti þeim til handa á öllum
sviðum þjóðlífsins. Lög segja sitt
og eru býsna fortakslaus, hvort
sem um er að ræða sérlög um mál-
efni fatlaðra eða ýmis ákvæði
annarra laga. En góð orð enga gera
stoð, ef athöfn og efndir fylgja ekki
eftir. Ef orð segja eitt, en fram-
kvæmdin í raun annað. Jafnréttis-
barátta fatlaðra á marga góða
liðsmenn en öflugust og virkust er
hún á vegum samtaka fatlaðra
sjálfra, enda þekkja þeir af eigin
raun allra best hvar skórinn krepp-
ir og hafa uppi raunhæfar kröfur
til úrbóta, sanngjarnar og sjálf-
sagðar, ef við aðeins stöldrum við
og lítum í eigin barm og áttum okk-
ur á því hversu eðlileg megin-
krafan um sama rétt til lífsins gæða
er í einfaldleik sínum.
En svo sanngjöm og eðlileg sem
óskin kann aö vera er oftlega annað
uppi á teningnum um efndir.
Aðgengi fatlaðra hvarvetna hefur
oft til umræðu verið - ákvæði skýr
og ættu að duga en þau gleymast
gjarnan eða er gleymt viljandi af
kostnaðarástæðum einum saman.
Oftar mun þó um vítavert kæra-
leysi að ræða en enginn efast þó
um að oft er horft í þann óhjá-
kvæmilega aukakostnað sem af
hlýst, þó það sé aðeins htið brot af
heildarkostnaði og skipti sárahtlu
þegar upp er staðið. Þetta á við um
nýbyggingar en breytingar á hin-
um eldri ganga grátlega seint,
gamla tregðulögmáhð gildir og
viijaleysi einu er oft um að kenna.
Staðlaður hópur?
Hér er aðeins að einu vikið og á
einu misréttinu gripið en lengi
mætti telja þó margt hafi áunnist
og almenn afstaða til fatlaðra og
málefna þeirra hafi breyst mjög,
mest fyrir tilverknað fatlaóra
sjálfra.
Fötlun getur verið af ýmsu tagi
og lausn fyrir suma þarf ekki að
hafa neina þýðingu fyrir aðra.
Mikilvæg atriði eins hóps eiga
ekki erindi til annarra.
Þetta er nauðsynlegt að undir-
strika, einfaldlega vegna þeirrar
útbreiddu skoðunar aö hægt sé að
afgreiða úrlausnir fyrir fatlaða sem
samstæða heild, ein heildar „pat-
ent“lausn nægi sem sagt.
Þetta er að sjálfsögðu meginrök-
villa, að ekki sé nú talað um þá
firra að fatlaðir séu eins konar
staðlaður hópur sem megi afgreiða
einfaldlega á sama hátt hvað allar
þarfir og þrár ekki síður varðar.
Fatlaðir eru auðvitað jafnóhkir
innbyrðis og allt annað fólk, þeir
eru auðvitað spegilmynd þjóðfé-
lagsþegnanna, en era oft tilfmn-
inganæmari og næmari í heild en
gengur og gerist.
En þetta er þó ekki það sem ég
vildi vekja athygli á, þó ekki saki
þaö í leiðinni.
Framkoma opinberra aðila í garð
fatlaðra er oft slík að svo sýnist sem
þessum sömu aðilum sé með öllu
ókunnugt um einfóldustu laga-
skyldur, hvað þá að það hvarfli að
þeim að venjuleg, mannleg sam-
skiptalögmál eigi að gilda eins um
fatlaða sem aöra. Af mikilli reynslu
á öðram sviðum þykist ég þó geta
staðfest það regindjúp, sem er á
milli hegðunar einstakra stofnana
og starfsmanna innan þeirra gagn-
vart manninum af götunni, svo
fráleitt væri að segja að fatlaðir
væra þar eitthvað sér á báti. Það
hegöunarmunstur sveiflast allt frá
því að vera í einlægni til aðstoðar
og þjónustu reiðubúinn yfir í valds-
hroka og ókurteisi af verstu
tegund.
En þetta er ekki sagt til málsbótar
framkomunni sem oft ber svo átak-
anlega á gagnvart fótluöum heldur
aðeins til að fullvissa þá um að
þeir era í þessum efnum ekki einir
á báti.
Sláandi dæmi
í sérstökum pisth er ætlunin að
fara ofan í saumana á dsémigerðu
máh hvað þetta varðar, þ.e. lang-
vinna baráttu fyrir fréttaflutningi
ríkisfjölmiðilsins okkar - sjón-
varpsins - til allra þjóðfélagþegna
og ljóss og skugga á þeirra baráttu
leiö. En eflaust er unnt að nefna
enn verri og árangursminni dæmi,
þó ekki skuh lítið gert úr því sem
áunnist hefur. Ég lýk þessu hins
vegar nú með htlu dæmi sem
máske þykir ekki í frásögur fær-
andi en mér flnnst þó býsna
sláandi.
í ónefndum skóla hér skammt frá
átti að fara fram íþróttakeppni.
Nemendur áttu sem flestir að taka
þátt og áttu að skrá sig til keppn-
innar.
Það ætlaöi fatlaður drengur einn-
ig að gera, en honum var einfald-
lega sagt aö hann gæti þetta ekki,
ósköp kurteislega og ekki aö ill-
vilja, miklu fremur ranghverfu
tilhtsseminnar'. Og þó seinna ætti
úr að bæta þá var það ekki unnt.
Óbætanlegt tjón hafði verið unnið.
Hugsunarleysi - skilningsleysi -
kom út sem kaldur, harður dómur
um vanhæfni til að vera hlutgeng-
ur þátttakandi. Andhverfu þessa
gæti ég svo bent á frá dóttursyni
mínum sem tók þátt í skólahlaupi
KjaUarinn
Helgi Seljan
félagsmálastjóri ÖBÍ
eystra og hafði það af að hlaupa
samtals 10 kólómetra sem enginn
hefði að óreyndu reiknað með. En
þvíhk alsæla yfir afrekinu. And-
stæður sem oftar mætti huga að
og miklu víðar því í skólum hygg
ég að ríki almennt mun meiri skiln-
ingur en víöast.
Viðhorf hafa breyst gifurlega -
fatlaðir sjálflr eiga þar stærstan
hlut og munu áfram eiga. Fyrir þá
gildir hins vegar að hin mennsku
viðhorf verði ofan á í þjóðfélaginu.
Að fijálshyggja gróðans og arð-
ránsins nái ekki yfirhöndinni.
Fáir þjóðfélagshópar eiga meira
undir þessu. Það er mikið í húfi og
allir sem mannlegum verðmætum
unna ofar rauðamálmsins vonda
valdi þurfa að leggjast á eitt um að
félagsleg frjálslyndisviðhorf megi
móta þjóðfélag okkar í enn ríkara
mæh.
Þá mun vel farnast fötluðum sem
öörum er á þurfa aö halda.
Helgi Seljan
„Fötlun getur verið af ýmsu tagi og
lausn fyrir suma þarf ekki að hafa
neina þýðingu fyrir aðra.“
Prófsteinn á lýðræði
Þegar ég hef hugleitt að blanda mér
inn í deilur um ráðhúsið í Tjörn-
inni hefur oftast hvarflað að mér
að láta það vera. Ástæðan er sú
hofmóðska eða þvergirðingsháttur
sem forystumenn um bygginguna
sýna í málinu. En ef til vih getur
DV-pistill áorkað einhverfu til
réttra leiða og því skal þetta á
þrykk.
Ef ráðhúsið er
svona mikilvægt...
Mér leyfist að væna ráðhúsmenn
um þvergirðingshátt af mörgu til-
efni. Til dæmis leyfa þeir sér að
segja sem svo að fáfræði ráöi af-
stöðu margra eða að andstaðan
muni minnka til muna þegar menn
sjá húsið risið. Það er skringilegt
lýðræði sem gerir ráð fyrir að svo
stór hópur manna ígrundi ekki af-
stöðu sína, að iheirihlutar í málum
séu í raun blekking; að meirihluti
gegn ráðhúsi sé að mestu loftbóla.
Enn skringilegra er lýðræði sem
byggir á því að ákvörðunum verði
að hrinda í framkvæmd til þess að
raunverulegt fylgi eða andstaða við
þær verði ljós. Er lýðræði eins kon-
ar forræði sérfræðinga?
Mér leyfist að saka sömu menn
um hofmóðsku vegna þess að þá
grunar auðvitað að meirihluti
Reykvíkinga kunni að vera mót-
fallinn byggingu á þessum stað en
neita atkvæðagreiðslu sem alls-
herfarskoðanakönnun. Ef blessaö
húsið er svona mikilvægt, eins og
klifað er á, hvers vegna mega borg-
arbúar þá ekki segja hug sinn svo
ekki verði um villst hvað þeir vilja?
Um ráðhús var ekki kosið
Einhver ráðhúsmanna sagði í
fjölmiðli sem svo að helsta leið
borgarbúa til þess að láta skoðun
sína á ráðhúsi í ljós væri fólgin í
því að kjósa til næstu borgarstjóm-
ar. Þetta ætla ég að leyfa mér að
KjaUarinn
Ari Trausti
Guðmundsson
jarðfræðingur, kennari í MS
kalla auman útúrsnúning. Fjög-
urra ára kosningareglan í borgara-
legu lýðræði er ekki eina form
lýðræðis sem hugsanlegt er og hver
heilvita maður veit að þaö fer ekki
fram heildaruppgjör fyrir hver
fjögur stjómarár á kjördegi. Þá er
einungis kosið um meginafstöðu:
um tilteknar stefnuskrár. Mat á til-
teknum mistökum eða rangindum
hverfur að mestu í hafsjó af viðmið-
unum og málatilhúnaði. Auk þess
er húsið þá þegar risið er næstu
kosningar fara fram og orðinn
hlutur. Það er heldur betur rismik-
il vöm fyrir eigin málstað að segja
sem svo: - Segðu áht þitt þegar það
er orðið of seint.
Ekki rekur mig minni til þess að
mér hafi gefist kostur á því aö velja
atkvæði mínu stað í síðustu borg-
arstjómarkosningum eftir því
hvaða afstöðu listarnir tóku til
áætlunar um ráðhús í Tjörninni.
Ekki nema fáein prósent
Okkur er sagt að 750 milljónir
(eða hátt í milljarð ef miðað er við
venjubundnar vanáætlanir við
stórbyggingar) nemi 1-2% af veltu
borgarsjóðs. Það er greinilega ekki
mikiö í hugum ráðhúsmanna þegar
um byggingu er að ræða; að
minnsta kosti ekki ráðhúsbygg-
ingu en stórapphæð sem ekki er föl
þegar um fóstruskort, launakostn-
aö eða listir er að ræða. Þaö er
raunar engin ástæða til að fárast
yfir svona staöreyndum því marg-
reyndur sannleiki kennir að
sérhver fjárveiting eða neitun fjár
er htuð af afstöðu manna til stjóm-
mála, óhku verðmætamati og ólikri
lífssýn. Ráðhúsmönnum þykir ráð-
hús meira virði en miklu betri
dagvistun en nú fæst; ráðhús betra
en menningarmiðstöð með lífs-
nauðsynlegri aðstöðu fyrir leik-
hópa, tónhstarmenn, unghngastarf
eða betra en ráðstefnuhús sem
staðið gæti undir öhu fjálglega tal-
inu um ísland sem ráðstefnunafla
heimsins.
Þegar allt kemur th alls geta þeir
ráðhúsmenn hka sparað sér ómak-
ið við að gera andstöðuna tor-
tryggilega með því aö segja hana
póhtíska og þar með eitthvað ann-
Þaö er heldur betur rismikil vörn fyrir
eigin málstað að segja sem svo: Segðu
álit þitt, þegar það er orðið of seint.“
Líkan að fyrirhuguðu ráðhúsi við Tjörnina.
arlega. Hún er pólitísk af því hún
varðar afstöðu manna til umhverf-
is og samfélags; en hún er vissulega
þverpólitísk með tilliti th flokka.
Það er kannski annarlegt á þessum
valdatímum flokksforystu og for-
ræðisafla.
er meðal þjóða sem viöurkenna eig-
in sögu og flýja ekki eigin smæð
eða margþætta efnahagssögu með
þvi að láta breythegan nútíma-
smekk, misjöfn gæði húsa eða
aurasjónarmið lóðareigenda ráða
of miklu.
Viljum við ekki
veg Reykjavíkur mikinn?
Líklega vilja allir andstæðingar
tjarnarráðhússins hæta úr húsa-
málum borgaryfirvalda. Það þarf
ekki aö blanda einhverfum vand-
lætingarorðum um útkjálkahug
andófsmanna í umræðuna. Þeir
vhja bara ekki ráðhús í tjamar-
hornið og hafa th þess talið margar
ástæður. Sumir eru smeykir um
lífríkið, aðrir telja húsið bera um-
hverfið ofurliði, enn aðrir vhja ekki
spiha heihegri húsaröö tjamar-
bakkans (með 2-3 undantekning-
um) og enn aðrir hafa fengið sig
fullsadda af augnstunguaðferðinni
sem beitt er við að neyða verstu
sthbrfótum inn í sögulega, sjón-
ræna og menningarlega samstæðar
húsaraðir; aðferð sem hefur breytt
yfirbragði Kvosarinnar úr eðh-
legri, samstæðri og sögulegri heild
í grautarlegt og sundurlaust safn
af sthæfingum. Hér er átt við hehd-
ina en sem betur fer eru enn th
hlutar sem minna á fullbyggðan
miðbæ ReyKjavíkur eins og átti að
varðveita hann; rétt eins og gert
Má ræða aðrar lausnir?
Væntanlega telja flestir að það sé
í hæsta máta eðlilegt að stundum
rísi nýbyggingar í miðbænum. Það
má hverfa frá Tjörninni með eina
slíka með því að reisa hana í stað-
inn á fótboltavehinum mihi
Háskólahverfisins, Hringbrautar
og Norræna hússins og samsvara
hana Norræna húsinu. Annar stað-
ur er á bílastæðinu nýopnaöa við
Tryggvagötu enn annar viö Skúla-
götu. Svo eru til hús sem sóma sér
vel sem ráðhús, einkum bygging
Landsbókasafnsins við Hverfisgötu
sem a.m.k. einn hæstaréttardómari
vhl nýta sem hús Hæstaréttar.
Lýðræði felst m.a. í að ræða opið
um aðra möguleika en ríkjandi
meirihluti hahast að áður en hafist
er handa við „hinn eina rétta“.
Það er enn ekki of seint. Hitt er
svo annað mál að ég ber ekki hið
minnsta traust th núverandi borg-
arstjómarmeirihluta í þessum
efnum. Þess vegna er það aðeins á
færi skipulagðrar andstöðu að
hreyfa við ráðhúströhunum.
Ari Trausti Guðmundsson