Dagblaðið Vísir - DV - 09.01.1988, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1988.
15
Ég hef stundum haldið því fram
að ístöðuleysi sé hæfileiki sem eng-
inn skyldi vanmeta. Þetta er að
vísu ekki mjög frumleg kenning
vegna þess að ýmsir aðrir sérvitr-
ingar á undan mér hafa sagt það
sama til að storka siðgæðiseftirlit-
inu og haft það sér til afsökunar
að lifa eins og bóhemar við sukk
og svínarí. Var það ekki Óskar
Wilde sem fyrstur hélt því fram að
freistingamar væru til að falla fyr-
ir þeim? Margur maðurinn hefur
haft vit á því að taka þessa stað-
hæfmgu alvarlega, bæði vegna þess
að hún er sniðug og svo einnig af
hinu að hún kemur sér vel þegar
menn eiga sér enga vöm í vitleys-
unni og hafa endanlega gefist upp
við aga sjálfan sig.
En ístöðuleysið er ekkert plat.
Þar get ég trútt um talað. Lengi
fram eftir aldri lofaði ég sjálfum
mér betra líferni við sérhver ára-
mót. Það að veröa duglegri við
lærdóminn var til að mynda árvisst
áramótaloforð á skólaárunum. En
það var alveg sama hvað ég lofaði
því oft, aldrei tókst mér að efna
þetta heit mitt að neinu gagni, fram
yflr það að skríða rétt á prófum.
Svo ætlaði maður að vera reg-
lusamari, ríkari og grennri, vakna
fyrr á morgnana og vera betri við
aðra. En allt fór þetta út um þúfur,
þökk sé ístöðuleysinu. Aö minnsta
kosti lét ég aldrei neitt áramótalof-
orð aftra mér frá því að sofa lengur
fram eftir þegar ekki var nein
ástæða til að fara á fætur. Til hvers
eiga menn að pína sig með ára-
mótaloforðum þegar hitt er miklu
þægilegra, aö svíkja þau?
Smám saman hætti ég að taka
áramótin hátíðlega og ákvaö að þaö
væri miklu heiðarlegra að sitja
uppi með ístöðuleysið án þess að
vera sífellt að storka því með lof-
orðum og sjálfspíningu, sem gerði
ekki annað en að villa um fyrir
samvisku minni og stilla mér upp
við vegg gagnvart fyrirheitum sem
höfðu enga praktíska þýðingu þeg-
ar á hólminn var komið. Það var
miklu betra að leyfa ístöðuleysinu
að ráða heldur en að rembast við
að efna áramótaloforð sem voru
fyrirfram dauðadæmd. Eftir það
hefur mér líka farnast miklu betur
og áramótin eru þar að auki mun
léttbærari þegar ekki þarf að taka
erfiðar ákvarðanir sem lífsreynsl-
an segir mér að ekki muni standast
nema þangaö til aö á þær reynir.
Móralskar afsakanir
Hitt er annað mál að ég hef lent
í miklum hrakningum með fólk
sem ekki hefur ennþá lært þessa
fílósófíu mína og er enn að bisa við
að lofa sjálfu sér einhverju sem
veldur því svo áhyggjum og sam-
viskubiti það sem eftir er ársins.
Það dauðsér eftir áformum sínum
vegna þess að annaðhvort hefur
það þurft að láta þau lönd og leið
ellegar standa við þau sem er miklu
verra! Enda sagði einu sinni spak-
ur maður að það eina sem hann sæi
eftir á gamals aldri væri það sem
hann hefði neitað sér um.
Venjulega eru sjálfsafneitunar-
ákvarðanir teknar í móral. Menn
hafa ýmist dottið of illa í það eða
þá reykt eða étið of mikið yfir jólin.
Það er auðvitað þeirra mál en á sér
frekar rætur í samviskunni heldur
en áramótunum. Það er hins vegar
gott fyrir móralinn og allt í lagi að
geta stundum beðist afsökunar á
sjálfum sér ef því er hægt að treysta
í leiðinni að mórallinn beri ekki
ístöðuleysið ofurliði.
Slæm samviska nær sér oft á
strik um áramót því þá fá menn
tækifæri til að kvitta fyrir hana.
Ég*sé til dæmis að foringjar stjórn-
málaflokkanna hafa það fyrir sið
að skrifa hátíðlegar hugleiðingar
um hver áramót sem auðvitað geta
ekki flokkast undir annaö heldur
en móralskar afsakanir á því hvað
hafi farið úrskeiðis hjá þeim og lof-
orð um betrumbót og nýja sigra í
nafni flokksins á næsta ári. Það er
mikil guðsblessun fyrir allan al-
menning að þurfa ekki að skrifta
svona opinberlega eins og stjórn-
málaforingjarnir þurfa að gera,
fyrir nú utan hitt hvað það hlýtur
að vera hræðilega leiðinlegt að
þurfa að taka sjálfan sig svona há-
tíðlega. Sem betur fer eru þessar
greinar ekki lesnar nema af þeim
sjálfum og hafa þar af leiðandi ekki
varanlegar afleiðingar í fór með
sér. Þeir lifa þær að minnsta kosti
af, sem sýnir hvað kjósendurnir
hafa góðan skilning á því að pólitík-
usar hafi móral yfir eigin axarsk-
öftum.
Dramatískt hryggbrot
Áramótaloforð hafa þann kost að
fæstir taka mark á þeim. Og þar
kemur ístöðuleysið að gagni. Ég
man til að mynda eftir manni sem
tók þá ákvörðun um hver áramót
að hætta að drekka. Fyrir vikið
varð hann að drekka fram í það
síðasta og varð fyllstur á gamlárs-
kvöld til að nýta tímann áður en
hann hætti. Þá lagði hann leið sína
til kunningjanna, reið þar húsum
og varð til vandræða fyrir gestgjafa
og fjölskyldur þeirra þangað til
hann dó út frá loforði sínu um
reglusemina. Þetta endurtók sig
um hver áramót og þótt enginn
hafi efast um ásetninginn reyndist
fyrirheitið ekki hafa úthald nema
fram yfir timburmennina. ístöðu-
leysið kom honum jafnan til
bjargar. Þessi maður drekkur enn
og er þó búinn að lifa nær sextíu
áramót. Geri önnur áramótaloforð
betur!
En svo eru til áramótaloforð sem
koma sér illa þegar við þau er stað-
ið. Einu sinni var ég í tygjum við
unga og myndarlega stúlku af ein-
skærri ást. Hún tók upp á því um
áramót að segja mér upp. Án nokk-
urrar ástæðu annarrar en þeirrar
að sennilega hefur hún verið búin
að fá nóg af mér. Þetta eyðilagði
að sjálfsögðu fyrir mér gamlárs-
kvöldið og nýársdaginn og mig
minnir að ég hafi verið í ástarsorg
í heila viku á eftir. Minna mátti það
ekki vera eftir svona dramatískt
hryggbrot. Lengi á eftir var ég í
miklum hefndarhug og hét því að
hún skyldi sjá eftir því alla ævi aö
hafa sagt mér upp á svona and-
styggilegan hátt. Ég stóð nefnilega
í þeirri meiningu að ég hefði ekki
átt þetta skilið og stúlkan hefði
gert þetta vegna skorts á ístööu-
leysi. Mörgum, mörgum árum
síðar uppgötvaði ég að allur minn
hefndarhugur hefði verið til einsk-
is því stúlkan flutti fljótlega til
útlanda og giftist þar hamingju-
samlega einhverjum milljónamær-
ingi og á nú börn og buru. Hefndin
mín var unnin fyrir gýg og dýr-
mætur tími farinn til spillis sem
sannar auðvitað enn að maður á
ekki að taka áramótayfirlýsingar
alvarlega. Hefndir koma sjálfum
manni verst, sér í lagi þegar sá sem
hefndin beinist að veit ekki að ein-
hver annar er að hefna sín á
honum. Ég ráðlegg ekki nokkrum
manni að taka ákvörðun um það á
áramótum að hefna sín, nema
kynna sér áður hvort hefndin muni
bera árangur.
Uppgjör konu
Já, það eru mörg dæmin um upp-
gjör um áramót sem koma sér illa
þegar ístöðuleysið bregst og menn
sitja uppi með viljastyrk til aö
standa við þau. Sér í lagi þegar
ákvarðanirnar beinast að því aö
ná sér niðri á öðrum sem ýmist eru
ekki viðstaddir til að taka við
hefndunum eða eru ekki viöstaddir
vegna þess að þeir eru látnir. Til
þess þarf alveg sérstaka tegund af
samvisku og við skulum bara vona
að metsöluhöfundinum á jólabóka-
markaðinum í ár líði betur eftir að
hafa náð sér niðri á fyrrverandi
eiginmanni með uppgjöri sínu við
hann látinn. Það er ekki á hverjum
áramótum sem slík uppgör sjá
dagsins ljós enda sló bókin öll fyrri
heimsmet hér á íslandi í vinsæld-
um.
Höfundurinn, sem er kvenkyns,
er að skýra frá þeim örlögum sín-
um að hafa lent í hjónabandi sem
var að mestu leyti martröð fyrir
þá sök að eiginmaðurinn vildi ráða
og komst upp með það. Mikil gæfa
er það fyrir þessa konu að maður-
inn skuli nú vera látinn til að hún
geti skýrt alþjóð frá þessum hör-
mungum sínum. Það er ekki á
hverjum degi sem fólk öðlast ham-
ingjuna við það að makinn fellur
frá og getur þar að auki grætt á því
stórfé að skýra frá þeirri óham-
ingju sem olli hamingjunni. Vegna
þess að ef konan heiði ekki verið
svona óhamingjusöm í hjónaband-
inu hefði hún aldrei uppgötvað
hamingjuna þegar hún losnaði úr
óhamingjunni, nema vegna þess að
hún var svo heppinn að maðurinn
dó frá henni.
Það er svo til marks um innræti
þjóðarinnar að hún tekur fullan
þátt í hamingju ekkjunnar með því
að gleypa í sig frásögnina um hina
örlagaríku ævi fyrir og eftir andl-
át. Miðað við þetta hugarþel
þjóðarinnar er alls ekki fráleitt að
ímynda sér að ijöldinn allur af ára-
mótafyrirheitum snúist nú um það
að ná sér niöri á maka sínum strax
og hann hrekkur upp af. Það gerir
enginn veifiskati að skrifa bersögl-
issögur af tuttugu ára þrælahaldi í
hjónabandssælunni nema til komi
ofurmannleg sjálfsögun meðan á
þrælahaldinu stendur.
Ekki vanmeta ístöðuleysið
Hér eftir getur hver sem hefur
geð og viljastyrk sætt sig við þaö
um hver áramót að lifa við hjóna-
bandsraunir sínar eitt ár í viðbót,
í þeirri von að makinn falli frá síð-
ar á árinu. Þá er hægt -að verða
ríkur á því að skrifa um hann
harmþrungna ástarsögu með til-
heyrandi auglýsingum í sjónvarp-
inu. Þannig geta margir orðiö ríkir
á óhamingjunni og gert sér hana
að féþúfu ef þeir láta ekki undan
ístöðuleysinu. En þá verða þeir líka
að sætta sig við óhamingjuna á
meðan. Þitt er valið!
Vandinn er hins vegar að sá sem
veröur aðalpersónan í ástarsögum
eftir lát sitt hefur ekki hugmynd
um það - ekki frekar en kærastan
mín forðum daga sem -aldrei vissi
hvers hún fór á mis! Fórnarlambið
er nefnilega komiö yfir móðuna
miklu, farið langt í burt og kemur
ekki einu sinni í leitirnar um næstu
áramót, né þau þarnæstu.
Þetta er gallinn við viljastyrkinn,
að byrgja óhamingjuna inni.
ístöðuleysið hefur hins vegar þann
stóra kost að ástvinirnir eru til
staðar og verða fyrir barðinu á því
meðan þeir lifa. Þá er líka unnt að
bæta ráð sitt og njóta hamingjunn-
ar af freistingunum og eftirköstun-
um og enginn þarf aö bæla niður
óhamingjuna þangað til hinir eru
dauðir sem eitthvað hafa um hana
að segja. Maður gengur þá á vegg-
ina meðan maður lifir og hinir líka
og þarf hvorki að bíða eftir áramót-
um né andlátum til að safna kjarki
til að gera upp við sína nánustu.
ístöðuleysið kemur í veg fyrir
óþarfa og erfiða sjálfspíningu og
stuölar að stanslausri hamingjuleit
með því að falla fyrir þeim freist-
ingum sem bjóðast. Sem kennir
manni að ístöðuleysið er eiginleiki
sem enginn skyldi kvarta undan!
Að minnsta kosti ekki þeir sem
hafa í fljótfærni verið að lofa sjálf-
um sér einhverju nú um áramótin
og ástæðulaust er að standa við!
Ellert B. Schram