Dagblaðið Vísir - DV - 10.09.1988, Blaðsíða 10

10 LAUGARÐAGUR 10. SEPTEMBER 1088.
„Illar tungur og gróu-
sögur höfðu áhrif'
- segir Pétur Bjömsson í Ávöxtun
Pétur Björnsson, viðskiptafræð-
ingur og annar eigandi Ávöxtunar
sf., hefur ekki komiö mikiö fram op-
inberlega þótt hann hafi verið um-
svifamikill fjársýslumaður. Ármann
Reynisson, hinn eigandinn, hefur
verið andlit Ávöxtunar út á við. Þeir
sem sýsla í viðskiptaheiminum
þekkja þó Pétur vel. Hann var um
skeið viðskiptafraeðingur hjá Hamp-
iðjunni. Rak á sínum tíma eigin skrif-
stofu, Pétur Björnsson, þar sem hann
var með ýmsa ráðgjöf og endurskoð-
un sem viðskiptafræðingur. Faðir
hans, Björn Pétursson, rak á þeim
tíma Karnabæ með Guðlaugi Berg-
maim.
Þegar faöir Péturs lést skyndilega
árið 1977 tók Pétur við framkvæmda-
stjórastööu Karnabæjar. Fyrirtækið
óx hratt og um tíma voru um hundr-
að manns á launaskrá. Karnabær
rak fyrir utan allmargar fataverslan-
ir, saumastofu, hljómplötufyrirtæki
og hljómtækjadeild. Þrír fram-
kvæmdastjórar voru hjá fyrirtækinu
og að sögn Péturs hver með sína
skoðun á rekstrinum. Það gekk ekki
upp til lengdar og endirinn varð sá
að fyrirtækjunum var skipt. Steinar
yfirtók hljómplötuútgáfuna en Pétur
og Bjarni Stefánsson yfirtóku
Hljómbæ.
Það fyrirtæki óx eins og flestum er
kunnugt en árið 1982 stofnaði Pétur
Björnsson lítið fyrirtæki, Ávöxtun
sf., ásamt Ármanni Reynissyni og
Bjarna. Fyrstu árin stjómaði Ár-
mann Ávöxtun en Pétur og Bjarni
héldu áfram í Hljómbæ. Bjami hætti
með Ávöxtun árið 1985 og um sama
leyti seldi Pétur honum Hljómbæ.
Árið 1986 var Ávöxtun sf. sakað um
ólöglega inniánsstarfsemi. Þess var
krafist að fyrirtækið setti upp verö-
bréfasjóð svipaðan og önnur slík fjár-
festingarfyrirtæki störfuðu með. Síö-
ar var stofnaöur Rekstrarsjóður
Ávöxtunar hf.
Flestum er kunnugt um hvernig
málin þróuðust á undanfómum vik-
um. Ólafur Ragnar Grímsson vakti
máls á því á fundi í Kópavogi að eitt,
jafnvel fleiri verðbréfafyrirtæki
væm á barmi gjaldþrots. Stuttu síðar
héldu forráðamenn Ávöxtunar
blaðamannafund þar sem þeir viður-
kenndu að geta ekki greitt út allt það
fé sem sóst hafði verið eftir. Nokkr-
um dögum síðar var fyrirtækinu lok-
að. Sú saga er kunn en hvað segir
Pétur Björnsson um atburðará'sina?
Hræðsla greip um sig
„Orð Ólafs Ragnars höfðu þau áhrif
að innlausnarbeiðnir urðu það marg-
ar aö við gátum engan veginn bragð-
ist við þeim í upphafi og þær söfnuð-
ust upp. Biðin varð alltaf lengri, þetta
spurðist út og hræðsla greip um sig.
Við höfðum nóg að gera að taka á
móti fólki og urðum að útskýra mála-
vöxtu. Það komust strax á kreik
miklar gróusögur um fyrirtækið.
Kannski vomm við of stórir á okkar
sviði. Við fómm ýmsar leiðir sem
aörir fóm ekki. Það er auðvitað alveg
ljóst að ef allir ætla að taka peninga
sína út í einu þá er ekki hægt að
bregðast við slíku. Það sama hefði
gerst hjá samkeppnisaðilum okkar
og einnig hjá.bönkunum. Samkeppn-
isaðilar okkar em stærri og hafa
bankana á bak við sig en það þýðir
ekki að allir geti tekiö út peninga
sína á einum degi.“
- Af hveiju höföuð þið ekki þessa
baktryggingu?
„Við höfðum aldrei sóst eftir því
við litum á Ávöxtun sem einkafyrir-
tæki og vildum hafa það þannig. Hins
vegar vorum við farnir að huga að
slíkri breytingu og vomm búnir aö
líta í kringum okkur eftir banka-
stofnun til samstarfs. Á það er að líta
að allar bankastofnanir í landinu eru
komnar með slíka starfsemi og það
má heita furðulegt að þeir hafi ekki
komið til okkar og spurt hvort við
værum til sölu. Við fengum menn til
að meta fyrirtækið og eigurnar inn
í hlutafélag og vorum með þreifmgar
í gangi. Ætlunin var að bjóða helm-
inginn til sölu.“
Okkar tjón er mest
- Ávöxtun er í raun þrjú fyrirtæki.
Hversu mikið á Ávöxtun í sjóðunum
tveimur?
„Eigendur Ávöxtunar og íjölskyld-
ur þeirra eiga öll þrjú fyrirtækin."
- Nú hefur Ávöxtun sf. fengið starfs-
leyfið aftur. Fyrirtækið skuldar sjóð-
unum um sjötíu milljónir. Getur fyr-
irtækið- greitt þær skuldir?
„Við reynum að borga þær og setj-
um tryggingu fyrir því.“
- Hafið þið þá tryggingu?
„Við teljum okkur hafa hana. Vita-
skuld höfum við orðið fyrir tjóni en
það er mest okkar persónulega. Við
byrjum á aö leggja niður fyrirtækið
en við eigum eignir sem alltaf er
hægt að koma í verð. Ég reikna meö
að við þurfum tíma til þess.“
- Þið hafið keypt íbúðir og gert þær
upp. Hafið þið hagnast á þeim við-
skiptum?
„Viö höfum keypt íbúðir og selt
þær aftur en hagnaöurinn er enginn.
Það stóð auðvitað til en íbúðaverð
hefur staðið í stað og markaðurinn
er erfiður. Illa hefur gengið að selja
íbúðir og það er hluti af vandamál-
inu.“
- Hvað erum við að tala um margar
íbúðir?
„Tuttugu íbúðir víða um bæinn eru
í okkar eigu. Við höfum keypt npkkr-
ar sjoppur og þær hafa veriö seldar
með kaupleiguformi. Fyrirtæki höf-
um við ekki keypt til aö reka þau.“
- Hvað með Kjötmiðstöðina?
„Við keyptum hlutabréf í henni á
sínum tíma. Þaö var ekki upp í
skuld.“
- Hafiö þið keypt fyrirtæki vegna
skuldasöfnúnar hjá ykkur?
„Nei, en við stofnuðum fyrirtæki
með aðila sem var verktaki hjá okkur
í sambandi viö tölvuvæðingu, Hug-
hönnun. Verkefnið gekk ekki upp.
Við ætluðum okkur aö nýta þau
verðmæti sem voru fyrir hendi.“
- Hvað á Ávöxtun og sjóðimir í
mörgum fyrirtækjum?
„Sjóðirnir eiga ekkert fyrirtæki en
Ávöxtun á í þremur fyrirtækjum.
Við höfum selt R'agnarsbakarí. Það
hefur verið talað um að viö höfum
selt Veitingamanninn en Kjötmið-
stöðin átti það fyrirtæki."
Vorum kærðir
- Fyrirtækið Ávöxtun var sakað um
á sínum tíma að vera ólöglegt inn-
lánsfyrirtæki. Var fyrirtækiö hugsað
sem innlánsstofnun strax í upphafi?
„Fyrirtækið byrjaði mjög lítið með
það markmið að vera ráðgefandi í
íjármálum og með umboðssölu á
verðbréfum. Aðalviöskiptin fólust í
sölu ríkisskuldabréfa. Fljótlega þró-
aðist það upp í að fólk stofnaði inn-
lánsreikninga hjá okkur. Við byggð-
um upp bókhalds- og tölvukerfi í
kringum það. Sú starfsemi fór í taug-
arnar á einhverjum sem endaði með
því aö við vomm kærðir og teknir
til rannsóknar. Það leiddi til þess aö
við sættumst á þaö. að hætta innláns-
kerfinu og fara þá leið sem aðrir
höíðu farið. Verðbréfasjóður Ávöxt-
unar er byggður upp með sama hætti
og sjóðir Fjárfestingarfélagsins með
hlutdeildarbréf. Mér finnst það hins
vegar ekkert betra kerfi. Gamla kerf-
ið okkar var mjög gott. Ég veit ekki
af hverju það var ólöglegt. Þetta var
fiárvarsla og mér skilst að það sem
hafi verið ólöglegt hafi veriö loforð
okkar um ákveðna ávöxtun. Sénni-
lega var það litið hornauga að við
næðum e.t.v. ákveðnum vaxtamun
sjálfir. Það kom fram að ekki væri
hægt aö ákæra okkur heldur við-
skiptamenn okkar. Þeir voru að okra
á okkur samkvæmt gömlu okurlög-
unum. Ég veit ekki hvar þessi gömlu
okurlög eru í dag en þau féllu um
sjálf sig um tíma þegar dæmt var í
okurmáli sem frægt var.“
- Hvernig gátuð þið boðiö hærri
vexti en aðrir?
„Vextirnir voru teknir af þeim
kröfum sem við keyptum inn. Sjóð-
urinn stóð undir sér en það er regin-
misskilningur að við höfum boðið
hærri vexti en aðrir. Það er hægt að
fá sömu tölur í öllum sjóðunum.
Kaupþing var með miklu hæmi vexti
en við á tímabili. Á sínum tíma, þeg-
ar viö buðum 12% vexti, bauð Fjár-
festingarfélagið 26% Vexti utan verð-
bólgu og auglýsti það á strætó. Ég
skildi ekki hvernig þeir gátu það.
Þeir keyptu kröfur á svipuðu verði
og við.“
Einstaklingar
með lágar upphæðir
- Hveijir eru það helst sem kaupa
hlutdeÚdarbréf og hver er meðaleign
hvers og eins í sjóðnum?
„Það er alls kyns fólk, þversnið af
þjóðfélaginu. Allt einstaklingár sem
eiga tiltölulega litlar upphæöir. Með-
alupphæð er á bilinu eitt til tvö
hundruð þúsund."
- Hversu margir einstaklingar eiga
peninga hjá sjóðnum?
„Viö höfum ekki talið þá saman en
þeir eru mjög margir, skipta hundr-
uöum.“
- Hafið þið notað fiármagn úr sjóð-
unum í íbúðir og fyrirtæki Ávöxtun-
ar?
„Við höfum notað þetta fiármagn
og gert það í ákveðnum tilgangi. Til
að auka ávöxtun. Við höfum ekki
notað þetta fiármagn til aö auðga
sjálfa okkur. Við notuðum Ávöxtun
sf. sem framkvæmdaraðila- til að
koma þessari ávöxtun á. Fyrst og
fremst til að taka af óvissuna, hagnað
eða tap.“
- íhverjuerufiármunirnirtryggðir?
„Þeir eru tryggðir í fasteignum að
mestu leyti. Einnig sjálfskuldar-
ábyrgð og fleiru.“
- Hvað eru miklar líkur á að eigend-
ur þessa fiármagns fái það til baka?
„Ég hef trú á að þeir fái það allt til
baka nema ávöxtunin getur minnkað
eitthvað. Annars fer það alveg eftir
því hvernig farið verður með málið.
Ég tel að þáö skili sér allt meira eða
minna. Það er gert ráð fyrir að eitt-
hvað tapist en það á vera til varasjóð-
ur fyrir því. Þær kröfur, sem eru í
sjóðnum, bera vexti.“
- Af hveiju voruð þið ekki í Verð-
bréfaþingi íslands?
„Við tókum þátt í fundarhöldum
sem stóðu yfir þegar til stóð að stofna
þetta þing. Um svipað leyti lentum
við í kærunni og meðan á því stóð
töldu hinir að viö værum ekki gjald-
gengir þar inn. Síðan höfum við aldr-
ei sótt um aö ganga í Verðbréfaþing-
ið. Við sáum engan sérstakan hag í
því. Það er enginn stimpill að vera í
þessu Verðbréfaþingi."
Ólafur Ragnar og kjaftasögur
- Eftir að Avöxtun var lokað segir
Ólafur Ragnar Grímsson að hann
hafi átt við ykkar fyrirtæki. Hvað
haföi hann fyrir sér á sínum tíma
um að fyrirtækið stæði illa?
„Ég gat ekki áttað mig á að hann
ætti viö okkur. Hann hafði aldrei
komiö til okkar og spurst fyrir um
eitt né neitt. Ætli hann fari ekki eftir
. kjaftasögum eins og aörir. Ólafur er
fyrrverandi þingmaður í Reykjanes-
kjördæmi. Hugsanlega hefur honum
þótt grunsamlegt hve mikinn at-
vinnurekstur við vorum með í því
kjördæmi. Ætli fyrirtæki okkar
borgi ekki um tvö til þrjú hundruð
milljónir í laun á þessu ári. Við eig-
um hluta í Kjötmiðstöðinni og ég á
íslensk matvæli og togarann Hersi
sem gerður er út á rækju frá Hafnar-
firði.“
- Á Ármann Reynisson einnig í ein-
hveijum fyrirtækjum fyrir utan
Ávöxtun?
„Það held ég ekki.“
- Að hve miklu leyti koma fyrirtæki
þín inn í rekstur Ávöxtunar?
„Þau eru í viðskiptum þar.“
- Getur þú útskýrt þaö nánar?
„Það eru fyrirtæki sem hafa fengið
peninga sjóöanna að láni. Mér hefur
þótt betra að vita í hvaö þeir hafa
farið og hafa hönd í bagga þar. Manni
óar stundum við því að miklir fiár-
munir fari í einhverja aðila út um
allt og þess vegna er betra að vita
af þeim þar sem maður þekkir til.
Hugsunin á bak við fasteignavið-
skipti okkar voru þau sömu, aö
kaupa góðar eignir og selja til aðila
sem viö þekkjum. Þetta hefur veriö
gagnrýnt og þar höfum við legið und-
ir höggi. Maður eins og Ólafur Ragn-
ar veit að atvinnureksturinn er ekki
sterkur í dag. Það má vel leiða líkur
að því að fyrirtækin standi ekkert
allt of vel og þar með að okkar staða
sé ekkert sérlega góð. Þegar upp er
staðið hlaupum við ekkert til þessara
fyrirtækja og biðjum um aðstoö - það
er bara staöreynd."
Allir að tapa peningum
- Þið hafið þá orðið fyrir barðinu á
kreppunni?
„Það eru allir að verða fyrir barö-
inu á þessari.kreppu. Viö erum ekki
þeir einu. Þetta ástand er komið hjá
okkur núna en það eru alls staöar
að tapast þeningar. Ég sá í gær heila
bók um kröfulýsingar á hendur einu
fyrirtæki. Þar átti einn banki kröfu
upp á marga tugi milljóna. Það er
víða sem þrengir að.“
- Hefur þú hugmynd um stöðu ann-
arra verðbréfasjóða?
„Ég færi ekki að tjá mig um það.
Ég sé enga ástæðu til að kasta rýrð
á þá. Þeir virðast þó vera farnir að
veifa einhveijum flöggum um aö það
hafi verið Ávöxtun sem átt var við.
Ég mundi í þeirra sporum ekki veifa
neinu. Að minnsta kosti ekki hrósa
sér á okkar kostnað. Ég veit það bara
■ aö það gæti ekkert þeirra leyst upp
hálfan sjóðinn á nokkrum dögum.“
- Jafnvel ekki þó bankarnir standi á
bak við?
„Þetta eru fyrst og fremst hlutafé-
lög og ég held að bankamir sætti sig
við að tapa hlutafénu ef eitthvað
svona gerist. Þeir fara ekki aö yfir-
draga hjá Seðlabankanum í það
óendanlega."
- Nú hefur þú starfaö hjá Ávöxtun
og sjóðunum í tvö ár og ert sjálfsagt
kunnugur rekstri margra fyrirtækja.
Er ástandið jafn slæmt og talað er
um?
„Ja, ef ég væri að stofna verðbréfa-
markað í dag þá veit ég að minnsta
kosti hvernig ég færi að. Þetta er
mikið vandamál og ég sá það fyrir.
Þess vegna vildi ég ekki setja pening-
ana í hin og þessi fyrirtæki. Þar af
leiðandi fengum við þá gagnrýni á
okkur að við værum að braska. Við-
skipti em bara viðskipti."
- Eraö þið þá ekki braskarar?
„Jú, sjálfsagt er maður það. Ég sé
þó ekki mun á að kaupa gamalt hús,
gera upp og selja eða kaupa nýja bíla
utanlands og selja hér.“
Asnaskapurað
kaupa Ragnarsbakarí
- Nú stóð til að breyta lögum þannig
að verðbréfafyrirtæki mættu ekki
eiga fyrirtæki. Ef þessi lög væru að
ganga í gildi núna og umræða Ólafs
Ragnars hefði aldrei komið tíl hvað
hefðuð þið þá gert?
„Við vorum búnir að selja Ragn-
arsbakarí. Að vísu var ekki gengið
frá því fyrr en tveimur dögum síðar
en sala á fyrirtæki tekur lengri tíma
en það. Það var meðal annars út af
þessum nýju lögum. Hins vegar hent-
aði sá rekstur okkur engan veginn.
En við vorum farnir að undirbúa
okkur undir þessi nýju lög.“
- Það er ekki mjög auðvelt aö sjá
hvað rekstur bakarís úti á landi
skipti verðbréfafyrirtæki máli.
Hvers vegna keyptuð þið bakarí?
„Reksturinn skipti okkur ná-
kvæmlega engu máli. Við keyptum
þennan hlut, kannski af tómum
asnaskap. Hugsunin var að endur-
reisa og endurskipuleggja fiárhag
fyrirtækisins."
- Áttuð þið einhverjar kröfur í bak-
aríinu?
„Ekki krónu. Viö sóttum um lán
úr Iðnþróunarsjóði til þess að endur-
skipuleggja og treysta fiárhag bakar-
ísins en fengum nei. Einnig reyndum
við að fá bankafyrirgreiðslu án ár-
angurs. Þeir tóku ekki einu sinni við-
skiptavíxla. Ástæða þess að við feng-
um ekki lán úr Iðnþróunarsjóði var
sú að Ávöxtun átti meirihluta í fyrir-
tækinu."
- Var Ávöxtun illa liðið fyrirtæki?
„Það virðist vera. Maður hefur
heyrt ýmislegt. Ég veit ekki af hverju
það var.“
- Hafið þið grætt á Ávöxtun sf.?
„Nei. Á síðasta ári komum við út
með tap og enginn hagnaður sem af
er þessu ári á Ávöxtun sf. Sjóðimir
verða gerðir upp núna og vonandi
fær fólkið hveija krónu en því miður
þarf það að bíða. Við munum gera
Ávöxtun sf. upp í rólegheitum með
lögmönnum okkar. Það er enginn til-
gangur lengur með því fyrirtæki. Það
em bæði kröfur og eignir sem ganga
þarf frá. Vonandi stendur það á
sléttu, annars missi ég eitthvað af
mínum einkaeignum. Það er mikil
áhætta og ábyrgð sem fylgir sam-
eignarfélagi. Aðrir eru með stór
hlutafélög og ef eitthvað kemur upp
á þá tapa þau einungis hlutafénu.
En við hoppum ekkert í burtu. Ef við
hefðum verið með hlutafélag væri
maður kannski á sólarströnd núna.
Við höfðum trú á þessum rekstri og
ætluðum að standa og falla með hon-
um.“
Á hlut í Fjárfestingarfélaginu
- Hefðir þú kosið að eitthvert annað
fiárfestingarfyrirtæki tæki yfir sjóð-
ina?
„Já, það hefði ég kosið. Við hefðum
gjarnan viljaö að annaö stóru fyrir-
tækjanna hefðu tekiö við okkar sjóð-
um. Til dæmis Fjárfestingarfélagið.
Eg er hluthafi þar. Það kom upp
vandamál hjá okkur, við emm minni
og þeir hefðu átt að taka myndarlega
á þessu máli. Koma og bjóða okkur
aðstoð og hreint út sagt bara út á
„gúddviir þess fólks sem átti við-
skipti viö okkur. Þeir hefðu fengið
það margfalt til baka.“
- Leituðuð þið til þeirra?
„Já, við vorum búnir að reyna allt.
Við bæði leituðum til annarra fiár-
festingarfyrirtækja og einnig til
einkaaðila að koma inn með fiár-
magn. Við gerðum allt sem viö gátum
þegar við sáum aö við gætum ekki