Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1988, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 1988.
13
Kvikmyndir
Laugarásbíó - Síðasta freisting Krists
Maðurinn og dýrlingurinn
SÍÐASTA FREISTING KRISTS (THE
LAST TEMPTATION OF CHRIST).
Leikstjóri: Martin Scorsese.
Handrit: Paul Schrader, byggt á skáld-
sögu eftir Nikos Kazantzakis.
Kvikmyndataka: Michael Ballhaus.
Tónlist: Peter Gabriel.
Aðalhlutverk: William Dafoe, Harvey
Keitel, Barbara Hersey og Harry Dean
Stanton.
Síðasta freisting Krists er ekki
fyrsta kvikmyndin sem gerð er um
ævi Jesús. Nokkrar hafa verið
gerðar, þeirra þekktastar eru sjálf-
sagt „stórmyndirnar" King Of
Kings, sem er til í tveimur útgáfum,
þögul frá 1927 og endurgerð 1961,
og Greatest Story Ever Told sem
gerð var 1965. Sá reginmunur sem
er á fyrri myndum um ævi Jesús
og Síðustu freistingu Krists er að
handritið að eldri myndum er unn-
ið upp úr guöspjöllunum en kvik-
mynd Martins Scorsese er unnin
upp úr skáldsögu.
Erum við komnir að því sem
meginmáli skiptir og það sem gert
hefur Síðustu freistingu Krists að
umdeildustu kvikmynd síðari ára.
í upphafi myndarinnar er einmitt
lögð áhersla á að kvikmyndin er
gerð eftir skáldsögu en ekki gu-
spjöllunum. Aftur á móti er skáld-
saga Nikos Kazantzakis byggð á
guðspjöllunum.
Sú staðreynd hefur þó ekki haft
afgerandi áhrif á þá sem mótmælt
hafa boðskap kvikmyndarinnar.
Hvað sem öllum deilum um túlkun
í upphafi hinnar umdeildu kvik-
myndar, Síðasta freisting Krists,
er það skýrt tekið fram að myndin
sé ekki byggð á guðspjöllunum. Og
framan af myndinni er afskaplega
fátt sem minnir á Jesú guðspjall-
anna. Á það jafnt við um ummæli
þau sem lögð eru Jesú í munn svo
og atburðarásina. En þar kemur
þó að áhorfandinn fer að kannast
við ýmislegt þó jafnan sé það í mjög
brenglaðri mynd. Þetta á við um
fjallræöuna, skírn Jesú í Jórdaná,
musterishreinsunina og brúðkaup-
ið í Kana. Sama gildir um frásögn-
ina af því er Jesús bjargar bersynd-
ugu konunni frá því að verða grýtt,
þegar honum er hafnað í Nasaret,
kraftaverk Jesú á blindum og er
hann reisir Lasarus frá dauðum.
Nöfn lærisveinanna og ýmissa
annarra sögupersóna eru sömu-
leiðis þekkt úr guðspjöllunum.
Myndin er því augljóslega - og
öfugt við það sem sagt er í upphafi
hennar - að einhveiju leyti byggð
á ritningunni. Samtímis sem á
þetta er bent er þó nauðsynlegt að
undirstrika að því fer víðs fjarri að
myndin fylgi biblíunni nokkurs
staðar á trúverðugan hátt. Höfund-
urinn notar guðspjöllin einungis
sem yrkisefni.
Ekki mögulegt að skrifa
ævisögu Jesú
Nú er það auðvitað ekkert nýtt
að Jesús guðspjallanna sé notaður
sem yrkisefni, hvort heldur hefur
verið í bókmenntum, myndlist,
leiklist, tónlist eða kvikmyndum.
Guðfræðingar hafa sömuleiðis
komist að mjög svo ólíkri niður-
stöðu varðandi hinn sögulega Jesú.
Meðal þeirra eru raunar ekki leng-
ur gerðar tilraunir til að skrifa
ævisögu hans eins og mjög var
reynt á síðustu öld. Guðfræðingar
eru nú yfirleitt þeirrar skoðunar
að ómögulegt sé að rekja ævisögu
Jesú þar sem það hafi alls ekki
vakað fyrir guðspjallamönnunum
að skrifa ævisögu hans í nútíma-
merkingu þess orðs. Fyrir þeim
hafi fremur vakað að flytja ákveð-
inn boðskap um Jesú og þessi boð-
á biblíunni líður, þá stendur uppi
sú staðreynd að Martin Scorsese
hefur gert stórfenglega kvikmynd,
kvikmynd sem með magnþrung-
inni myndmálstjáningu hrífur
áhorfandann með sér inn í heim
spillingar, fáfræði, heiðarleika og
tortímingar.
Við kynnumst fyrst trésmiðnum
Jesús. Hann smíðar krossa sem síð-
an eru notaðir til að krossfesta
glæpamenn. Vini hans Júdasi
finnst lítið til atvinnu hans koma
en er þó á því að hinn tilfínninga-
næmi Jesús geri fátt betur.
Röð atvika og tilviljana verður til
þess að kraftaverkamaðurinn Jes-
ús fer á flakk í og með í leit að
skapur hafi allur veriö mótaður af
trúnni á upprisu Krists. Mætti
samkvæmt þessum skilningi líkja
Nýja testamentinu við predikana-
safn. En þó sagnfræðilega traust
ævisaga Jesú verði ekki skrifuð
vegna þeirra eiginleika heimild-
anna, sem að ofan er lýst, þá þýðir
það vitaskuld ekki að réttlætanlegt
sé að gera hvað sem er með heim-
ildimar, að öll túlkun þeirra eigi
jafnan rétt á sér.
Maður eða Guð?
Samkvæmt kenningu kirkjunnar
var Jesús sannur Guð og sannur
maður. Sumir guðfræðingar hafa
lagt meiri áherslu á hið mannlega
í eðli Jesú, aðrir hafa lagt meiri
áherslu á guðdóm hans. Þær kvik-
Kvikmyndir
Hilmar Karlsson
uppruna sínum. Frægð hans berst
víða og um hann safnast lærisvein-
ar sem fylgja honum eftir á kross-
ferð hans.
Það er í raun ekki mikið farið út
fyrir guðspjöllin í heildarfrásögn
myndarinnar þótt túlkun sé að
sjálfsögðu langt frá því sem kristn-
ir menn eig að venjast. Það sem
skeður þegar Jesús er krossfestur
er aftur á móti hugleiðingar skálds-
ins.
myndir, sem fram til þessa hafa
verið gerðar um Jesú, hafa lagt
sterka áherslu á guðdóm hans. í
kvikmynd Scorsese er hið mann-
lega eðli Jesú hins vegar mjög í
fyrirrúmi. En það eitt nægir vita-
skuld ekki til að skýra þá hneyksl-
an sem hún hefur valdið.
Hvað er það sem hneykslun
veldur?
í upphafi myndarinnar er Jesús
sýndur sem afskaplega veiklund-
aður og hræddur maður. Hann er
samverkamaður Rómverja, smíðar
krossa og tekur jafnvel þátt í að
krossfesta landa sína. Hann virðist
haldinn geðklofa, heyrir raddir og
hegðan hans er í fáu lík þeirri
mynd sem guðspjöllin draga upp.
Jesús er sýndur í kvikmyndinni
sem frekar veiklunduð persóna
sem á í sífelldu sálarstríði. Klettur-
inn sem hann hallar sér upp að er
Júdas þegar andlegt þrek er lítið.
Júdas telur sig einan lærisvein-
anna hafa nægilegan viljastyrk til
að geta verndað meistara sinn.
Hið langa lokaatriði þegar Krist-
ur er á krossinum og draumsýn
sem er í raun freisting Satans um
hvernig lífi hann hefði geta lifað
hefði hann haldið áfram við smíð-
ar, gifst Maríu Magdalenu og eign-
ast börn, lifað hana og eignast fleiri
börn með annarri konu er það sem
vakið hefur mesta hneykslun.
Þetta atriði er alls ekki eins sterkt
Vissulega eru fjölmargir guðfræð-
ingar sem telja að Messísasarvit-
und Jesú hafi aðeins þróast smám
saman en hér er gengið mun lengra
með því að sýna Jesú streitast á
móti hlutverki sínu sem Messías.
Þá er það vitaskuld gegn kristinni
trúarkenningu að sýna Jesú sem
syndara eins og hér er gert. „Guð
minn er ótti. Lúsífer er í mér,“ er
meðal þeirra ummæla Jesú í kvik-
myndinni sem hvað mestri
hneykslan hefur valdið, enda er
þar ótvírætt gefið í skyn að Jesús
hafi verið á valdi djöfulsins. Mynd-
in af Maríu Magadalenu sem vænd-
iskonu er einnig meðal þess sem
marga hefur hneykslað.
í myndbyggingu og mörg önnur
atriði. Áhrifm stafa fyrst og fremst
af boðskapnum. Fjölskyldan er
sveipuð ljóma sem hvergi er ann-
ars staðar í myndinni að sjá og það
er ekki fyrr en hann hittir Pál post-
ula sem atriðið öðlast styrk.
Martin Scorsese valdi William
Dafoe til að leika Krist. Dafoe er
þekktastur fyrir leik sinn í Platoon.
Þar var hann í hlutverki liðþjálfa
sem sveipaður var dýrðarljóma.
Val hans er skiljanlegt útlitslega
séð. Það er nú samt svo að eitthvað
virðist vanta í túlkun hans. Leikur
hans er í heild mónótónískur þótt
í einstaka atriðum nái hann góðum
tökum á persónunni.
Leikarar í minni hlutverkum eru
aftur á móti hver öðrum betri.
Harvey Keitel í hlutverki Júdasar
er mjög góður og sá Júdas sem
hann sýnir okkur er allt annar en
guðspjöllin segja frá. Barbara
Hersey leikur Maríu Magdalenu,
gerir hana að nautnalegum kven-
manni sem freistar Jesús og Harry
Dean Stanton á mjög góðan leik í
litlu hlutverki sem Páll postuli.
Þótt fmna megi að ýmsu í Síðustu
freistingu Krists er kvikmyndin í
heild vel gerð og áhrifamikil, þótt
ekki telji ég að boðskapur hennar
og frásögn eigi eftir að hafa alvar-
legar afleiðingar á trúmál almennt.
-HK
Krossfestingin
Krossfesting Krists er í senn há-
punktur myndarinnar og það atriöi
sem hvað mestri gagnrýni hefur
sætt. Hún einkennist af miklu
raunsæi. Hér mun Scorsese hafa
orðið fyrir áhrifum af hinum
kunnu Torinolíkklæðum sem lengi
voru af ýmsum talin vera líkklæði
Krists. Líkklæðin sýndu mynd af
tnanni sem hafði mátt þola miklar
pyntingar. Niðurlæging Jesú í
mynd Scorseses er í samræmi við
það: algjör. Lengi vel virðist boð-
skapur myndarinnar vera sá að
Jesús hafi alls ekki dáið á krossin-
um, kenning sem vissulega er ekki
óþekkt úr sögu kristninnar.. Engill
í líki lítillar stúlku leysir Jesú af
krossinum. Jesús giftist síðan,
eignast böm og lifir fram í háa elli.
Eitt sinngengurhannmeiraaðsegja
fram á Pál postula þar sem hann
er að boða trú á hinn upprisna
Krist. Jesús skammar Pál fyrir að
vera með slík ósannindi! Loks ligg-
ur Jesús fyrir dauðanum. Post-
ularnir koma hver af öðrum til að
kveðja hann. Júdas ásakar Jesú
fyrir að hafa brugðist með því að
flýja friðþægingardauðann. Lýkst
þá upp fyrir Jesú að litla stúlkan
var ekki engill heldur djöfullinn
sjálfur er hafði freistað hans.
Björgun Jesú af krossinum var
því ekkert annað en freisting djöf-
ulsins, þessi hluti myndarinnar er
talsvert fyrirferðarmikill og þar er
vitaskuld flest með þeim hætti að
veldur hneykslan kristinnar trúar.
En nauðsynlegt er að hafa í huga
að þetta eru ekki lokaorð myndar-
innar. Hér er einungis um að ræða
hugarróra hins krossfesta sem að
lokum lætur lifið á krossinum með
orðunum: „Það er fullkomnað."
Myndin Síðasta freisting Krists
er hér á landi bönnuð bömum
yngri en sextán ára. Það tel ég eðli-
legt mat Kvikmyndaeftirlitsins og
að ekki sé ástæða til að hindra full-
orðið fólk í að sjá þessa mynd. Það
er tæpast hætta á aö nokkur maður
ragli þeim Jesú, sem hér er kynnt-
ur, saman við Jesú biblíunnar.
Gunnlaugur A. Jónsson
guðfræðingur
Umdeildasta atriði Síðustu freistingar Krists er draumsýn hans á krossinum.
Lítill skyldleiki
við Jesú biblíunnar