Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.1989, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 4. APRÍL 1989.
15
Ræktun sæeyra
Talið er að íslenski þarinn, fóðrið, hafi mikil áhrif á eldi sæeyra.
Nú hefur um sex mánaða skeið
staðið yfir tilraun með ræktun sæ-
eyra í tilraunastöð Hafrannsókna-
stofnunar í landi Staðar, vestan
Grindavíkur.
Tilraunin er framkvæmd af Haf-
rannsóknastofnun en að henni
standa þrír aðilar sameiginlega,
ABALONE Unlimited Inc. frá Kali-
fomíu 40%, ísal 40% og Ingvar Ní-
elsson verkfræðingur 20%.
Nýlega stóðu þessir aðilar fyrir
fundi í húsakynnum Hafrann-
sóknastofnunar við Skúlagötu þar
sem niðurstöður tilraunarinnar
voru raéddar ásamt framtíð rækt-
unar sæeyra á íslandi. Mér var
boðið að segja þar nokkur orð frá
sjónarhóh fiskeldismanna og hlýða
á fróðleg erindi og umræður.
Sæeyra
Sú tegvrnd sem tilraun er gerð
með ræktun á heitir á ensku Red
Abalone. Abalone er heiti stóirvax-
inna ætra sæsnigla af ættkvíslinni
Haliotis sem þýðir sæeyra. Sniglar
þessir klæða sig flatri, dálítið und-
inni skel sem oft er notuð sem
skraut.
Abalone Unlimited Inc. hefur
fengist við ræktun á Red Abalone
og þekkir eldisaðferðir, eldisferla,
hrygningu o.s.frv.
A fundinum var Mr. Hugh Will-
iam Staton, forseti fyrirtækisins,
og hann sagði að Red Abalone hefði
orðið fyrir valinu í ræktun vegna
þess að hann væri stærstur í Abal-
one fjölskyldunni, yxi hraðast og
bragðaðist best.
Á Stað var tilraunin gerð með um
KjaUaiinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður fyrir
Framsóknarflokkinn
900 dýr og athugað hvemig þau
þrifust í íslenskum sjó hituðum
með jarðvarma í hitastigið 14,5° C
og ahn á íslenskum þara.
Þarinn (Laminaria digitata), sem
tilraun var gerð með og er fæða
sæeyrans, en um 10 kg af þara þarf
til að framleiöa eitt kg af sæeyra,
var að mestu tekinn úr Breiðafirði.
Er þar skemmst frá að segja að
sæeyrað hefur þrifist mjög vel á
þessari þarategund.
Mr. Staton taldi aö í tilrauninni
hefði náðst fram það sem hann
kallaöi einstæður vöxtur. Meöal-
vöxtur sæeyrans í tilrauninni sam-
svaraði vexti hjá allra hraðvaxn-
asta hluta dýranna hjá fyrirtækinu
í Kalifomíu.
Ekki er auðvelt að meta hvað
veldur þessum góða árangri en
Bandaríkjamaðurinn taldi tvö at-
riði ráða mestu.
Annars vegar var sæeyrað á Stað
ræktað við stöðugt hitastig, 14,5° C
sem er kjörhiti dýrsins. Mr. Staton
kvaðst ekki þekkja til að sæeyra
hefði nokkurs staðar annars staðar
verið ahð við stöðugt hitastig.
í eldisstöð fyrirtækisins sveiflast
hitastigið mhli 11 og 17° C eftir
sumri og vetri auk annarra hita-
stigssveiílna.
Jarðvarminn gefur íslendingum
tækifæri til að stýra hitastiginu
nákvæmlega.
Hins vegar taldi hann að íslenski
þarinn, fóðrið, hefði mikil áhrif.
Fleiri atriöi vom nefnd, svo sem
lýsing. Sæeyrað er næturdýr.
Þarna var það ahð nærri því í
myrkri, þannig að það tók fæðu
allan sólarhringinn. Einnig hefur
þéttleiki dýranna í eldi mikil áhrif,
en á Stað var mjög rúmt um þau.
í raunverulegri framleiðslu væru
þau höfð þéttar tíl að nýta fjárfest-
ingu sem best og e.t.v. gæti það
dregið eitthvað úr vexti.
Tilraun þessi er skemmthegt inn-
legg í fiskeldi á íslandi og niður-
staða hennar bendir th að um raun-
hæfan möguleika sé að ræða.
Lostæti
Red Abalone er talinn lostæti og
eftirsóttur á borð sælkera. Áöur
fyrr var hann mikið veiddur í hafi
en nú er mjög erfitt að fá hann.
Veldur þar sjálfsagt annars vegar
ofveiði og hins vegar að hann er
eftirsótt fæða annarra dýra.
Eftir að sæoturinn var friðaður,
en hann sækist mjög eftir sæeyra,
hefur gengið mjög á stofninn.
í gögnum fundarins kom fram að
verð í Kaliforníu er um 65 doharar
á kg í hehdsölu og smásöluverð á
þurrkuðu, hehu dýri getur í China
Town í New York verið 100-250
doharar á kg. Útreikningar Ingvars
Níelssonar benda til að breytilegur
kostnaöur við framleiðsluna geti
verið innan við einn dollar á dýr,
eða innan við sjö dollarar á kg ef
dýrið er um 140 g.
Ég held að Ingvar Níelsson verk-
fræðingur eigi heiðurinn af því að
koma þessari thraun af stað. Hans
frumkvæði hreyföi málinu og
fyrsta þrepi er lokiö.
Viðræður munu vera hafnar um
framleiðslu sæeyra á íslandi. Gam-
an væri ef þetta gæti orðið enn einn
þátturinn th að styrkja og breikka
efnahagslíf íslendinga.
Vafahtið mun þá fylgja eldi hér-
lendis á fleiri tegundum hryggleys-
inga.
„Tilraun þessi er skemmtilegt innlegg
í fiskeldi á íslandi og niðurstaða henn-
ar bendir til að um raunhæfan mögu-
leika sé að ræða.“
Enn eitt gæðaslysið hefur átt sér
stað í útflutningi lagmetis. Útflutta
lagmetið hafði að venju fengið
gæðavottorð frá Rannsóknastofn-
un fiskiðnaðarins. Þótt erfitt hafi
verið að fá nákvæmar upplýsingar
um kvartanir á rækjunni th Þýska-
lands fer ekki á mhli mála að um
alvarlega galla hefur verið að ræða.
Viðtal við forstjórann
í Ríkisútvarpinu var viðtal við
forstjóra Rannsóknastofnunarinn-
ar, Grím Valdimarsson, vegna
máls þessa og kom þar ýmislegt
furðulegt fram. Forstjórinn sagði
að það væri að sjálfsögðu mögulegt
að það hefði farið út gölluð vara
samkvæmt gæðasamningi Sölu-
stofnunar lagmetis og Aldis. Hins
vegar hefði rækjan staðist lág-
marks gæðaskoðun hjá Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins.
Það vhl nú bara þannig th að
Rannsóknastofnuninni ber að stað-
festa á útflutningsvottorðum að
ástand vörunnar sé í samræmi við
gæðaákvæði sölusamninga. Þetta
er skýrt tekið fram í 15. gr. $eglu-
gerðar um eftirlit og framleiðslu
lagmetis til útflutnings, frá 15.
mars 1985. Th þess að geta staðfest
þetta verður eftirhtsaðhinn aö vera
upplýstur um gæðaákvæðin.
Fyrir því er séð í 7. gr. reglugerð-
arinnar en þar segir: „Gæðaákvæði
sölusamninga skulu liggja fyrir
skjahest hjá eftirlitsaðha, áður en
útflutningsvottorð eru gefin út.“
Þetta sama atriði er síðan ítrekað
Kjallaiiim
Pétur H. Ólafsson
fyrrv. fiskmatsmaður
í 14. gr. reglugerðarinnar.
Séu engin gæðaákvæði í sölu-
samningi, sem má heita óþekkt, þá
verður það samkvæmt ákvæðum
reglugerðarinnar einnig að hggja
skjalfest fyrir hjá eftirlitsaðila.
Liggi þessar upplýsingar ekki fyrir
er samkvæmt reglugerðinni
óheimilt að gefa út útflutningsvott-
orð. Er forstjóranum virkilega ekki
kunnugt um þetta?
Forsendan
Forsenda þess að hægt sé að stað-
festa með útflutningsvottorði að
ástand og gæði lagmetis séu full-
nægjandi er að sjálfsögðu að stað-
festar upplýsingar um það liggi fyr-
ir. Þessar upplýsingar eiga að fást
frá svokölluðum framleiðslustjór-
um sem eru í reynd matsmenn í
verksmiðjunum.
Ennfremur fást upplýsingar af
niöurstöðum skoðana á útfluttu
lagmeti hjá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins. Af þeim niðurstöð-
um á einnig að vera auðvelt að ráða
hvort framleiðslustjórarnir starfi
eins og th er ætlast.
Ekki virtist forstjórihu bera mik-
ið traust th framleiöslustjóranna. í
útvarpsviðtalinu sagði hann að
hann teldi aö framleiðendur yrðu
að skoða gæðaeftirhtið í verksmiðj-
unum mjög alvarlega vegna þess
að ýmislegt benti th þess að þar
væri ekki næghega vel að verki
staðið. Það væri ágætt að framleið-
endur skoðuðu gæðaeftirlitið inni
í verksmiðjunum. Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins ber hins
vegar að gera það samkvæmt gild-
andi reglugerð.
í 10. gr. reglugeröarinnar er gerð
grein fyrir skyldum framleiðslu-
stjóranna og hvaða skoðanir og at-
huganir þeir eigi að framkvæma í
verksmiðjunum. Síðan segir:
„Þessar athuganir skulu gerðar
samkvæmt nánari leiðbeiningum
Rannsóknastofnunar fiskiðnaðar-
ins.“
Th þess að geta gefið framleiðslu-
stjórunum nánari leiðbeiningar
um það hvernig þeir eigi að haga
störfum sínum verður Rannsókna-
stofnunin að fylgjast með störfum
þeirra. Nánari leiðbeiningar eru að
Ekki fer milli mála að um alvarlega galla hefur verið að ræða, segir
greinarhöf. m.a.
sjálfsögðu til þess ætlaðar að koma
í veg fyrir mistök og vanrækslu.
Geri Rannsóknastofnunin þetta
ekki starfar hún ekki eins og til er
ætlast samkvæmt reglugerð. Þettá
ætti forstjórinn að skoða og það
mjög alvarlega.
Þar fór í verra
Þar sem forstjórinn er svo tor-
trygginn á störf framleiðslustjór-
anna væri rökrétt að álykta að út-
flutningsvottorðin byggðust eink-
um á athugunum á sýnum af út-
fiuttu lagmeti hjá Rannsóknastofn-
uninni. Svo er þó alls ekki sam-
kvæmt ummælum forstjórans.
Hann gerði lítið úr þessum þætti
eftirhtsins og sagði m.a. um hann:
„Það vita allir lagmetisframleið-
endur að það er alls ekki nægjan-
legt gæöaeftirlit."
Þar fór í verra. Staðgóðar upplýs-
ingar th að byggja útflutnings- og
gæðavottorðin á virðast ekki vera
fyrir hendi.
Ég fæ ekki betur séð en að þetta
jafnghdi yfirlýsingu um að útflutn-
ingsvottorðin fyrir lagmeti séu
marklaus. Það væri í góöu sam-
ræmi við efni tveggja greina sem
ég skrifaði í DV um lagmetiseftirht
fyrir u.þ.b. tveimur árum. Þær
báru fyrirsagnirnar: „Marklaus
útflutningsvottorð'‘ og „Lögbrot í
lagmetiseftirliti".
Á seinni árum hafa ítrekað átt sér
stað meiri háttpr slys í útflutningi
lagmetis. Ég veit ekki betur en ahar
þessar sendingar hafi haft útflutn-
ingsvottorð frá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins. Hlýtur ekki að leika
vafi á þvi að Rannsóknastofnunin
valdi eftirhtsyerkefninu? Forstjór-
inn virðist ahtaf vera stikkfri þegar
vandamál koma upp.
Hefur það ef til vhl hvarflað að
iðnaðarráðuneytinu hvort tíma-
bært sé að fela einhverium öðrum
aðila eða rannsóknastofnun lag-
metiseftirhtið?
Er ekki tímabært að taka rösk-
lega til hendi og moka flórinn hjá
lagmetiseftirhti Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins?
Pétur H. Ólafsson
„Gæðaslys“
í útflutningi
lagmetis