Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.1989, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 14. JÚLl 1989.
15
Ræða Gorbatsjovs
í Strassbourg
arhöfundur m.a. - Læknanemar i læknaakademíunni i Alma-Ata hlýða
á fyrirlestur.
I bytjun júlí flutti Gorbatsjov
ræðu í Evrópuráðinu í Strassbo-
urg. í ræðunni notaði hann orð-
takið „sameiginlegt evrópskt heim-
fli“ mikið og ræðan var í senn ákafl
og hvatning tfl nýrrar aukinnar
samvinnu Evrópuþjóðanna.
Enginn vafi er á að Gorbatsjov
þarfnast mikillar og aukinnar sam-
vinnu vestrænna ríkja eigi þjóð-
félagsbreyting/ hans í Sovétríkjun-
um fram að ganga.
Yfirlýsingar Nikolai Shmelev,
hagfræðingsins sem hann hafði
með sér í Frakklandsferðina, hafa
vakið mikla athygh.
Shmelev segir: „Gorbatsjov er í
hættu - ekki pólitískt því hann
hefur fulla stjórn á hlutunum -
heldur efnahagslega.
Ef ekki tekst að snúa samdrættin-
um við mun neytendamarkaðurinn
hrynja á næstu tveim tfl þrem
árum.
„Við munum verða að setja upp
styrjaldarskömmtun á öllum hlut-
um, svarti markaðurinn mun
blómstra og rúblan verða verð-
laus.“
Þetta þýðir afskipti stjómvalda
af öllu og mun seinka stjómmála-
legum endurbótum.
Til þess að hindra þetta telur
Shmelev að Sovétríkin þurfi að
skrapa saman 30 billjón dollurum
sem varið verði tfl að flytja inn
ýmsar neytendavörur.
Jafnframt þarf að endurskipu-
leggja landbúnaðarpóhtíkina. Þar á
meðal afhenda öllum sem vflja
rækta, búa, land. Markaðurinn
verður að taka við, segir Shmelev.
Ekkert getur komið í staðinn fyrir
hann, við höfum reynt allt.
Hlutirnir gerast hratt í Sovétríkj-
unum núna. „Fyrir sex mánuðum
trúðu leiðtogamir ekki að við stæð-
um frammi fyrir efnahagslegri
kreppu."
Þjóðernishreyfingar geta einnig
valdið óróa og erfiðleikum við þjóð-
KjaUajinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
félagsbreytinguna ef menn fara of
hratt og missa stjórn á þróuninni.
Ræðan
Gorbatsjov gerði mjög að umtals-
efni þær miklu og öm breytingar
sem heimurinn stæði frammi fyrir.
Ræðan var öll í anda opnunar og
samvinnu. Hann sagði að vandinn
lægi ekki í mismunandi þjóðfélags-
formum og lagði áherslu á sjálfs-
ákvörðunarrétt allra þjóða tfl að
búa við það þjóðfélagsform sem
þær kysu.
„Þjóðfélagsleg og stjórnmálaleg
skipan sumra þjóða breyttist í for-
tíðinni og getur eins breyst í fram-
tíðinni en það verður að vera ein-
vörðungu ákvörðun þjóðanna
sjálfra og þeirra val.“
Gorbatsjov hafnar þannig stöð-
ugt Breshnev-kenningunni og legg-
ur þunga áherslu á það.
í ljósi þessara orða hljóta menn
að skoða þróunina í Póllandi og
Ungverjalandi.
Hann sagði: „íhlutun í innri mál-
efni, sérhver tilraun tfl að tak-
marka sjálfsákvörðunarrétt ríkja -
bæði vina, bandamanna og ann-
arra - er óleyfileg."
Það er perestrojku að þakka að
Sovétríkin munu verða í stöðu til
að taka þátt í heiðarlegri, upp-
byggjandi samkeppni á jafnréttis-
gmndvehi, sagði Gorbatsjov.
„Þrátt fyrir núverandi vanda
okkar og að við höfum dregist aftur
úr, þekkjum við styrkleika þjóð-
félagskerfis okkar.“
Hann lagði áherslu á menningu
Evrópu og þátt hennar í þróun alls
mannkyns, „en gleymum ekki að
héðan dreifðist nýlenduþrælkunin
út. í Evrópu varð fasisminn til og
í Evrópu hófust hræðilegustu styrj-
aldirnar."
Gorbatsjov varði stórum hluta
ræðunnar í afvopnunarmál. Þar
lagði hann áherslu á samþykkt
þings Sovétríkjanna sem lýsir sig
fylgjandi:
1) Utrýmingu kjarnavopna úr
.heiminum um aldamót.
2) Útrýmingu efnavopna svo fljótt
sem auðið er.
3) Verulegri afvopnun hefðbund-
inna vopna.
4) Að draga erlendar hersveitir frá
landsvæðum annarra ríkja.
5) Lýsa sig andstæða öllum geim-
vopnum.
6) Leysa upp hernaðarbandalög.
7) Koma á öflugu raunhæfu eftirliti
,með framkvæmd allra afvopn-
unarsamninga.
Evrópsk samvinna
Gorbatsjov ræddi um framtíðar-
þátttöku Sovétríkjanna í Evrópu-
ráðinu og hugsanlegt sendiráð
þeirra í Strassbourg.
Til þess að auka samvinnu Aust-
m:- og Vestur-Evrópu nefndi hann:
1) Byggð yrði nú háhraða járn-
braut um þvera Evrópu.
2) Sett yrði af stað samvinnuverk-
efni um nýtingu sólarorku.
3) Samvinna yrði hafin um vinnslu
og geymslu kjarnorkuúrgangs
og aukið öryggi kjarnorkuvera.
4) Aukin yrði fjöldi íjósleiða.
5) Evrópugervihnattasjónvarp.
Hann stakk upp á miðstöð hjá Sam-
einuðu þjóðunum til þess að annast
neyðarhjálp vegna umhverfisslysa
og benti á rannsóknir Sovétmanna
við að spá fyrir um jarðskjálfta,
þurrka og hugsanlegar veðurfræði-
legar breytingar.
Jafnframt lagði Gorbatsjov áherslu
á aukna samvinnu á sviði mann-
réttindamála og hvatti til þess að
nýr Helsinkifundur yrði haldinn
innan tveggja ára.
Að lokum sagði hann að perestroj-
ka væri að breyta Sovétríkjunum.
„Við höldum ákveðnir fram þann
veg og af honum verður ekki aftur
snúið. Ríkisstjórnir ykkar og þjóð-
þing munu fljótlega skipta við al-
gjörlega breytta sosíalíska þjóð.“
Undirtektir
Ræðu Gorbatsjov var tekið með
mikilli vinsemd og lófataki. Á und-
anförnum mánuðum hafa menn
mikið velt fyrir sér hvort honum
muni takast að koma þjóðfélags-
breytingu fram, eða hvort hann
missi stjórn á þróun mála.
• Líklega hefur Shmelev rétt fyrir
sér. Gorbatsjov á jafnvel meira
undir Vesturlöndum komið í þessu
efni en sínum eigin landsmönnum.
Bandaríkin ræða efnahagsaðstoð
við Pólland og Ungverjaland. Þar
er þörfin breytt.
En mikilvægt er að þróunin geti
haldið áfram í Sovétríkjunum.
Vesturlönd verða því að rétta
fram höndina.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Líklega hefur Shmelev rétt fyrir sér.
- Gorbatsjov á jafnvel meira undir Vest-
urlöndum komið 1 þessu efni en sínum
eigin landsmönnum.“
Fólksflótti
„Allt fram til 1968 voru það forréttindi menntafólks að fara utan og
starfa þar,“ segir m.a. í greininni.
Vegna fréttar DV um landflótta
íslendinga um þessar mundir og
samanburð við landflóttann sem
varð í lok viðreisnarstjórnar árin
1968-69 vil ég upplýsa lesenr ur DV
um flóttann þá og það sem mér
virðist um flóttann nú.
Landflóttinn 1968-69
Meðal ráðherra þjóðarinnar í við-
reisnarstjórninni, sem var við völd
þessi ár, var hagfræðiprófessorinn
Gylfl Þ. Gíslason. Umtalað var þá
að skynsamlegt stjórntæki gegn
verðbólgu væri það sem nefnt var
„hæfilegt atvinnuleysi." Viðreisn-
arstjórnin nýtti þetta stjórntæki og
verulegt atvinnuleysi blasti við.
Árið 1969 var þetta orðið mjög
áhrifaríkt í iðngreinum byggingar-
og málmiðnaðar. Atvinnuleysi í
þessum stéttum varð tfl þess að
viðkomandi stéttarfélög gengu í að
huga að vinnu fyrir félagsmenn
sína erlendis.
Á sama tíma voru uppgangstímar
í byggingar- og málmiðnaði víða í
Evrópu og mikil eftirspum eftir
hæfum iðnaðarmönnum í þeim
greinum. Þetta varð til þess að við-
komandi verkalýðsfélög, félag tré-
smiða, rafvirkja og málmiðnaðar-
manna, náðu góðum samningum
um vinnu fyrir félagsmenn sína
erlendis, m.a. í Sviþjóð, Danmörku
og Þýskalandi.
Þessir samningar fólu í sér tíma-
bundna vinnu, tvo tfl sex mánuði,
og fríar ferðir heiman og heim.
Hundruð iðnaðarmanna og síðar
KjaUarinn
Kristinn Snæland
leigubí Istjóri
verkamanna tóku þessu tilboði um
störf erlendis fagnandi enda var
litið á þetta sem bráðabirgðaráð-
stöfun. (Síðar á þessu tímabili var
Dagsbrún, félag verkamanna í
Reykjavík, einnig með í útflutn-
ingnum.)
Meðal iðnaðarmanna og verka-
mannanna var sá andi ríkjandi að
vinna um tíma erlendis og koma
svo heim þegar atvinna ykist
heima. Margir urðu vissulega tfl
þess að taka fjölskyldu sína með
en hugurinn var einn, sá að eftir
eins til nokkurra ára dvöl skyldi
haldið heim. Fjöldi þessa fólks átti
íbúðir á íslandi og var þar með
skuldum hlaðið. Lánskjör, vextir,
voru þá þannig aö með hverju ári
sem leið léttust greiðslubyrðamar.
Jafnvel þótt atvinnuleysi og
brottför af landi yrði til þess að
draga greiðslur lána á ’anginn
lækkaði greiðslubyrðin, jafnvel
þrátt fyrir dráttarvexti. Skuldugur
íbúðareigandi gat þannig í atvinnu-
leysi sínu haldið af landi brott,
fengið góða íbúð til kaups eða leigu
erlendis og svo snúið heim og
bjargað málunum.
í þá daga var hver og einn hólp-
inn sem náði því að standa í skflum
í svona 3-5 ár. Lán og afborganir
lækkuðu svo hraðfara að þungt lán
varð léttbært á þessum tíma. Þá
var hvorki lánskjaravísitala né
raunvextir.
Á þessum áram var fjármagn
flutt frá þeim sem áttu til þeirra
sem ekki áttu. Sumir kölluðu það
löglegt en siðlaust. Segja má að
landsmenn hafi tekið „hæfilegu
atvinnuleysi“ létt og verkalýður-
inn fór í skemmtitúr til útlanda
með þeim afleiðingum að nú þykir
ekki mikið aö flytja utan með fjöl-
skyldu. Allt fram tfl 1968 voru það
forréttindi menntafólks að fara ut-
an og starfa þar. Þetta breyttist með
skipulögðum útflutningi verka-
fólks á vegum verkalýðsfélaganna.
Landflóttinn 1989
Landflóttinn nú er miklu alvar-
legri en sá sem fyrr er frá sagt. Nú
er atvinnuleysi fremur lítið og
veldur ekki fólksflótta. Staðreynd-
in er sú að hjón, sem bæði hafa
sæmflega vinnu, ráða ekki við
vaxtaokrið sem lagt er á þær skuld-
bindingar sem nauðsynlegar eru tfl
að koma yfir sig þaki.
Hvað eftir annað heyrast sögur
af fjölskyldum sem hafa sundrast
og gefist upp fyrir vaxtaokrinu. Það
er shkt fólk sem nú gerist flótta-
menn frá íslandi. Fólk sem þrátt
fyrir fulla vinnu ræður ekki við
græðgi fjármagnseigenda.
Flótti fólks frá íslandi nú er alls
ekki sambærilegur við flóttann
1968-69. Flóttinn kann að vera sam-
bærilegur í tölum en er nú nauð-
vörn örvæntingarfulls fólks sem
hvergi sér fram úr fjármálum sín-
um sakir græðgi fjármagnseigenda
í skjóh okurvaxta og lánskjaravísi-
tölu. Niðurstaðan verður væntan-
lega allsherjar hrun með almennu
gjaldþroti skuldara. Og hver verð-
ur þá hagnaður fjármagnseigenda?
Síðustu 10 árin hefur fjármála-
stefnan verið sú að flytja peninga
frá þeim sem ekki eiga tfl þeirra
sem eiga. Þetta hefur tekist svo vel
að nú verða góð og gegn félög gjald-
þrota og fjölskyldur landfótta.
Þetta er hin nýja stefna í fjármálum
þjóðarinnar. Útlit er fyrir versn-
andi ástand vegna græðgi fjár-
magnsbraskara. Þessu verður að
breyta, jafnvel með handafli.
Kristinn Snæland
„Hvað eftir annað heyrast sögur af f]öl-
skyldum sem hafa sundrast og gefist
upp fyrir vaxtaokrinu. - Það er slíkt
fólk sem nú gerist flóttamenn frá Is-
landi.“