Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.1990, Blaðsíða 15

I
MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 1990.
15
Hugleiðing
um málsvörn
„Lýðræðið er fólgið í því að ná samkomulagi ólíkra hópa í samfélag-
i inu,“ segir greinarhöfundur m.a.
Þeir sem skrifa í blöð að stað-
aldri eða láta til sín heyra í útvarpi
eða sjónvarpi kannast vafalaust við
þá gagnrýni vina, kunningja og blá-
ókunnugs fólks aö maður fjalli ekki
um það sem því liggur á hjarta.
Hversu oft hefir ekki fólk kömið
að máli vð mig og sagt: Hví í ósköp-
unum talar þú ekki um þetta
hræðilega hneyksli eða skrifar um
svínaríið í þjóðfélaginu?
Krafa um skoðun
Stundum stöðvar mig fólk á göt-
um úti, mér með öllu ókunnugt, og
ávítar mig fyrir að hafa ekki skrif-
að um þetta eða hitt, sem bæjar-
stlúðrið er upptekið af í það og það
skiptið.
Eg stend alltaf berskjaldaður
gagnvart slíkum ásökunum og get
í rauninni ekki sagt annað en jamm
og já og humm og ha. Það er nefni-
lega ekki hægt að segja mér hvað
eg eigi að hugsa eða skrifa um eitt
eða annað. Sá sem fer eftir hverjum
goiuþyt er í sjálfu sér skoðanalaus,
rekald á öldugangi í vatnsglasi.
Það eru til stofnanir sérhæfðar í
að kynna menn og málefni og þar
er hægt að fá skrifað um hvað sem
er og þar er hægt að ráða hvaða
skoðanir koma fram. En eg er ekki
slík stofnun. Eg er ekki einu sinni
stjómmálaritstjóri sem skrifar
leiðara í samræmi við stefnu flokks
síns í veigamiklum málum.
Þetta hefir orðið mér nokkurt
umhugsunarefni að undanfórnu,
ekki síst vegna þess að málkunn-
ingi minn lét þess nýlega getið að
hann áttaði sig ekki á hvaða skoð-
anir eg hefði.
Að hafa skoðanir er ein megin-
krafa lýðræðisskipulagsins. Þessi
krafa er svo hávær að þeir sem
KjaUaiiim
Haraldur Ólafsson
dósent
ekki eru tilbúnir að segja já já eða
nei nei í hveiju máh eru litnir
hornauga. Þeir eru ekki æskilegir.
Nú byggist lýðræðisskipulagið á
því að fólk skipti um skoðun, að
það meti hveiju sinni hvað því
sjálfu og öðmm er fyrir bestu.
Samt er það svo að það þykir
grunsamlegt ef menn skipta oft um
skoðun. Hrósyrði minningargrein-
anna eru mörg, en eitt kemur æði
oft fyrir: Hann eða hún var fost
fyrir og hvikaði ekki frá skoðunum
sínum. Þegar um karlmenn er að
ræða þá er það talið þeim til gildis
að hafa ætíð stutt einhverja
ákveðna stjórnmálahreyfingu og
ætíð verið tryggir flokksmenn.
Túlkun á skoðun
Það má lengi um það deila hvort
þetta er fremur dyggð en löstur.
Mörgum hefir þessi tryggð orðið
fjötur um fót, andlega, og sumir
hafa lokast inni í hugsanafangelsi,
þar sem þeir hafa ekki lengur vegið
og metið menn og málefni en ríg-
haldið í eitthvert hröngl af skoðun-
um sem áskotnaðist endur fyrir
löngu. - Lýöræðið er fólgiö í því að
ná samkomulagi ólíkra hópa í sam-
félaginu. Það er ekki í þess þágu
að ekki sé slegið af og sjónarmið
samræmd. Látum einræðis- og al-
ræðiskerfum það eftir að steypa
alla í sama mót.
En mér kom á óvart að ekki skuh
unnt að gera sér grein fyrir skoð-
unum mínum, bæði þeim sem eg
hefl alltaf haft og þeim sem hafa
breyst í tímans rás (að því tilskildu
að einhver hafi áhuga á því, - sem
eg efast stórlega um).
Á undanfórnum áratugum hefi
eg skrifað fjölda blaðagreina og
tímaritsgreina, flutt tugi ef ekki
hundruð útvarpserinda, komið
fram í tugum sjónvarpsþátta, talað
á fundum og ráðstefnum um allt
land. Mér fmnst eg reyndar hafa
talað alltof mikið, skrifað alltof
mikið, haft skoðanir á alltof mörgu.
í hvert skipti sem blaðagrein er
skrifuð eða erindi flutt í útvarp er
maður að túlka skoðanir sínar.
Hvert orð sem framgengur af
munni mannsins ber vitni afstöðu
hans til manna og málefna. Það er
verið að túlka áhugamál, vonir og
vonbrigði, trú og trúleysi.
Franskur heimspekingur skrif-
aöi daglega stutta grein í dagblað
um nær hálfrar aldar skeið. Á
hverjum einasta degi handskrifaði
hann tvær pappírsarkir og sendi á
ritstjórnarskrifstofuna. Hann sagði
sjaldnast beint út að þessi eða hinn
væri dýrhngur eða illmenni. Hann
kom aldrei með stórorðar yfirlýs-
ingar um það sem var aö gerast í
föðurlandi hans eða Evrópu. En
hann greip þó á flestu því sem var
að gerast í stjórnmálum og menn-
ingu í álfunni. Hann fjallaði um það
á annan hátt en flestir aðrir, setti
það í nýstárlegt samhengi og hafði
skoðun á flestu en taldi óþarfa að
segja það í einhveijum æsifrétta-
stíl.
Frá mörgum hliðum
Ekki er eg svo skyni skroppinn
að mér detti í hug að bera mig sam-
an við þenna merkilega heimspek-
ing. Hins óska eg stundum að ein-
hveijir hér skrifuðu í sama stíl og
leituðust við að sjá skóginn en ekki
bara einstök tré. Og hafa skal í
huga að menn verða ekki sjálfkrafa
spekingar af að vitna í Einar Ben.
Mörg mál eru þannig að til þeirra
verður ekki tekin ótvíræð afstaða,
heldur verður að ræða þau frá
mörgum hliðum, setja þau í margs
konar samhengi áður en unnt er
að taka ákvörðun.
Eg er ef til vill alltof mikill lýö-
ræðissinni til aö falla auðveldlega
inn í hugsunarhátt margra hér á
landi. Þann tíma sem eg sat á Al-
þingi kynntist eg mörgu ágætu
fólki (og mér er satt að segja ákaf-
lega hlýtt til þeirra sem áttu setu
þar meö með mér).
í þingflokki framsóknarmanna
var og er gott fólk sem eg lærði
margt af og virði fyrir margra hluta
sakir. En líklega hefi eg ekki verið
nógu bláeygur til að halda eg væri
öðrum færari um að stjórna
landinu, enda sáu flokksmenn mín-
ir í Reykjavík sitt óvænna og los-
uðu sig við mig strax og færi gafst.
Þetta er farið að hljóma eins og
varnarræða, apologia pro vita sua,
svo slett sé latínu til að sýna að
maður hafi þó notið klassískrar
menntunar. Látum svo vera. Fyrst
og síðast er þetta hugleiðing um þá
barnalegu hugmynd að skoðanir
verði helst ekki settar fram nema
með stórorðum yfirlýsingum og
árásum á skoðanir annarra, blönd-
uðum góðum skammti af persónu-
níði. Þann kokkteil vildi eg helst
komast hjá að blanda.
Haraldur Ólafsson
.. líklega hefi eg ekki verið nógu blá
eygur til að halda eg væri öðrum fær-
ari um að stjórna landinu, enda sáu
flokksmenn mínir í Reykjavík sitt
óvænna og losuðu sig við mig strax og
færi gafst.“
Fiskveiðar og vinnsla:
Fleira en eigin hagur
Það eru næsta hlægileg rök sem
útvegsmenn koma með til vamar
sínum hagsmunum er rætt er um
stjórnun fiskveiða. Þeir hafa borið
því við að fjárfestingar í fiskiskip-
um séu það miklar aö ef kvóti verði
ekki bundinn skipi sé hætta á
að margir útvegsmenn fari á haus-
inn.
Ég vil minna þessa ágætu menn
á þá staðreynd aö fyrir 6 eða 7
árum, þegar Steingrímur Her-
mannsson var sjávarútvegsráð-
herra, gekkst hann fyrir ráðstefnu
hér á landi þar sem meðal annars
var komið inn á arðsemi fjárfest-
inga í fiskveiðum okkar íslendinga.
Framsögu þama hafði Ingólfur
Arnarson, sjávarútvegsfræðingur
frá Tromsöháskóla, ásamt norsk-
um prófessor, kennara sínum.
Þar kom meðal annars fram að
fjárfestingar okkar í fiskiskipum
voru þá þegar orðnar alltof miklar
og skipastólhnn vitlaust samsettur
miðað við hentugustu þarfir þjóð-
félagsins og við þá þegar komnir
með of dýrar einingar miðað við
mögulegt aflamagn á ári. Ingólfur
samdi fyrir tölvur mjög vandað af-
komulíkan útgerðar. Ég hef eintak
af þessu kerfi á tölvu hjá mér og
gæti því birt sorglegar staðreyndir
um vitlausar fjárfestingar í útgerð
miðað við þarfir þjóðarbúsins.
Á ábyrgð annarra
Rökum útvegsmanna um áhætt-
una af gjaldþroti þeirra vísa ég til
fóðurhúsa með áskorun um að
Kjállaiiim
Guöbjörn Jónsson
fulltrúl
eru fjárfestingar fyrirtækja og ein-
staklinga byggðar að mestu leyti á
nýtingu þessarar auðhndar þjóðar-
innar. Ef þessir menn vhja láta
taka sig alvarlega ættu þeir að birta
útreikningana um það hvernig þeir
sjái þjóöfélaginu fært að afskrifa
þær fjárfestingar sem eru á þeim
stöðum sem þeir vilja leggja nið-
ur.
Þær fjárfestingar eru mörgum
sinnum meiri en það fjármagn sem
væri í hættu þó útgerðarhættir
væru endurskipulagðir hér með
afkomu byggðanna ásamt útgerð
að leiðarljósi. Ég skil vel að mönn-
um sárni að sjá megnið af eigin-
hagsmunapoti sínu vera í hættu en
þetta eru nú einu sinni örlög þeirra
sem reyna að auðgast á annarra
kostnað.
„Vegna fádæma kjarkleysis stjórn-
valda við gæslu hagsmuna heildarinn-
ar er þjóðfélagið komið út á hættulega
braut í hagsmunatogstreitu sem ekkert
tillit tekur til afkomu heildarinnar.“
horfa fram í tímann af raunsæi en
skáka ekki í skjóh þess að þjóð-
félagið sé í ábyrgðum fyrir megn-
inu af fjármagninu.
Það vill svo th að úti um allt land
Nýting auðlinda
Það hefur verið sterkast í rökum
útvegsmanna að fiskurinn verði
aðeins veiddur af skipum. Því beri
að tengja aflaheimhdir eingöngu
við skip.
Öll Mið- og Suður-Ameríka er enn
í dag að beijast fyrir thveru sinni
eftir nákvæmlega sömu rök jarð-
eigenda þar er þeir rótuðu upp
auðlindum þessara landa og fluttu
sem hráefni th Bandaríkjanna.
Bandaríkin hins vegar njóta þess
enn í dag að hafa nýtt þessar auð-
hndir og skapað úr þeim hámarks-
verðmæti.
Mér sýnist því útvegsmenn, von-
andi af óvitaskap, vera að leiða fjár-
hagslega örbirgð yfir kynslóðir
framtíðarinnar. Það sem fram kem-
ur í áðumefndum rökum útvegs-
manna sýnir glöggt þá heimskulegu
hagfræði sem hér hefur verið tíökuð
mörg undanfarin ár.
í þeirri hagfræði er aðeins horft
á tölfræðhega hugsanlegan hagnað
samkvæmt gefnum forsendum en
í flestum tilfehum eiga þessar
gefnu forsendur sér hvergi fót í
afkomu þjóðarbúsins. Þess vegna
hef ég sagt að það er þung ábyrgð
sem hvílir á herðum þeirra hag-
fræðinga sem hafa látið hafa sig út
í svona vhlutrú í fræðum sínum.
Á hverju lifum við
Afkoma okkar sem þjóðar byggist
á því sem við getum selt öðrum
þjóðum. Hlutfall sjávarafla í þess-
um hehdarafkomupakka er 70 th
80% eftir árum, nú rúm 70%. Það
þýðir í raun aö sama hlutfah af
verðmætamyndun sjávarafurða
þarf að dreifast á sama hlutfall
eyðslu og fjárfestinga einstaklinga
og fyrirtækja. Ööruvísi gengur
dæmið ekki upp til langframa.
Útvegsmenn og sjómenn, sem eru
u.þ.b. 3% af þeim fjölda sem njóta
eiga góðs af þessari auðlind okkar,
hafa hins vegar í krafti aðstööu
sinnar sífellt verið að minnka hlut
hinna.
Vegna fádæma kjarkleysis
stjórnvalda við gæslu hagsmuna
hehdarinnar er þjóðfélagið komið
út á hættulega braut í hagsmuna-
togstreitu sem ekkert tillit tekur th
afkomu heildarinnar. Annars veg-
ar eru fáeinir útvegsmenn sem ótt-
ast gjaldþrot upp á nokkur hundr-
uð mihjónir. Hins vegar er einhver
óthtekinn fjöldi sjávarplássa á
landsbyggðinni þar sem mörg þús-
und einstaklingum og fyrirtækjum
er ætlað að verða gjaldþrota upp á
mörg þúsund mihjónir.
Þetta eru kveðjurnar sem fólkið
á landsbyggðinni fær frá útvegs-
mönnum þrátt fyrir að mörg ár séu
síðan þeir vissu að Ooti fiskiskipa
var orðinn í alltof fáum og dýrum
einingum til þess að vera þjóð-
hagslega hagkvæmur. Skylt er að
geta þess í lokin að við eigum fáein-
ar athyglisverðar undantekningar,
sem eru útvegsmenn sem reka fyr-
irtæki af metnaði og skha árangri.
Það virðist vera að það vanti nýja
menn með nýtt hugarfar í hóp út-
vegsmanna.
Guðbjörn Jónsson