Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.1990, Blaðsíða 14

Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (91 )27022- FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Áfram með álver
Eftir rúmlega áratugar biö og stöðnun í orkusölumál-
um eru loks þau ánægjulegu tíöindi að gerast aö erlend
stóriöjufyrirtæki lýsa sig reiðubúin til að reisa nýtt ál-
ver á íslandi fyrir sextíu milljarða króna. Varla þarf að
tíunda þá gífurlegu þýðingu sem nýtt álver mun hafa
fyrir íslenskt þjóðarbú og íslenskt atyinnulíf. Fram-
kvæmdir og rekstur álvers munu færa íslendingum at-
vinnu fyrir mörg hundruð manns. Skattatekjur og aðrar
tekjur tengdar rekstrinum munu vera fundið fé. Fleiri
stoðum er skotið undir þjóðarframleiðslu og síðast en
ekki síst selja íslendingar raforku úr fallvötnum og
virkjunum sem er okkar stærsta auðlind í bráð og lengd.
Á ótrúlega skömmum tíma hefur tekist á ná sam-
komulagi við svokallaðan Atlantal-hóp um flest stærstu
atriði þessa máls. Málið er nánast í höfn. íslensku samn-
ingamennirnir hafa lýst yfir því að samningarnir séu
okkur hagstæðir, engin stórvægileg vandamál séu óleyst
og nú hggur á að stjórnmálaleg samstaða náist um frá-
gang þessa viðamesta hagsmunamáls þjóðarinnar um
langt skeið.
Þá bregður hins vegar svo við að tveir ráðherrar
Alþýðubandalagsins og nokkrir viðurkenndir aftur-
haldsseggir á alþingi rísa upp og vilja bregða fæti fyrir
álverssamningana. Hafa allt á hornum sér, vilja betri
samninga eða alls enga samninga og þykjast vera þess
umkomnir að efast um hæfni og umboð iðnaðarráð-
herra til undirskriftar á mikilvægum þáttum samnings-
ins. Þetta eru sömu mennirnir og hafa staðið fyrir hvers
kyns íjáraustri og taprekstri í óhkustu atvinnugreinum.
Laxeldi og minkaeldi er haldið gangandi með ævintýra-
legum greiðslum úr ríkissjóði. Milljörðum er varið í
niðurgreiðslur á landbúnaðarframleiðslu, Byggðasjóður
er nánast settur á hausinn til að bjarga vonlausum at-
vinnurekstri í sjávarplássum. Það vefst ekki fyrir úr-
tölumönnum álsamninga að greiða atkvæði með styrkj-
um og lánum í arðlausa framleiðslu en þegar íslending-
ar standa frammi fyrir óverulegri áhættu í álmálum,
sem kann að vera vítamínsprauta fyrir þjóðarbúið, setja
þeir undir sig hornin og finna álverinu allt til foráttu.
Kannske mátti við þessu búast. Afturhaldið er samt
við sig og á auðvitað ekki að ráða ferðinni. En öllu
dæmalausara er, þegar Sjálfstæðisflokkurinn tekur þá
afstöðu að slá úr og í, og hefur það helst fyrir pólitík
að hnýta í formsatriði og gera ábyrgum aðilum innan
ríkisstjórnarinnar lífið leitt með útúrsnúningum. Af
hverju tekur Sjálfstæðisflokkurinn ekki af skarið og
lýsir yfir því að hann styðji þessa álsamninga? Það er
gott og blessað að vera í stjórnarandstöðu og klekkja á
ríkisstjórninni. En sum mál eru stærri en svo að þau
bjóði upp á ábyrgðarleysi. Álmáhð er fjöregg, sem menn
kasta ekki á milh sín í stráksskap. Það mundi vera
ómetanlegur styrkur fyrir iðnaðarráðherra og framgang
málsins og Sjálfstæðisflokknum til framdráttar ef flokk-
urinn lýsir sig reiðubúinn til að greiða atkvæði með
heimildarlagafrumvarpi um álsamningana. Sú afstaða
á ekki að ráðast af því hvort flokkurinn er innan eða
utan ríkisstjórnar. Sjálfstæðismenn styðja álsamninga
og eiga að segja það afdráttarlaust.
Vel má vera að núverandi stjórnarsamstarf bresti
vegna þessa máls. Farið hefur fé betra. En ábyrg stjórn-
málaöfl í landinu mega ekki láta afturhaldsseggi og
úrtölumenn spiha álsamningum og þjóðarhagsmunum,
hvernig svo sem póhtíkin þróast á heimavígstöðvum.
EUert B. Schram
FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBFR 1990.
„Launafólk unir því ekki að hluti samfélagsins standi ætíð fyrir utan allar þjóðarsáttir, hagnist á þeim og
nærist en leggi ekkert af mörkum," segir Ögmundur m.a. í grein sinni.
Hver borgar brúsann?
Að undanförnu hefur ákaft verið
raett og ritað um olíuverðshækkan-
ir sem rekja má til Persaflóa og þá
einkum hver skuli borga brúsann.
í þessari umræðu hafa mörg sjón-
armið verið sett fram, allt frá því
að telja það eðlilegt að almenningur
kyngi kaupmáttarskerðingu og yfir
í að menn fagni þessum hækkun-
um því nú séu útgerðarfyrirtæki
nauðbeygö til þess að fara að dæmi
venjulegs heimilis og sníða sér
stakk eftir vexti. Það hafi löngum
verið viðurkennt að fiskiskipaflot-
inn sé of stór, hann þurfi að
minnka og víða megi hagræöa. Nú
sé enn eitt tilefnið komið.
Að hafa sitt á þurru
í þessari umræðu hafa olíufyrir-
tækin reynt að láta fara fremur lít-
ið fyrir sér, þau vita sem er að sjálf-
virknin í samfélaginu mun sjá þeim
borgið. Það vita stórfyrirtækin lika
og ganga nú fram hvert af öðru og
vekja hæversklega máls á nauðsyn
þess að hækka verö á vöru og þjón-
ustu. Þau eru vön því að hafa sitt
á þurru. Undarlegur er og hlutur
opinberra aðila en engu líkara er
en þeir ætli sér beinlínis að gera
út á vandann.
Enginn deilir um það hve alvar-
legt það myndi reynast fyrir ís-
lenska þjóðarbúið ef þær hækkanir
sem orðið hafa á olíu og bensíni að
undanfömu á heimsmarkaði yrðu
varanlegar, að ekki sé á það minnst
að þær yröu enn meiri en þegar er
orðið. Enginn getur sagt með nokk-
urri vissu hver framvindan verður,
jafnvel í nánustu framtíð, og eru
menn því nauðbeygðir til að byggja
allar sínar ákvarðanir á getgátum
einum.
Ganga verðhækkanir
til baka?
Hitt er þó ljóst aö verösprenging-
in sem orðið hefur á olíumarkaðn-
um er fyrst og fremst vegna gegnd-
arlauss hamsturs og aukinnar eft-
irspumar af þeim sökum en ekki
vegna þess að framleiöslan hafi
dregist saman. Reyndar er nú unn-
ið aö því víða um lönd að losa vara-
birgðir. Þannig má til dæmis
reikna með því að Japanir losi
helminginn af varaforöa sínum
sem alls mun vera hvorki meira
né minna en tveggja ára birgðir.
Og fyrir nokkrum dögum bárust
þær fréttir að Bandaríkjamenn
heföu gripið til svipaðra ráöstaf-
ana. Á meðal erlendra sérfræðinga
gætir því víða bjartsýni um að
verðhækkanir kunni að einhveiju
leyti að ganga til baka.
Óbreytt skattahlutfall
Af þessu hljóta menn hér á landi
að taka mið þegar ákvarðanir em
teknar um það hvernig skuh bregð-
ast við þessum verðbreytingum.
Til dæmis er það aldeilis fráleitt
aö ríkissjóður haldi óbreyttu skatt-
heimtuhlutfalli og noti þannig
tækifærið til að auka tekjur sínar
vegna verðsprengingar sem hugs-
anlega er tímabundin. Útreikning-
ar fj ármálaráðuney tisins um tekju-
tap af völdum olíu- og bensín-
hækkana byggjast á því að um
KjaUarinn
Ögmundur Jónasson
formaður BSRB
langtímaferli sé að ræða: þegar til
lengri tíma sé litið muni aukinn
bensínkostnaður valda því að
kaupmáttur rými og skattheimta
verði minni. Við þetta er margt að
athuga. Enginn er búinn að skrifa
upp á að kaupmáttur eigi að rýrna
og aö auki ætti þaö að vera aug-
ljóst að verðhækkun af völdum
skattheimtu kemur við buddu al-
mennings ekki síöur en verð-
hækkun af öðrum sökum. Af þess-
ari ástæðu er nauðsynlegt að ríkið
auki ekki skattheimtu af olíu og
bensíni í krónum talið.
Stórfyrirtækin eiga innstæðu
Fyrir útgerðarfyrirtæki skiptir
verðlag á eldsneyti að sjálfsögðu
meginmáli og þær hækkanir sem
þegar hafa runnið í gegn munu
fljótlega skila sér inn í bókhald
þeirra. Þegar á heildina er litið eru
þau þó vel í stakk búin til að mæta
þessum hækkunum enda hefur
verð á útfluttum sjávarafurðum
hækkað mun meira en gert var ráð
fyrir í upphafi árs.
Sömu sögu er reyndar að segja
um margan annan atvinnurekstur.
Þannig birti Eimskipafélag íslands
nýlega hálfs árs uppgjör þar sem
sýnt var fram á gróða sem nam
hátt á þriðja hundraö milljóna.
Eimskip sótti um átta prósent
hækkun á framgjöldum í ágúst í
fyrrá en fékk fimm prósent. Sú
hækkun dugði fyrirtækinu þetta
vel og hljóta menn aö velta fyrir
sér réttmæti verðhækkana fyrir-
tækinu til handa nú.
Hið sama gildir að nokkru leyti
um olíufyrirtækin. Staðreyndin er
sú að olíufyrirtækin hafa bætt mjög
stöðu sína upp á síðkastið og eru
þau fjárhagslega miklu sterkari en
flest önnur fyrirtæki hér á landi. Á
undanfömum árum hafa þau búiö
við mjög stöðuga arðsemi sem
nemur tveimur til þremur prósent-
um. Verðlagsráð hefur haldið í
skottið á þeim og stjómað verð-
lagningu á flestum tegundum bens-
íns og olíu að undanskildu súper-
bensíni og flugvélaeldsneyti enda
virðast þau hafa hagnast mest á
sölu þessara tegunda.
Framkvæmdastjóra Vinnuveit-
endasambandsins þótti arðsemi ol-
íufyrirtækjanna að vísu ekki mikil
í útvarpsspjalli fyrir nokkmm dög-
um. Ekki þekki ég nægilega vel til
þess hvað fjárgróðamenn á íslandi
telja boðlegt um þessar mundir en
benda má á að sala hlutabréfa ohu-
fyrirtækja hefur gengið vel að und-
anfornu þannig að eftir einhverju
virðist vera að sæíast.
Vilja nærast á þjóðarsátt
Þá ber að hafa í huga að gróði
hjá olíufyrirtækjum sem öðrum
fyrirtækjum er reiknaður eftir að
reksturinn hefur tekið sitt. í því
sambandi er rétt að nefna að
skattaskýrslur sýna að forstjórar
og ráðamenn í þessum fyrirtækjum
taka sér himinhá laun miðað við
það sem gerist hjá almenningi. Nú
kann einhver að segja að mjög há
laun tiltölulega fámenns hóps
manna skipti ekki sköpum þegar
þjóðhagsstærðir eru metnar. Það
má vel vera að hægt sé að sýna
fram á að þetta séu ekki miklar
efnahagslegar stærðir. En það eru
þær hins vegar siðferðilega séð.
Launafólk unir því ekki að hluti
samfélagsins standi ætíð fyrir utan
allar þjóðarsáttir, hagnist á þeim
og nærist en leggi ekkert af mörk-
um. Á meðan forstjórar taka sér
hálfa milljón á mánuöi í laun er
allt tal um taprekstur eða erfiðleika
í rekstri út í hött.
Þessir aöilar rjúka jafnan upp til
handa og fóta þegar á það er minnst
að þau fyrirtæki sem þeir eru í for-
svari fyrir, hvort sem um er að
ræða banka, fjárfestingasjóði eða
öflug stórfyrirtæki, taki á sig
skuldbindingar eða jafnvel tíma-
bundiö tap. Sömu aðilum fmnst
slíkt hins vegar sjálfsagður hlutur
gagnvart heimilum í landinu. Al-
menningur er hins vegar löngu
búinn aö fá sig fullsaddan á þessu
eigingjama ábyrgðarleysi. íslenskt
launafólk gerði þjóðarsátt vegna
þess að menn vildu höggva á þá
tegund sjálfvirkni í samfélaginu
sem hefur tryggt hátekjumönnum
stöðugt og jafnvel vaxandi forskot
umfram launafólk. Ég hef ekki trú
á því að friður eða sátt veröi um
það til langframa að tekjumunur
aukist í samfélaginu, að mönnum
verði látið haldast uppi að mala
gull meö því að gera út á sáttfýsi
almennings.
Ögmundur Jónasson
„A meðan forstjórar taka sér hálfa
milljón á mánuði í laun er allt tal um
taprekstur eða erfiðleika 1 rekstri út í
hött.“