Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1990, Blaðsíða 32

32
ÞRIÐJUDAGUR 18. DESEMBER 1990.
Merming
Hvernig verður heimsmynd til?
Fjarlægar þjóöir í tíma og rúmi gera sér
jafnan skýrar hugmyndir um heiminn í
kringum sig - eftír því sem viö höldum. Við
getum lesiö yfirlitsrit um heimsmynd fólks
á ólíkum tímum en þegar kemur aö sjálfum
okkur vandast máliö. Þá blasir við okkur aö
fólk er bara fólk að koma sínu lífi áleiðis
meö húsbyggingum, bameignum, vinnu og
basli en hugsýn um ákveðna heimsmynd er
því víös fjarri. Slík heilsteypt mynd er hvergi
til nema í sögubókum. Veruleiki fólks frá
degi til dags er allur annar eins og kemur
fram í nýjustu skáldsögu Péturs Gunnars-
sonar, HversdagshöUinni.
Heimsmynd er háð tíma og rúmi
Mundi sagnfræðingur, andlegur náfrændi
Guömundar Andra sagnfræðings úr síðustu
sögu Péturs, Sögunni allri, situr og dregur
upp mynd af veröld æsku sinnar í fjölskyldu-
húsi í Vesturbænum. Hann reynir að góma
heimsmynd barnsins, sem er í föstum skorð-
um um nokkurra ára bil. Hver sinnir sínu,
fólk kemur og fer en er samt alltaf saman í
einhverri lífrænni heild. Vitund um hringrás
lífsins er nálæg en kjölfestan er í húsinu og
því umhverfi sem barninu er búið. Sú heims-
mynd, sem þannig verður tíl, er háð þessum
stað og þeim sem þar búa. Lífið breytist og
verður annars konar þegar fólkiö flyst í burt
og heimsmyndin verður ekki yfirfærð í ann-
að umhverfi með ööru fólki fremur en mynd
Álfs G. Grímssonar, sem hann málar beint á
vegginn í stigagangi hússins og yfirvöld veita
síðar stórfé til að setja upp annars staðar.
Slík yfirfærsla hlýtur að mistakast og mynd-
in getur varla orðið nema svipur hjá sjón
eftir flutninginn - af því að myndin er máluð
inn í umhverfið og hvergi heima nema þar.
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
í bókinni eru nefndar ýmsar leiðir tíl að
endurgera heimsmynd Uðins tíma, eins og
til dæmis fræðiritgerð Auðar Ólafs um leiki
barna „eftir stríð og fyrir sjónvarp" eða
gamlar íjölskylaukvikmyndir úr hverfinu,
sem fólk sest niður og horfir á sér til upprifj-
unar. Lesandanum verður þó ljóst að ekki
erhægt að nálgast fortíðina eftir þessum leið-
um; kannski af því að það gengur ekki að
taka einstaka þætti út úr og reyna að draga
upp heilsteypta mynd út frá þeim. Barnaleik-
ir eru hlutí af allsherjarlífi sem var lifað af
margslungnu fólki og hafa enga merkingu
einir og sér. Og kvikmyndin skilur mikið
eftir af mannhfmu, hugarfar og fjölbreyti-
leika, þó að hún varðveiti lifandi myndir.
Hið smáa lýsir hinu stóra
Hversdagshöllin reynir aö ná utan um allt
lífið með því að staldra við öll smáatriðin sem
byggja upp heimsmyndina og velta fyrir sér
hvernig hægt sé að túlka hlutskiptí mannsins
með margs konar aðferðum. Til dæmis er
stungið upp á að horfa á persónur í gegnum
kvikmyndir; kvikmyndaleikarar eru mátað-
ir inn í hlutverk fólksins og niðurstaðan er
ævinlega sú að dæmið gengur ekki upp.
Hversdagsleikinn er of margbrotinn og ævin-
týralegur til að rúmast í veröld kvikmyndar-
innar og með því að gefa honum gaum bygg-
ir Pétur upp veröld sem er ekki síður sögu-
leg en sú sem snýst um hallir og herragarða
Pétur Gunnarsson.
fólks í fréttum.
Þessi hugsanaþráður um gildi hversdags-
ins er spunninn áfram úr Sögunni allri sem
dró mjög fram það ósamræmi sem er á milli
hins opinbera lífs sem hellist yfir fólk með
fjölmiðlum og þess lífs sem raunverulegt fólk
lifir. í þeirri bók var unnið mikið með þessar
andstæður og nú er sami vandi tekinn upp
aftur með einkalífiö og reynt að móta það í
heimsmynd á bók; heimsmynd sem þó er
mjög fallvölt því að eftír nokkur ár er það
fólk, sem skömmu áður var fastar stærðir í
tilverunni, dáið, horfið og farið. Það er líka
opin leið fyrir fólk að fara á milli heima,
skipta um og verða hluti af annarri heild
eins og þegar sögumaður bregður sér í sveit-
ina: „Sveitin var nýtt land, heimsálfa, veröld
[...] Á næsta bæ var önnur þjóð með sömu
tegundum en samt frábrugöin." (131-132)
Þrátt fyrir tilhneigingu tíl að byggja upp
stöðugleikatímabil úr æskuveröld Munda
eru hægfara breytingar megineinkenni þess
mannlífs sem lýst er. Það verður Ijóst þegar
fullorðið fólk hittist og rifjar upp æskuna og
alit hefur gjörbreyst: „Ef breytingin hefði
gerst í einu vetfangi í stað þrjátíu ára, segjum
á leiðinni frá stofu og fram á snyrtingu - ef
við hefðum blasað svona við okkur í speghn-
um - þaö hefðu verið hamskipti - við hefðum
æpt upp, komið æðandi fram með handklæði
fyrir andhtinu og tekið leigubíl upp á Slysa-
varðstofu.
En í réttu samhengi var þaö hara aldur.“
(201)
Hversdagshölhn er heimspekheg skáldsaga
sem glímir við flókinn tilvistarvanda manns-
ins undir einföldu yfirbragði. Samúð með
sögupersónunum er mikil og sársaukinn
vegna umbreytínganna í lífi þeirra kemur
skýrt fram. Velt er upp málum sem alla varð-
ar og þau sett fram í persónulegu skáldsögu-
formi sem lýtur efninu og heildarhugsun
verksins. Hér er haldið áfram með hugmynd-
ir frá Andrabókunum og enn geta menn
sannfærst um að lífsháskinn er mikih í verk-
um Péturs þó að gamansemin sé aldrei langt
undan og á hún ekki htínn þátt í að gera svo
alvarlega umræðu hfvænlega.
Pétur Gunnarsson
Hversdagshöllin (skáldsaga 203 bls.)
Mál og menning
Nauðungaruppboð
Eftirtaldar fasteignir verða boðnar upp og seldar á nauðungaruppboði sem
fram fer á eignunum sjálfum fimmtudag 20. desember 1990 á neðangreind-
um tíma.
Um er að ræða 3. - þriðja og síðasta uppboð.
Litlagerði 8, Hvolsvelli, þingl. eigandi Erlingur Ólafsson, kl. 16.00. Uppboðs-
beiðandi er Innheimtumaður rikissjóðs, Rangárvallasýslu.
Hlíðarvegur 14 (54%), Hvolsvelli, þingl. eigandi Ragnhildur Lárusdóttir,
kl. 16.30. Uppboðsbeiðandi er Framkvæmdasjóður islands, c/o Hróbjartur
Jónatansson hdl.
Sýslumaður Rangárvallasýslu
SKARTGRIPIR
Hjá okkur fæst mikió úrval skartgripa
fyrir alla fjölskylduna.
Lítið inn
Staðgreiðsluafsláttur
GUÐMUNDUR ANDRÉSSON
Gullsmíðaverslun
Laugavegi 50, s. 13769
AUGLÝSING
um styrki til leiklistarstarfsemi
í fjárlögum fyrir árið 1991 er gert ráð fyrir sérstakri
fjárveitingu sem ætluð er til styrktar leiklistarstarfsemi
atvinnuleikhópa er ekki hafa sérgreinda fjárveitingu
í fjárlögum.
Hér með er auglýst eftir umsóknum um styrki af
þessari fjárveitingu. Umsóknareyðublöð fást í ráðu-
neytinu.
Umsóknir skulu hafa borist menntamálaráðuneytinu
fyrir 20. janúar næstkomandi.
Menntamálaráðuneytið 17. desember 1990
Rúnar Þór - Frostaugun:
Ljóti andarunginn
breytist í svan
Ef línurit yfir hagvöxtinn hér á landi væri jafnbratt
og framfafir Rúnars Þórs frá plötu til plötu þyrftum
við ekki að kvíða framtíðinni. Frostaugun er ekki ein-
ungis besta platan á tónlistarferh hans heldur ein af
betri plötum þessa árs. Hvern hefði grunað þegar
Rúnar Þór var að hefja baráttuná á plötumarkaöi fyr-
ir nokkrum árum að um það leyti sem áratugnum
lyki yrði hann kominn í fremstu röð tóniistarmanna
hérlendra? Ævintýrið um andarungann hans H.C.
Andersens gerist enn.
Frostaugun hefur mun rólegra yfirbragö en fyrri
plötur Rúnars Þórs. Lagasmíðarnar eru yfirvegaðri
Nýjar plötur
Ásgeir Tómasson
en áður. Þær eru svo sem ekkert stórbrotnar en standa
fylhlega fyrir sínu sem grípandi popp fyrir flestalla
aldursflokka. Harmónikuunnendur geta meira að
segja kæst yfir laginu Klettar. Þar spennir Rúnar Þór
á sig nikkuna og þenur hana smekklega, heyrist mér.
Klettar eru annars eitt af áheyrilegustu lögum plöt-
unnar. Titíllagið Frostaugun hittir einnig beint í mark
sem og Línur rofna, Svefnálfar svíkja og Þögnin syng-
ur. Önnur lög plötunnar renna einnig ljúflega. Þau sem
fyrr eru nefnd skara fram úr.
Rúnar Þór er sjálfur skráður fyrir útsetningum laga
sinna. Þær eru smekklegar og hæfa lagasmíðunum.
Sérlega þóttí mér það vel til fundið að fá stúlkur úr
kór Kársnesskóla til að radda í nokkrum lögum. Þær
mynda skemmtilegt mótvægi við ráma og djúpa rödd
Rúnars.
Nú, auðvitað er ekkert nýtt undir sólinni. Við að
hlusta á plötuna Frostaugun fer ekki hjá því að hugur-
inn reiki tvisvar eða þrisvar tíl meistara Cohens. Radd-
ir Rúnars Þórs og Leonards Cohens liggja á svipuðum
slóðum, heyrist mér. Ef Rúnar Þór getur lært eitthvað
af svartklædda Kanadamanninum er ekki nema gott
eitt um það að segja. Eitt er þó víst að hvergi er um
beina stælingu að ræða. Við getum látíð það heita svo
að sá reynslumeiri hafi haft bætandi áhrif á hinn!
Andarunginn í ævintýri Andersens breyttist í svan.
Raddsvið Rúnars Þórs hefur kannski ekki breyst svo
Rúnar Þór Pétursson.
mjög frá fyrstu plötu til þeirrar nýjustu. En hann nær
stöðugt betra og betra valdi yfir henni jafnframt því
að verða sífellt betri og betri lagasmiður. Og meðan
Heimir Már bróðir Rúnars er til í að leggja til texta
og lesa yfir aðra held ég að engar teljandi beygjur eigi
eftír að þurfa verða á beinni framfarabraut Rúnars
Þórs Péturssonar.