Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1990, Blaðsíða 18

18
ÞRIÐJUDAGUR 18. DESEMBER 1990.
Meiming
Tveir raddmenn
Þegar skýrt var frá því aö verið væri að
safna saman upptökum með söng Eggerts
Stefánssonar til útgáfu á geisladiski varð
mér fyrst hugsað til hrollkalds vetrarmorg-
uns í Flórens fyrir röskum átján árum er ég
í einsemd minni fór að hitta þann eina íslend-
ing fyrir utan mig sem þá var staddur í borg-
inni, en undir grænni torfu. Réttara sagt,
undir veglegri marmarablökk, ásamt ítalskri
konu sinni, Leliu Crespi Stefánsson.
Þá hafði ég lítið heyrt af söng Eggerts nema
fáeinar sérkennilegar rokur í “útvarpstæki
afa míns og ömmu. Aukinheldur hafði lýsing
Halldórs Laxness á tiktúrum Eggerts ekki
liðið mér úr minni. Allt um þaö hafði nafn
hans yfir sér nægilegan ljóma til að lokka
ungan íslending út í Cimitero di Firenze um
hávetur. Og sem ég heyröi þessa útgáfu
nefnda sagði ég einnigvið sjálfan mig: Á disk-
ur með svona rokum, í bland við fyrirsjáan-
legan skammt af braki og brestum, erindi
við aðra en örfáa íslenska ellilífeyrisþega?
Söngur einfarans
Svona Tómás eins og ég er því ekki besti
maðurinn til að fara orðum um útgáfu RÚV
Nýjar plötur
Aðalsteinn Ingólfsson
og Steina á söng Eggerts Stefánssonar. Sann-
ast sagna flúðu bæði fjölskyldan og kötturinn
„tónstofuna" við fyrstu hlustun á disknum,
enda vön hátækni og óaðfinnanlegum bel-
canto. Þorsteinn Hannesson kom mér hins
vegar til hjálpar. í samtali um næfista, ein-
fara í myndlist, sem við áttum fyrr á þessu
ári, tók hann Eggert Stefánsson sem dæmi
um einfara á tónlistarsviði.
Þetta samtal kom upp í hugann og varð til
þess að ég hætti að bera söng Eggerts saman
við meðallagið í sönglistinni, reyndi að láta
rispur og bresti ekki fara í taugarnar á mér
og fór að hlusta eftir sérkennum raddarinnar
og skapandi frávikunum í túlkuninni.
Ég held þetta sé rétt athugað hjá Þorsteini.
Eggert Stefánsson er íslenskri sönglist það
sem þeir ísleifur Konráðsson og Karl Dung-
anon eru myndlistinni; allir stóðu þeir „nær
einhverju upprunalegu og dularfullu í list-
inni en aðrir; (voru) einkennilegri og tilfinn-
ing (þeirra) persónulegri“, svo vitnað sé í
aðfaraorð Kristjáns Karlssonar skálds með
geisladisknum. Það er út af fyrir sig næg
ástæða til að kaupa diskinn.
Heimilisvinur
Hvað er svo hægt að-segja um heimilisvin
íslenskra viðtækjaeigenda, Guðmund Jóns-
son stórsöngvara, sem ekki hefur verið sagt
af meiri fróðleiksmönnum en mér? Enga
söngrödd þekkja íslendingar betur, hún er
„samofin íslenskú þjóðlífi eins og landvætt-
ur“, eins og Þuríður Pálsdóttir kemst svo
skemmtilega að orði í bæklingi með nýrri
geisladiskaútgáfu með söng Guðmundar,
1945-1990.
Skyldi samt ekki þyrma yfir einhverja við
að fá í hendur svona mikinn söng frá svona
miklum söngmanni, fjóra diska (RÚV &
Steinar), sem gera fjórar klukkustundir af
músík eða áttatíu og sex lög?
En auðvitað á Guömundur inni veglegt
„homage" frá íslenskum menningarstofnun-
um og meira til. Hann er snillingurinn sem
nennti ekki að eltast við heimsfrægðina,
heldur helgaði sig íslensku tónlistarlifi, söng
einsöng, í óperum, með kórum, í kirkjum,
alls staðar þar sem einhver vildi hlusta á
hann, auk þess sem hann sinnti tímafreku
starfi fyrir Ríkisútvarpið.
íslensk tónmennt
Nú er vitanlega engin leið að íjalla um all-
an þennan útgefna söng hér og nú og því
best að halda sig við beinharðar upplýsing-
ar. Diskarnir fjórir geyma Metsölulög, Hljóð-
ritanir á fyrri árum, Atriöi úr óperum og
Hljóðritanir frá síðari árum, sem minnir
okkur á óvenjulega fjölhæfni Guðmundar.
Það kom mér á óvart hve fáar þessara
hljóðritana hafa komið út áður, eða hartnær
tveir þriðj u. Af þeim eru aðeins tólf lög tekin
upp í stereó. Flestar eru hljóðritanirnar þó
bæði gallalitlar og áheyrilegar. Öllum disk-
unum fylgja nákvæmustu upplýsingar sem
völ er á. Þessi útgáfa hefur ómetanlegt gildi
bæði fyrir íslenska tónmennt og tónlistar-
sögu.
Hvernig skyldu menn skilgreina fyrirbærið
handbók? Einhvers staðar las ég fyrir löngu
að það væri bók sem fólk fletti upp í til að afla
upplýsinga. Þær eru sjaldnast lesnar frá upp-
hafi til enda eins og skáldsögur. Fyrir bragðið
hljóta slíkar bækur að metast eftir aögengi-
leika. Góð regla, þegar verið er að kanna áreið-
anleika bókanna, er að finna eitthvert það svið
sem lesandinn þekkir vel.
íslenskar fjörur er bók sem nýlega kom út
hjá Bókaútgáfunni Bjöllunni. Höfundur henn-
ar er Agnar Ingólfsson. Agnar er prófessor í
vistfræði við Líffræðiskor Háskóla íslands.
Hann hefur fengist við rannsóknir á lífríki fjö-
runnar um land allt. Auk starfa sinna við
Háskólann hefur hann starfað mikið að um-
hverfismálum.
Fjaran er á mörkum lands og sjávar. Líf-
heimur hennar ber enda talsverðan svip af
því. Það er eins og lífverurnar eigi erfitt með
aö gera upp við sig hvorum megin þær eigi að
vera og því er fjaran eins konar málamiðlun.
Sjávarföll setja sterkan svip á fjöruna.
í fjörunni er fjölbreytt líf. Við fyrstu sýn
mætti ætla að þar væri jöfn blanda af sjávarlíf-
verum og landlífverum en raunin er sú að sjáv-
arlífverur eru í miklum meirihluta. í fjörunni
Líf ið í fjórunni
Bókmeimtir
Sigurður Helgason
er gróður, skeljar, smádýr og fuglar. í bókinni
er gerð ljós grein fyrir þessu öllu. Og þar kem-
ur líka fram að fjörur eru ekki allar eins og
fyrir bragðið er þeim skipt niður eftir tegund-
um.
Meðal þess sem undirritaður leitaði uppi
voru upplýsingar um kræklinga í fjörum
landsins. A síðari árum hefur verið vinsælt
meðal fólks að tína kræklinga til matar. Oft
hefur sú regla gilt að aðeins megi tína þá til
matar í mánuðum þar sem stafurinn r kemur
fyrir í nafninu. Þannig eru mánuðir frá maí
til ágúst ekki kræklingamánuðir. Hins vegar
kemur fram í bókinni nánari skýring á þessu
hvers vegna þessi regla er til komin. Tengist
það hitastigi sjávar.
í formála segir höfundur að bókinni sé ætlað
að vera alþýðlegt fræðslurit um íslenskar fjör-
ur og lífríki þeirra. Mér virðist mjög vel til
takast. Lesandi, sem litla þekkingu hefur á líf-
fræði og kannski takmarkaðan áhuga, getur
ekki annað er hrifist af efnistökum Agnars.
Efnið er mjög skýrt og vel fram sett. Myndirn-
ar, sem Agnar hefur sjálfur tekið, ná mjög vel
að undirstrika efni bókarinnar og auka mikið
við gildi hennar. Þær eru reyndar ekki hægt
að nota til að greina fjörulífverur en gefa ljósa
mynd af fjörulífinu og ná áreiðanlega að svara
spurningum leikmanna.
Til viðbótar við texta Agnars er í bókinni að
finna stuttar klausur úr ýmsum ritum þar sem
fjöruiíf og fjörunytjar koma við sögu. Vitnað
er í Egils sögu, Ferðabók Eggerts Ólafssonar
og Bjama Pálssonar, Hornstrendingabók Þór-
leifs Bjarnasonar, auk margra annarra rita
sem ástæðulaust er að telja öil upp. Þessar
greinar eru skemmtileg viðbót og sýnir að
margir hafa lýst þessum hlutum.
Það er sífellt algengara að skólabörn fari út
fyrir skólastofuna til að auðga kennsluna.
Meðal þeirra staða sem algengt er að þau heim-
sæki er fjaran. Alls staðar er hún nálæg. Og
þar er hægt að finna ýmislegt, bæði sem hægt
er að skoða á staðnum eða taka með sér í skóla-
stofuna og skoða nánar þegar þangað er kom-
iö. Bæði er þetta góð líffræðikennsla og ef vel
er að verki staöið ætti það að geta aukið virð-
ingu barna fyrir náttúrunni og náttúruvernd.
Agnar Ingólfsson gefur náttúruvernd svo
sannarlega gaum í bók sinni. Lögmál fjörulall-
ans eru á blaðsíðu 79 í kafla sem heitir Gildi
fjörunnar og verndun hennar. Þar er að finna
reglur sem lúta að náttúruvernd og mann-
vemd því vissulega leynast ýmsar hættur í
fjöruiíni eins og annars staðar.
Gott efnisyfirlit og atriðisorðaskrá eykur á
gildi bókarinnar sem handbókar. í henni er
skrá yfir heiti lífvera bæði á íslensku og latínu.
Bókaútgáfan Bjallan bætir með þessari bók
einni skrautfjöður í hatt sinn. Á undanfórnum
áratug hafa forráðakonur fyrirtækisins staðið
fyrir metnaðarfullri bókaútgáfu. Fyrst ein-
göngu fyrir börn en á sei'nni árum hefur hún
í auknum mæli nýst öllurh sem vilja fræðast.
Og náttúran skipar stóran sess í þeirri útgáfu.
Vonandi halda þær mikilvægu starfi sínu
áfram.
Prentsmiðjan Oddi hefur annast pren-
tvinnslu bókarinnar og þar sannast eins og oft
áður að ekki þarf að leita til útlanda eftir fag-
mannlegri prentvinnu.
Agnar Ingólfsson
íslenskar fjörur
Reykjavík, Bjallan, 1990
Geisladiskamúrarnir falla
Breytingamar í Austur-Evrópu segja til sín
á öllum mögulegum sviðum. Þær hafa tii
dæmis haft afgerandi og jákvæð áhrif á
geisladiskaiönaðinn. í fyrsta sinn hafa vest-
rænir framleiðendur geisladiska fengið nær
ótakmarkaðan aðgang að upptökum á sí-
gildri tónlist í meðfórum hæfustu hljóð-
færaleikara og söngvara í Austur-Evrópu en
sem kunnugt er eru í þeirra hópi margir
bestu tónlistarmenn heims. Hafa þessar upp-
tökur farið beint í endurvinnslu í Japan eða
Þýskalandi og komið út á geisladiskum með
það sama.
Þökk sé hagstæöum samningum við útg-
áfufyrirtæki í Austur-Evrópu, Supraphon,
Hungaroton, Balkanton, Melodyia, og hvað
þau nú heita öll sömul, hefur mönnum í of-
análag tekist að halda verði þessara geisla-
diska langt fyrir neðan það sem gengur og
gerist hjá stóru útgáfufyrirtækjunum á Vest-
urlöndum. Veitir ekki af því ekki er forsvar-
anlegt að láta fólk greiða sem svarar 1800-
2000 ísl. krónur fyrir stakan geisladisk, þó
svo tónlistarmaðurinn á diskinum heiti
Domingo eöa Karajan.
Tekið upp fyrir austan
Hafa tónlistarunnendur tekið þessum
ódýru austurevrópsku upptökum fagnandi.
Naxos, fyrirtæki sem sérhæfir sig í upptök-
um frá Tékkóslóvakíu, selur nú 20% þeirra
geisladiska sem Þjóðverjar kaupa.
Hafa framleiðendur geisladiska ekki ein-
asta keypt upptökur að austan og markaðs-
fært þær fyrir vestan, heldur hafaþeir einn-
ig hagnýtt sér lága launataxta austurevróp-
skra tónlistarmanna, svo og hljómburð
gömlu tónlistarhúsanna þar, og látið taka
upp fjölda sígildra verka fyrir austan, eink-
um stór hljómsveitar- og kórverk. Þessar
upptökur hafa þeir einnig getað boðið tón-
listarunnendum á ótrúlega góðum kjörum.
Væntanlega eiga þær samt eftir að hækka í
verði þegar austurevrópsku tónlistarmenn-
irnir fá pata af kjörum kollega sinna á Vest-
urlöndum.
Tilgangur þessara rabbþátta um geisla-
diska er framar öðru sá að benda íslenskum
tónlistarunnendum á ódýra og góða val-
kosti. Fyrr á þessu ári fjallaði ég um hræbil-
lega og mjög áheyrilega geisladiska sem
gerðir hafa verið eftir júgóslavneskum upp-
tökum (AVM Classics).
Algeng verk
og sjaldgæf
Nú er hins vegar völ á meira og betra úr-
vali geisladiska af austurevrópskum upp-
runa en nokkru sinni fyrr. Hér á ég við
geisladiska frá ungverska fyrirtækinu
Hungaroton (White Label) annars vegar og
tékkneska fyrirtækinu Naxos hins vegar,
sem Japis flytur nú inn og selur á 690 krónur
stykkið.f .
Eru diskarnir frá Hungaroton langflestir
stafrænir að einum þriðja (ADD) en Naxos
sendir einvörðungu frá sér nýlegar og full-
komlega stafrænar (DDD) upptökur á disk-
um.
Hljóðfæraleikarar og söngvarar eru að
mestu þarlendir en þó má finna ítalska,
breska, jafnvel japanska listamenn þar á
meðal. Utgefin tónverk og tónskáld eru að
sönnu þau allra þekktustu en þar að auki
luma þessi fyrirtæki á sjaldgæfum verkum
eftir austurevrópsk tónskáld eins og Bartók,
Takako Nishizaki.
Tóiilist
Aðalsteinn Ingólfsson
Kodály og Dvorák. En hvað með hljómgæði
þeirra og listræn gæði? Standast þessir 690
króna diskar snúning dýru geisladiskunum
frá vestrænum fyrirtækjum?
Sjötíu mínútna diskar
Þetta ákvað ég að kanna og hef veriö með
tylft þessara diska í hlustun um hálfs mánað-
ar skeið. Á þeim eru meðal annars hljóm-
sveitarverk (Haydn, Mozart), ópera (La Bo-
héme), söngur (Mozartaríur), fiðlukonsertar
(Mendelssohn og Tsjækofski), fiölusónötur
(Haydn), óbó og fagottkonsertar (Bach,
Hándel, Vivaldi o. fl.) og strengjakvartettar
(Beethoven).
Niðurstaða mín er sú að hvort sem litið er
til frágangs, hljómgæða eða flutnings stand-
ast flestir þessara geisladiska fyllilega sam-
anburð við vestræna diska sem hér eru seld-
ir á tvöfalt eða þrefalt hærra verði. Auk þess
eru þeir vel húðaðir og undantekningarlaust
yfir klukkustund á lengd, sumir yfir sjötíu
mínútur.
í framhaldi af því spyr maður sjálfan sig
hvers vegna fólk láti hafa sig í að greiða tvö-
falt verð fyrir sama „pródúkt". Svari nú
hver fyrir sig. Einhverjir eru sjálfsagt
hræddir við hið óþekkta.
Oþekktir en jafngóðir
Hver hefur til dæmis heyrt minnst á tékk-
nesku hljómsveitina Capella Istropolitana?
Þessi hljómsveit túlkar Mozart hins vegar
betur en flestar hljómsveitir á Vesturlönd-
um. Raunar er hægt að mæla heils hugar
með öllum upptökum þessara fyrirtækja á
barokktónlist.
Luba Orgonasova er ein af þeim mörgu
frábæru tékknesku sópransöngkonum sem
nú eru að brillera í vestrænum óperuupp-
færslum. Hana er að finna á glæsilegri upp-
töku á La Bohéme frá því í vor (Naxos, 2
diskar, 1690 kr.)
Ég segi kannski ekki að japanski fiðluleik-
arinn Takako Nishizaki fái allan þann stuðn-
ing sem hún þarf á að halda í fiðlukonsertum
Mendelssohns og Tsjækovskís (Naxos), en
leikur hennar sjálfrar gefur í engu eftir því
sem ég hef heyrt frá Anne-Sophie Mutter eða
Kyung Wha Chung.
Nú veit ég sem sagt hvar ég á að fá verkin
sem vantaði í geisladiskasafnið.