Dagblaðið Vísir - DV - 29.06.1991, Síða 12

12
LÁUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1991.
Erlendbóksjá
Kvenhatur, kvala-
fýsn og mannvonska
Bret Easton Ellis, höfundur American Psycho.
Patrick Bateman er ungur, ríkur
uppi sem starfar í fjármálaheimi
New York borgar. Hann er alltaf
klæddur fötum frá þekktum hönnuö-
um og hefur öll smáatriöi tískunnar
á reiðum höndum. Hann býr í glæsi-
legri íbúö meö öllum þeim nútíma
þægindum sem fást fyrir peninga,
sækir reglulega veitinga- og
skemmtistáði sem hljóta lof dálka-
höfunda í blööum og tímaritum stór-
borgarinnar og neytir ótæpilega
áfengis, kókaíns og kvenna.
En Bateman gerir annað og fleira.
Hann drepur fólk. Er fjöldamorðingi
sem aldrei fær nóg, sérstaklega þegar
fómarlömbin em konur.
Leiðbeiningar
um pyntingar
Patrick þe,ssi Bateman er aðalper--
sónan í nýrri skáldsögu ungs banda-
rísks rithöfundar, Bret Easton Ellis.
Sagan, American Psycho, hefur vald-
iö miklu umróti og deilum í Banda-
ríkjunum, þar sem hún var gefin út
í mars síðastliönum, og reyndar víö-
ar. Ekki vegna þess efnisþráðar sem
hér hefur verið stuttlega rakinn
heldur hins hvernig höfundurinn
gerir efninu skil.
Um það bil 40-50 síður af American
Psycho eru nefninlega nákvæmar
leiðbeiningar um hvernig hægt sé að
pynta og drepa konur á sem hræði-
legastan hátt. Því er lýst í smáatriö-
um hvernig Bateman murkar lífið
úr nokkrum konum. Við þau illvirki
sín beitir hann ýmsum verkfærum,
svo sem hnífum, naglabyssu, keðju-
sög, rafhlöðum og rafmagnsbor, og
svo auðvitað eigin höndum, tönnum
og kynfærum. Þá er hungruð rotta
höfð við hendina.
Þegar söguhetjan hefur lokið við
að búta konurnar í sundur koma til
sögunnar eins konar uppskriftir aö
því hvernig best sé að matreiða hina
ýmsu líkamsparta.
Andúð og mótmæli
Þessi upptalning gefur lítillega til
kynna þær ógeðslegu athafnir sögu-
hetjunnar sem höfundurinn hefur
dundað sér við að lýsa í smáatriðum.
Bret Easton Ellis vakti verulega
athygh með fyrstu skáldsögu sinni,
Less Than Zero, sem varð metsölu-
bók þegar hún. kom út áriö 1985.
Önnur saga hans, The Rules of
Attraction, var hins vegar misheppn-
uð.
Handritið að American Psycho
vakti strax verulegar deilur innan
forlags höfundarins, Simon &
Schuster, en það er í eigu risafyrir-
tækisins Paramount. Samt sem áður
var ákveðið að gefa söguna út. Fyrir-
framgreiðsla til höfundarins jafngilti
um tuttugu milljónum króna.
Aðeins einum mánuði áður en
dreifa átti bókinni í bókaverslanir
fengu ráðamenn Simon & Schuster
hins vegar bakþanka. Efni bókarinn-
ar hafði spurst út og margir urðu til
að láta í ljósi opinberlega vanþóknun
á að virt forlag skyldi gefa út slíka
sögu. Þar fóru í fararbroddi ýmis
blöð og kvennasamtök. Forstjóri for-
lagsins tók sig til, las söguna og
ákvað að hætt skyldi við útgáfu
hennar.
Þessi ákvörðun, sem er að sögn ein-
stæð hjá slíku útgáfufyrirtæki
vestra, vakti verulega athygh. Sumir
töluðu um ritskoðun en talsmenn
Simon & Schuster vísuðu því á bug:
hér væri eingöngu spurning um
smekk. Þetta væri verk^sem þeir
vildu ekki leggja nafn fyrirtækis síns
við. Þótti mörgum það nokkuð seint
séð þar sem handritið hafði verið í
vinnslu hjá fyrirtækinu í á annað ár.
Höfundurinn hélt hins vegar millj-
ónunum sínum og fékk strax nýjan
útgefanda, Vintage, sem er dóttur-
fyrirtæki annars risaforlags vestra,
Random House. Vintage gaf hins veg-
ar söguna einungis út í pappírskilju
og í takmörkuðu upplagi.
Hver er tilgangurinn?
Ellis sagði þegar ákvörðun Simon
& Schuster lá fyrir að viðbrögð for-
lagsins kæmu sér mjög á óvart.
Það kann að vera rétt. Hins vegar
hlýtur hann að hafa búist við sterkun
viðbrögðum almennings við sögu
sinni. Lýsingar hans eiga einungis
samleið með svæsnustu ofbeldis-
klámmyndum sem víða eru hrein-
lega bannaðar. En að banna bækur
þykir auðvitað ekki góð latína í hin-
um yestræna heimi. Enda er ekki
vitað um takmarkanir á sölu hennar
nema í Ástralíu. Þar var bókin úr-
skurðuð af stjórnvöldum sem „full-
orðinsbók" sem einungis má selja
þeim sem náð hafa átján ára aldri
og er hún sérstaklega innpökkuð og
merkt sem shk.
Missir marks
Ellis hefur fengið mikið umtal og
enn meiri peninga og kannski var
þaö tilgangur hans með því að semja
söguna.
Hann hefur réttlætt verk sitt opin-
berlega; sagt að sagan sé ádeila á
bandarískt þjóðfélag níunda áratug-
arins. Auk þess séu lýsingar hans
byggðar á ítarlegri athugun á vinnu-
brögðum þekktra íjöldamorðingja
allt aftur til Jack the Ripper.
Þá leggur Ellis áherslu á að hann
sé að lýsa athöfnum geðveiks manns
en taki sjálfur á engan hátt undir
gjörðir söguhetju sinnar.
En sé sagan hugsuð sem ádeila
missir hún gjörsamlega marks. Hún
er fyrst og fremst endurtekin og lang-
dregin upptalning á vörumerkjum
tískufatnaðar af öllu mögulegu tagi
og frásagnir af hádegisverðum á veit-
ingahúsum inn á milli uppáferða,
misþyrminga, morða og mannáts.
Söguþráður er í raun enginn í Amer-
ican Psycho, einungis röð ýmist innan-
tómra eða ógeðfelldra atriða, og sögu-
persónumar yfirleitt jafn þokukennd-
ar í lokin sem í byijun. Hugsanlegur
boðskapur höfundar eða gagnrýni á
bandarískt þjóðfélag kafnar í einbhn-
ingu hans á það hvernig geðsjúkur
maður reynir að fá útrás fyrir kvenhat-
ur, kvalafýsn og mannvonsku.
AMERICAN PSYCHO.
Höfundur: Bret Easton Ellis.
Vintage Books, 1991.
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Thomas Harris:
THE SILENCE OF THE LAMBS.
2. Barbara Tayior Bradford:
THE WOMEN IN HIS LIFE.
3. Wllbur Smlth:
GOLDEN FOX.
4. Oíck Francís:
LONGSHOT.
5. Terry Pratchett & Nei! Gaiman:
GOOD OMENS.
6. Thomas Harrls:
RED ORAGON.
7. Rosamunde Pilcher:
SEPTEMBER.
8. Danielle Steel:
MESSAGE FROM NAM.
9. Catherlne Cookson:
THE WINGLESS BIRD.
10. Pat Booth:
MAUBU.
Ril almenns eölis:
1. Peter Mayle:
A YEAR IN PROVENCE.
2. Cllve James:
MAY WEEK WAS IN JUNE.
3. PROMS '91.
4. Driving Standards Agency:
YOUR DRIVING TEST.
5. Rosemory Conley:
COMPLETE HIP & THIGH 0IET.
6. Gambaccint:
BRITISH HIT SINGLES.
7. Hopklns & Sugerman:
NO ONE HERE GETS OUT ALIVE.
8. Davld Hessayon:
THE BEDDING PLANT EXPERT.
9. Seamus Heaney:
SEEING THINGS.
10. GARDENS OF ENGLAND & WALES
1991.
(Byggt á Tha Sunday Tlmss)
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Scott Turow:
BUROEN OF PROOF.
2. C. V. Andrews:
SECRETS OF THE MORNING.
3. Johanna Lindsey:
ONCE A PRINCESS.
4. Sue Grafton:
„G" IS FOR GUMSHOE.
5. Thomas Harrls:
RED DRAGON.
6. Thomas Harris:
THE SILENCE OF THE LAMBS.
7. Danfaiie Steei:
MESSAGE FROM NAM.
8. Dafe Brown:
HAMMERHEADS.
9. Joseph Wambaugh:
THE GOLOEN ORANGE.
10. Catherlne Coulter:
IMPULSE.
11. Lilian Jackson Braun:
THE CAT WHO LIVED HIGH.
12. Gene Deweese:
RENEGADE.
13. Stephen King:
THE STAND.
14. Dominick Dunne:
AN INCONVENIENT WOMAN.
15. Sue Milter:
FAMILY PICTURES.
Rii almenns eðiis;
1. Deborah Tannen:
YOU JUST DON'T UNDERSTAND.
2. Victor Ostrovsky:
BY WAY OF DECEPTION.
3. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
4. Robert Fulghum:
IT WAS ON FIRE WHEN I LAY
DOWN ON IT.
5. M. Scott Peek:
THE ROAO LESS TRAVELED.
6. George F. Will:
MEN AT WORK.
7. Thomas L. Friedman:
FROM BEIRUT TO JERUSALEM.
8. S. Jill Ker Coneway:
THE ROAD FROM COORAIN.
9. Mary Cathorine Bateson:
COMPOSING A LIFE.
10. Bernie S. Siegel:
LOVE, MEDICINE AND
MIRACLES.
(Byggl i New York Times Book ReviewJ
Danmörk
Skáldsögur:
1. Mary Wesley:
SENSOMMERUDFLUGT.
2. Froslev Christensen:
TORNEN I 0JET.
3. Betty Mahmoody:
IKKE UDEN MIN DATTER.
4. Vaclav Havel:
FJERNFORH0R.
5. Johannes Mollehave:
SKUFFELSER DER IKKE GIK I
OPFYLDELSE.
6. Anne Karin Elstad:
MARIA, MARIA.
7. Jean M. Auel:
HULEBJ0RNENS KLAN.
8. A. de Salnt Exupery:
DEN LILLE PRINS.
9. Tom Wolfe:
FORFÆNGELIGHEDENS BAL.
10. Knud H. Thomsen:
KLOKKEN I MAKEDONIEN.
(Byggt é PollHken Sondag)
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Framtíðarsýn
Kurt Vonnegut verður seint tal-
inn til bjartsýnismanna. Skáld-
sögur hans, sem margar hverjar
gerast í fjarlægð í tíma og/eða
rúmi, hafa að geyma dimma og
dapra framtíðarsýn.
Nýjasta skáldsagan, Hocus Poc-
us, er engin undantekning. Þar
er horft til bandarísks þjóðlífs
eftir næstu aldamót og útlitiö er
dökkt; þjóðfélag þar sem aðskiln-
aðarstefna, byggð á auði og litar-
hætti, er í algleymingi og jap-
anskir kaupsýslumenn allsráð-
andi.
Sagan er rituð i brotum. Eugene
Debs Hartke skrifar hugleiðing-
ar, endurminningar, lýsingar á
pappírssnifsi sem hann finnur
hverju sinni - stundum nokkur
orð, stundum heilar síður. Hann
er um árabil kennari við háskóla
í New York-ríki, er rekinn þaðan
fyrir að vera of svartsýnn (slíkt
telst óamerískt), gerist starfs-
maður fangelsis sem Japanir
reka eins og annað. Þar gerast
örlagaríkir atburðir sem enn
breyta lífi hans.
Hocus Pocus er fyndin hug-
vekja í hinum sérstæða stíl sem
hefur gert Vonnegut einn áhuga-
verðustu rithöfunda vestanhafs.
HOCUS POCUS.
Höfundur: Kurt Vonnegut.
Vintage, 1991.
TOE INTERNATiONAL BEST SEU.ER
by the aothot of Airport antj SWfí£ MvdKifm
THE EVENING
NEWS
Fréttamenn
í sviðsljósi
Arthur Hailey er þekktur fyrir
skáldsögur þar sem blandað er
saman spennandi söguþræði og
ítarlegum lýsingum á starfsemi
stórfyrirtækja í Ameríku svo sem
risaflugvelli eða stóru hóteh. Að
þessu sinni er sögusviðið banda-
rísk sjónvarpsstöð og helstu per-
sónurnar fréttamenn, tækni-
menn, stjórnendur og eigendur
stöðvarinnar.
Segja má að tveir sjónvarps-
fréttamenn fari hér með aðalhlut-
verkin. Þeir eru í senn félagar og
keppinautar - bæði í starfi og
einkalífi - þótt ólíkir séu. Spennu-
efni sögunnar er hins vegar al-
þjóðleg hryöjuverkastarfsemi.
Eiginkonu, syni og föður annars
sjónvarpsfréttamannsins er
sumsé rænt og gengur treglega
að hafa uppi á þeim. En, eins og
við má búast í slíkri afþreyingar-
sögu, tekst söguhetjunum um síð-
ir það sem öðrum er ofvaxið: að
ná gíslum úr höndum ræningj-
anna.
Þetta er tilvalin sumarleyfis-
bók; í senn spennandi og fag-
mannlega samin afþreying.
THE EVENING NEWS.
Höfundur: Arthur Hailey.
Dell Publishing, 1990.