Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1992, Blaðsíða 14

14
ÞRÍÐJUDAGUR 21. JANÚÁR 19Ú2.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: Auglýsingar: (91 )626684
- aðrar deildir: (91)27079
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Markaðsrekin sjúkrahús
í öllum þeim þrengingum sem ríkissjóður stendur
frammi fyrir hefur athyglin beinst að möguleikum á
spamaði í heilbrigðisþjónustunni. Það er ekki undarlegt
þegar tillit er tekið til þess að heilbrigðisgeirinn er dýr-
asti útgjaldahður ríkisins og sogar til sín milljarða
króna. Heilbrigðisráðherra hefur gengið ötullega fram
í sparnaði í lyfjasölu og verður ekki gagnrýndur fyrir
það. Ennfremur hefur ráðherrann beitt sér fyrir samein-
ingu sjúkrahúsanna í Reykjavík og fyrir venjulegan
leikmann virðist það vera eðlileg tilraun. Það er ekki
mikil skynsemi í því að reka tvö eða fleiri sjúkrahús á
nokkurn veginn sama svæðinu með sömu deildir, sömu
þjónustu, sem tvöfaldar og margfaldar þann kostnað
sem leiðir af fullkominni aðstöðu og hjúkrunarliði á
hverjum stað. Sjúkrahúsin gætu sérhæft sig um leið og
þau spara sér stjómunarkostnað og tækjakaup, lækna-
íjölda og svo framvegis.
Sammni eða nánara samstarf sjúkrahúsanna er
brýnt viðfangsefni. Hins vegar hafa heyrst raddir um
breytingar á eðli læknisþjónustunnar á þá leið að mark-
aðsreka hana, eins og þekkt er frá ýmsum löndum.
Hugmyndin er þá sú að sjúklingar kaupa sér vistunar-
pláss á sjúkrahúsum og greiða fyrir þá þjónustu sem
þeir fá. Er þá auðvitað gert ráð fyrir að sjúklingurinn
njóti betri umönnunar en ella. Um leið getur þá viðkom-
andi sjúkrahús verðlagt þjónustuna í samræmi við
kostnaðinn og ríkið, eða hver sá annar sem veitir heil-
brigðisþjónustuna, fær fulla greiðslu fyrir þá hjúkrun
og lækningu sem lögð er af mörkum.
í tilefni af þessum hugmyndum hefur Ólafur Ólafsson
landlæknir skrifað grein í Morgunblaðið þar sem hann
hafnar með öllu markaðssetningu af þessu tagi. Land-
læknir segir í þessari grein sinni:
„Markaðsrekin heilbrigðisþjónusta tryggir ekki al-
hliða og jafna heilbrigðisþjónustu. Orsakirnar eru m.a.
eftirfarandi:
Forgangsröð við læknismeðferð breytist. Læknar
hafa lengi þurft að meta t.d. hvort áframhaldandi með-
ferð sjúkhngs „þjóni tilgangi“ t.d. meðferð eldra fár-
sjúks fólks, vistun á gjörgæslu- eða nýrnasíunardeild.
Akvörðun um upphaf eða lok meðferðar byggist að öllu
jöfnu á læknisfræðilegum grunni, en samráð er gjarnan
haft við hjúkrunarfólk og aðstandendur ef svo ber und-
ir. Sá á kvölina sem á völina. Slíkar ákvarðanir hafa
verið teknar án tillitis til kyns, kynþáttar, litarháttar,
efnahags eða meints „verðleika“ sjúklings. Ef sá efnaði
skal hafa forgang að öllu jöfnu er hafinn nýr kapítuh í
forgangsröðun í heilbrigðisþjónustunni.“
Landlæknir nefnir ennfremur að rekstur markaðs-
rekinnar heilbrigðisþjónustu virðist vera dýrari. Land-
læknir bendir á reynsluna frá Bandaríkjunum í þvi
sambandi. Markaðsrekin sjúkrahús hafa tilhneigingu
tH að sinna síður fólki með langvinna sjúkdóma en
ungu fólki og miðaldra.
Landlæknir segir að einkennandi sé að í markaðsrek-
mni heilbrigðisþjónustu sé forvamarstarfi mun minna
sinnt en eUa. Nefnir hann dæmi um að í Bandaríkjunum
gangi % þungaðra kvenna ekki tH mæðraskoðunar „en
meðal barna þeirra er burðarmálsdauði fimmfalt hærri
en hjá þeim er fá svo sjálfsagða þjónustu“.
Þessar ábendingar landlæknis eru athyglisverðar og
afdráttarlausar og hljóta að vega þungt þegar umræða
fer fram um markaðssetningu á hefibrigðisþjónustunni.
Ellert B. Schram
„... fyrir liðlega 60 árum veiddu íslendingar 260 þúsund tonn af þorski og höfðu til þess 28 þús. smálesta
flota ... “
Fitlar hönd
á feigu taf li
Sá vandi sem nú er við að eiga í
íslensku efnahagslífi á sér áratuga
rætur og verður rakinn til þeirra
sviptinga sem áttu sér stað á vett-
vangi innlendra stjórnmála fyrir
tæplega tuttugu og einu ári. Þá
sögu ætti að vera óþarfi að rifja upp
nema í örstuttu máli. Ósætti innan
Alþýðubandalags leiddi til stofnun-
ar nýs jafnaðarmannaflokks. Al-
þýðuflokkurinn klofnaði í því sem
næst tvo jafna hluta, stjómarand-
staðan fékk staríhæfan meirihluta
á þingi og myndaöi nýja stjóm.
Þjóðarsáttar þurfti við
Viðreisnarstjómin hafði setið í
tólf ár, fært sljóm efnahagsmála á
mörgum sviðum í nútímalegt horf,
þó svo að ekki hafl náðst samstaða
um að aflétta almennu verðlagseft-
irhti í og með vegna ótta um aö þau
lögmál sem sannarlega gilda í
markaðskerfi Vesturlanda giltu
ekki hér vegna fámennis og skorts
á samkeppni.
Eitt af meiri háttar afrekum
þeirrar stjórnar hefur verið tahð
hvemig tókst að koma þjóðarbú-
skapnum í gegnum samdráttarárin
1967 til 1969. Þurfti vissulega þjóð-
arsáttar við. Hafði sá árangur náðst
að frá árslokum 1970 til ársloka
1971 hækkaði verðlag aðeins um
2% á mælikvarða lánskjaravísi-
tölu. Lagður hafði verið gnmnur
sem hefði getað orðið undirstaða
stöðugra framfara á næstu áratug-
um. Rætt var um gengishækkun
sem hð í kjarasamningum árið 1970
til að draga úr hættu á aö samning-
amir leiddu til óþarfa verðhækk-
ana, en þvi miður náðist ekki sam-
staða um slikt, þar sem launþegar
óttuðust að hún myndi ekki skila
sér í lægra vömverði.
Gerbreytt stefna 1971
Við stjórnarskiptin árið 1971 var
tekin upp gerbreytt stefna í efna-
hagsmálum og höfum við verið að
súpa seyðið af henni meira og
minna allar götur síðan.
Hröðun er ekki eingöngu þekkt
orö meðal áhugamanna um bif-
reiðaíþróttir heldur einnig innan
hagfræðinnar. Þar táknar það
ákveðna aögerð sem getur haft
keðjuverkun innan hagkerfisins,
sem seint veröur séð fyrir endann
á. Breyting á neyslu hefur þannig
áhrif á fjárfestingu og tekjur sem
aftur hefur áhrif á neysluna og
nauðsyn frekari íjárfestingar. Síð-
an er það endingartími fjármuna
sem stjómar sveiflum í tekjum og
neyslu.
í íslensku hagkerfi lýsir þetta sér
sem skipti á mihi aðhalds og
þensluaðgerða þar sem kerfið er í
stöðugu ójafnvægi og erfitt að
henda reiður á hvaða aðgerðir em
famar að virka, hverjar ekki og
Kjallariim
Kristjón Kolbeins
viðskiptafræðingur
hvað gerist næst. - Illmögulegt er
að henda reiður á hvað snýr upp
og hvað snýr niður.
Þær aögerðir sem gripið var til
árið 1971 röskuðu einmitt því jafn-
vægi sem búið var að ná með blóði,
svita og támm. Fjárfesting í fiski-
skipaflota var stóraukin, vextir
vora lækkaðir, lánsfjármagn auk-
ið, lánstími lengdur og fiskverð
hækkað verulega. Boðið var upp á
stóraukinn kaupmátt laima, stytt-
ingu vinnuviku og lengingu orlofs.
Afleiðingamar létu ekki á sér
standa. Verðlag fór strax hækkandi
og jafnvægi kerfisins raskaðist.
Hækkun lánskjaravísitölu sem
hafði verið 2% árið 1971 varð 18%
árið 1972. Tveimur árum síðar
sprakk stjómin. Þjóðartekjur voru
í hámarki m.a. vegna hagstæðra
viðskiptakjara þrátt fyrir hækkan-
ir olíuverðs. Innlend verðmætaráð-
stöfun var langt umfram tekjur og
-þar af leiðandi verulegur halh á
viðskiptum við útlönd og verðbólga
komin í mn 50% sem næsta stjóm
fékk í arf th að ghma við.
Óhagkvæm nýting
Annar fylgifiskur efnahagsstefn-
unnar var íjárfesting í sjávarút-
vegi, langt umfram eðhleg mörk.
Það er einmitt sú hhö vandans sem
snýr að þjóðinni nú þar sem gengið
hefur verið aht of nærri þorsk-
stofninum og nýting hans verið
óhagkvæm um áratuga skeið. Látið
hefur verið skeika að sköpuðu
þrátt fyrir margítrekuð vamaðar-
orð. Hægt er að fara a.m.k. allt aft-
ur til ársins 1945 en í skýrslu Ný-
byggingarráðs frá því ári stendur:
„Ráðið er þeirrar skoðunar, að
floti, samsettur líkt og gert er ráð
fyrir í áætlun n, verði hlutfallslega
ódýrastur, og um leið væri raun-
vemlega komist nokkuð nálægt því
markmiði, sem ráðið álítur að ghda
eigi fyrir sjávarútveg íslendinga,
sem sé það aö við getum að mestu
ef ekki öllu leyti tekið þann fisk á
okkar miðum, sem taka má án þess
að gengið sé á fiskstofninn."
Undmn sætir að fyrir liðlega 60
ámm veiddu íslendingar 260 þús-
und tonn af þorski og höfðu til þess
28 þúsund smálesta flota að öllu
leyti vanbúinn tækjum miðað við
núverandi fiskiskipaflota, en þá
var árgangurinn frá 1922 að koma
inn í veiðina, en hann var tahnn
mjög stór. Sá árgangur hélt uppi
veiðinni árin 1930-1933 en hans
gætti allt th ársins 1940.
Árgangurinn frá 1964 var tahnn
einn sá besti sem klakist hafði út í
tvo áratugi en vegna gegndarlausr-
ar veiði á honum fyrir kynþroska-
aldur veiddist um 100 þúsund tonn-
um minni afli úr honum en verið
hefði ef sóknin í hann hefði verið
innan skynsamlegra marka meðan
hann var að alast upp.
Á þessum ámm var fiskveiðilög-
sagan aðeins 12 sjómílur og bæði
Bretar og Þjóðveijar við veiðar hér
við land ásamt öðrum þjóðum
þannig að við gátum ekki haft fuha
stjóm á sókninni í þennan árgang
en öðru máh gegnir um þrjá næstu
risaárganga, árgangana 1973, 1983
og 1984. Árgangurinn frá 1973 var
uppurinn 10 árum síðar. Lítið virð-
ist vera eftir af árganginum frá
1983, en eitthvað meira eftir af ár-
ganginum frá 1984 og með skyn-
samlegri veiði hefði verið hægt að
nota þá th aö byggja upp hrygning-
ar- og veiðistofn og bægja frá hættu
á Yiðkomubresti.
Árum saman hefur verið skotið á
frest að takast á viö þann vanda
sem fylgir því að þurfa að draga
verulega úr sókn í þorskstofninn
en nú er komið að skuldadögmn
og því blasir við enn eitt samdrátt-
arárið í íslenskum þjóðarbúskap.
Kristjón Kolbeins
„Arum saman hefur verið skotið á frest
að takast á við þann vanda sem fylgir
því að þurfa að draga verulega úr sókn
í þorskstofninn en nú er komið að
skuldadögum... “