Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 25. JANUAR 1992.
15
Mikill hluti tekna tryggingafélaga er tilkominn vegna svokallaðra skyldutrygginga húsnæðis og ökutækja sem ríkisvaldið hefur fyrirskipað einstaklingum að greiða fyrir. Þeir sem komast
í gegnum lifið án þess að kosta tryggingafélög krónu i bætur hafa hins vegar notið þess að litlu eða í sumum tilvikum að engu leyti.
íslensku nátttröllin
í íslenskum þjóðsögum segir frá
risavöxnum tröllum sem þoldu
ekki dagsbirtuna. Þessi nátttröll,
sem svo voru köliuð, urðu að stein-
um ef á þau skein hin bjarta sól
morgunsins. Hegðan þeirra og verk
voru lika þess eðlis að þau leituðu
skjóls í myrkri næturinnar.
Æ síðan hefur þetta ágæta orð,
nátttröll, verið notað um þá sem
skynja ekki sinn vitjunartíma,
mæta ekki kröfum nýs tíma, sitja
fastir í fortíðinni eins og illa gerðir
klettadrangar í fjallshlíðum.
Nú gæti einhver haldið að ég ætl-
aði að fjalla sérstaklega um stjóm-
málamenn, enda er harla þéttset-
inn nátttröllabekkurinn á Alþingi.
Svo er þó ekki.
Þar eru nefnilega víðar í þjóðfé-
laginu steinrunnar stofnanir, sam-
tök og fyrirtæki sem svara ekki
kröfum tímans.
Við skulum hta á tvö dæmi af
mörgum.
Lögbundnar
greiðslur
Allir verða að borga verulegar
fjárhæðir fyrir svokallaða bmna-
tryggingu á eignum sínum. Þeir
sem eiga íbúð eða aðra fasteign em
skyldaðir til þess af ríkisvaldinu
að hafa þessar eigur sínar brana-
tryggðar hjá tryggingafélagi.
Reyndar er þaö yfirleitt svo að
einstaklingamir ráða því ekki einu
sinni til hvaða tryggingafélags þeir
borga iðgjaldið. Stóri bróðir ákveð-
ur það allt saman. Enda má auðvit-
að segja að iðgjöld af þessum
skyldutryggingum séu eins konar
skattur, ákveðinn af ríkisvaldinu,
þótt iðgjaldið fari ekki í ríkissjóð.
Húseigendur eiga þess heldur
ekki kost að njóta þess í lægri ið-
gjöldum ef þeir sinna vel brana-
vömum í húsum sínum. Þeir sem
komast í gegnum lífið án þess að
brenna ofan af sér eða fyrirtæki
sínu fá enga lækkun fyrir vikið.
Þeir borga sitt iðgjald reglulega al-
veg eins og staðgreiðsluna eða bif-
reiðaskattinn og fá hvorki afslátt
né bónus fyrir góða frammistöðu.
Þvert á móti verða þeir í reynd að
taka á sig tjón sem verður hjá öðr-
um sem til dæmis missa frystihús
annað slagið. Slík branatjón
hækka nefnilega fyrr en varir ið-
gjöld allra hinna.
Árlegur iðgjaldafarsi
En þótt ríkið sjái þannig um að
búa til veruleg viðskipti vegna
branatrygginga á húsnæði lands-
manna þá era það þó smáaurar
miðað við iðgjöldin af bifreiða-
tryggingunum. Þau era einfaldlega
mikill hluti heildarviðskipta trygg-
ingafélaganna á hverju ári.
Lítum á nokkrar tölur.
Á árinu 1990 vora tekjur af svo-
kölluðum frumtryggingum félag-
anna 10,9 milljarðar króna. Þar af
gáfu ökutækjatryggingarnar 4,5
milljarða í tekjur. Þar var um að
ræða 41% af öllum iðgjaldatekjum
tryggingafélaganna á því ári.
Þó mætti ætla að þessi miklu við-
skipti hafi verið kvöl og pína fyrir
tryggingafélögin áram saman.
Hvaða aðra ályktun er hægt að
draga af þeim iögjaldafarsa sem
forráðamenn tryggingafélaganna
hafa sett á svið með reglubundnum
hætti?
Farsi þessi hefst með tah forstjór-
anna um gífurlegt tap félaganna á
bifreiðatryggingum. Félögin, sem
annars keppast við að reisa glæsi-
hallir og kaupa hlutabréf í öðram
stórfyrirtækjum, séu hreinlega að
kikna undan þeirri þungu byrði að
þurfa að tryggja bifreiðar lands-
manna. Þetta gangi bara ahs ekki.
í kjölfarið koma kröfur um vera-
lega hækkun iðgjaldanna. Oftast
um tugi prósenta. Hækkun sem þó
þyrfti auðvitað að vera miklu meiri
því tap sé áfram fyrirsjáanlegt.
Ríkisvaldið, sem á að hafa eftirht
með tryggingastarfseminni, sam-
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
pyKKir ytirleitt snarlega þær
hækkanir sem tryggingafélögin
fara fram á. Engin leiðindi þar.
Og bifreiðaeigendur borga. Enda
lagaskylda og undankomuleiðum
lokað með því aö neita bifreið um
skoðun ef tryggingafélagið hefur
ekki fengið sitt.
Samtrygging rofín
Því sem hefur einkennt þessa ís-
lensku tryggingastarfsemi síöustu
áratugi má lýsa með einu orði:
Samtrygging.
Raunveruleg samkeppni á milli
tryggingafélaganna hefur verið í
lágmarki um langan tíma. Stóra
félögin hafa haft meira og minna
samstarf sín á milh. Þau hafa þann-
ig staðið saman jafnt í kveininu
sem í hækkunarkröfunum.
Þessi samtrygging á sér auðvitað
að hluta til sögulegar skýringar og
er angi af mun víðtækari póhtískri
og viðskiptalegri samtryggingu í
þjóðfélaginu; samtryggingu um
forréttindi og einokun.
Enginn innlendur aðih hefur haft
bolmagn til þess að ráðast gegn
samtryggingu tryggingafélaganna.
Til þess þurfti erlenda innrás á
tryggingamarkaðinn.
Kostulegt hefur verið að fylgjast
með viðbrögðum þeirra trygginga-
félaga sem fram að þessu hafa setið
ein að þessum ríkistryggða mark-
aði. Þar varö enginn fógnuður, eins
og þó hefði mátt búast við eftir ah-
an barlóminn. Engin veisluhöld
vegna þess að útlendingar væra
reiðubúnir að taka þennan kaleik
tapsins frá þeim. Aldeihs ekki.
Þvert á móti þagnaði kveinið
snarlega. Ekki minnst á það einu
orði lengur að nú þurfi að hækka
iðgjöldin. Jafnvel sett fram tilboö
til neytenda um afslætti og sitt
hvað fleira.
Vonir sem brugðust
Atburðarásin í tryggingamálun-
um síðustu vikumar er merkheg
og lærdómsrík fyrir íslenska neyt-
endur.
Hvemig þá?
Jú, hún er enn ein sönnun þess
að eina færa leiöin th þess að hrista
upp í áratuga gömlu kerfi forrétt-
inda, samtryggingar og einokunar
hér á landi er erlend samkeppni.
Það sama á við um bankana.
Þar dugar innlend samkeppni
einfaldlega ekki heldur.
Ýmsir spáðu verulega aukinni
samkeppni vegna þeirra breytinga
sem urðu í kjölfar sölunnar á Ut-
vegsbankanum og sameiningu
þessa fyrrum ríkisbanka við Versl-
unarbanka og Iðnaðarbanka. Nýr,
öflugur einkabanki myndi leiða th
sparnaðar í rekstri og lægri vaxta.
Það yrði loks raunveruleg sam-
keppni í íslenska bankakerfinu.
Þetta hefur ekki gerst.
Samkeppnin er meira í orði en á
borði.
Bankarnir halda í sameiningu
uppi fáránlega háum vöxtum á
sama tíma og verðbólga er nánast
engin og lánskjaravísitalan jafnvel
lækkar.
í þeim ásetningi sínum að halda
vöxtum óeöhlega háum hafa bank-
arnir í reynd fengið dyggan stuðn-
ing ríkisvaldsins sem mokar til sín
peningum af innlendum lánamark-
aði ekki síður en erlendum.
Fokdýrir bankar
Einar Oddur Kristjánsson, for-
maður Vinnuveitendasambands
íslands (VSÍ), hefur bent á eina
staðreynd sem auðvitað skýrir að
hluta hvers vegna bankamir hafa
brugðist svo hrapahega. Hann hef-
ur skýrt frá því að ný könnun, sem
unnin hefur verið á vegum VSÍ,
sýni að íslenska bankakerfið sé
fokdýrt í rekstri.
Þessi könnun hefur enn ekki ver-
iö birt opinberlega en samkvæmt
fullyrðingum Einars Odds er ís-
lenska bankakerfið tvisvar th
þrisvar sinnum dýrara en gengur
og gerist í nágrannalöndum okkar.
Hér þarf sýnhega öflugan gust að
utan til þess að hreyfa við væra-
kærum stofnunum. Spurningin er
bara hvort íslendingar verði svo
heppnir að erlendur banki eða
bankar hafi áhuga á að koma inn
á íslenska markaðinn. Sumir halda
því fram að sá markaður sé of htih
th þess að útlendingar sýni honum
áhuga.
Neytendur hijóta að vona að þetta
sé óþarfa svartsýni, að hingaö komi
erlendir bankar sem hristi upp í
íslenska bankakerfinu. Það mun
leiða th raunverulegrar samkeppni
og skha sér th almennings með
hhðstæðum hætti og nú er að ger-
ast á tryggingamarkaðinum.
í stað þess að óttast slíka sam-
keppni ættu landsmenn að fagna
henni sem árangursríku vopni
gegn nátttröhum forréttinda og
samtryggingar.