Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.1992, Qupperneq 14

14
MÁNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91)63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Tími reddinga er liðinn
Yfirtaka Landsbankans á eignum Sambandsins er
mikil tíðindi. En kemur ekki mjög á óvart. Öllum hefur
verið kunnugt um erfiðleika SÍS og hrun þessa mikla
veldis hefur ekki verið að gerast á einni nóttu. Yfirtaka
bankans hefur átt sér aðdraganda í þeirri uppstokkun
og þeim skipulagða flótta sem Sambandið hefur verið á
undanfarinn áratug.
Samt er það svo að þessi tíðindi vekja bæði ugg og
kvíða. Jafnvel hjá þeim sem hvað harðast hafa barist
gegn ofurvaldi og yfirburðum Sambandsins um langa
hríð. Endalok SÍS eru ekkert gamanmál né heldur sigur
í þeim skilningi að samvinnustefnan hafi goldið afhroð.
Fall Sambandsins hefur víðtæk áhrif í þjóðfélaginu og
hefur keðjuverkanir sem menn sjá ekki ennþá fyrir.
Áhrif Sambandsins hafa teygt anga sína svo víða að
mönnum hefur verið nauðugur einn kostur að slá
skjaldborg um SÍS. Landsbankinn hefði raunar átt að
vera búinn að láta sverfa til stáls fyrir allnokkru síðan
nema vegna þess að ríkisstjórnir, stjórnmálaflokkar,
bankastjórar og fjölmargir hagsmunaaðilar hafa haldið
vemdarhendi yfir Sambandinu. Nú var það einfaldlega
ekki hægt lengur.
Það sama á við um fjölmörg einkafyrirtæki sem á
undanfómum misserum hafa lagt upp laupana með
braki og brestum. Staðreyndin er einfaldlega sú að
stjórnmálaöfl hafa ekki sömu tök og né heldur sömu
skilyrði til pólitískrar mismununar eða fyrirgreiðslu
sem áður.
Nú er sagt að veldi Einars Guðfmnsonar hf. í Bolung-
arvík sé að riða til falls. Það eru líka óskemmtilegar
fréttir. Og sýna að hér er ekki um það að ræða að einka-
rekstur sé að útrýma samvinnurekstri í þeim afmark-
aða skilningi. Rekstrarskilyrði almennt séð eru ekki þau
sömu og áður. Fyrirtæki Einars Guðfmnssonar hafa
verið í framvarðasveit einkarekstursins, stolt þeirra og
fyrirmynd. En þeir Bolvíkingar ráða ekki við skuldimar
frekar en SÍS eða aðrir þeir sem hafa orðið gjaldþrotun-
um að bráð. Tími reddinganna er hðinn.
Erlendis höfum við séð sömu þróunina eiga sér stað.
Stórfyrirtækin, stórveldin í viðskiptunum og fram-
leiðslugreinunum hafa risið og falhð. Það er enginn leng-
ur óhultur. Viðskiptaheimurinn er í gerjun, fyrirtæki
koma og fara; það er enginn sem hefur ehífan og lög-
vemdaðan rétt til að lifa á fomri frægð.
Það er auðvitað slæmt þegar slík áfoh dynja yfir. En
hið jákvæða er að óhehbrigður rekstur og óarðbær verð-
ur að mæta örlögum sínum og þjóðfélagið aUt stokkast
upp og beinir sjálfu sér inn á þær brautir sem markað-
ur, arðsemi og atvinna skapar. AUtof lengi hefur það
viðgengist hér á landi að láta vemdaðan atvinnurekstur
lifa í skjóh pólitískra forréttinda. Ógæfa Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga var sú að SÍS'naut forgangs í
kerfinu, naut póhtísks skjólshúss fram yfir það sem
eðhlegt má teljast.
Við skulum aðeins vona að Landsbankinn hafi ekki
dregið það of lengi að grípa í taumana. Hættan er sú,
að hrun umsvifamikiUa og skuldugra fyrirtækja dragi
marga aðra með sér í fallinu. Langlundargeð Lands-
bankans má nefnilega að einhverju leyti rekja til þeirr-
ar staðreyndar að skuldir SÍS vora orðnar of miklar til
að bankinn réði við að afskrifa þær. Ræður Landsbank-
inn við að halda uppi eðlUegri þjónustu við aðra við-
skiptavini sína þegar Sambandið er endanlega gert upp?
Við vonum öh að svo verði. EUert B. Schram
Meö EES-samningnum fáum viö
verulega bætt kjör á mörkuðum
V-Evrópu fyrir helstu afurðir okk-
ar - um þaö snýst hann. Við höfum
á undanförnum árum mjög sótt inn
á markaði þessara landa og eigum
þar í höggi við keppinauta sem
hafa notið þar betri tollakjara - og
því breytir samningurinn. Hann
mun gera okkur kleift að fullvinna
meira en áður af sjávarfangi okkar
hér heima og flytja síðan dýrmæt-
ari afurðir á þessa bestu markaði
okkar. Það staðfesta ummæli
Steindórs Haraldssonar á Skaga-
strönd og margra annarra frum-
kvöðla að nýjungum í atvinnumál-
um. Steindór stóð ásamt fleirum
að stofnun og starfsemi Marska hf.
sem hefur um árabfl framleitt sjáv-
arrétti í neytendapakkningum -
stundað fulMnnslu sjávarfangs.
Vegna innflutningstolla EB á full-
unnar sjávarafurðir - sjávarétti -
Sókner
besta vörnin
voru vörur þeirra of dýrar og því
ekki samkeppnisfærar, nema þeir
veittu samsvarandi verðlækkun
sem var þeim um megn. Hann seg-
ir að þeim hefði gengið mun betur
ef EES hefði verið til staðar. Hann
segir samninginn fela í sér ný sókn-
arfæri á þessu sviði og að þau
muni best nýtast landsbyggðinni
þar sem fiskveiðar og fiskvinnsla
fer fram. EES verði því einkum
lyftistöng hinna dreifðu sjávar-
byggða við strendur landsins.
Auðvitað er þaö laukrétt sem
Steindór segir. Samkeppnisstaða
íslenskrar fiskvinnslu mun stórum
batna. Með samningnum opnast
okkur gríðarlega miklir framtíðar-
möguleikar til að efla og auka fisk-
iðnað okkar og nýta sjálfir afurðir
vinnsluskipanna - sem eru hráefni
fyrir fullvinnslustöðvar. Fiskiðn-
aður okkar hefur verið frum-
vinnslugrein sem selur fiskinn
ferskan, ísaðan og heilfrystan,
blautverkaöan saltfisk og fleiri lítt
unnar fiskafurðir til fullvinnslu-
fyrirtækja erlendis. Það sést best á
því að við flytjum gríðarlegt magn
af þessum hráefnisfiski til annarra
fiskveiði- og fiskvinnsluþjóða, t.d.
Norðmanna, Færeyinga og Dana
sem vinna úr honum neytendavör-
ur og selja tilbúna sjávarrétti á út-
flutningsmörkuðum í samkeppni
við okkur, og í enn meira mæh til
þjóða sem vinna úr honum neyt-
endavörur fyrir eigin markað.
í umræöum um efnahagslegan
ávinning okkar af samningnum
hafa menn haft uppi ýmsar stað-
hæfingar, ekki allar studdar stað-
reyndum úr efnahagslífinu. Þar á
meðal að viðskipti okkar við
Bandaríkin vegi meira en viöskipti
viö EES, eða séu okkur mikilvæg-
ari. Meðfylgjandi eru súlurit unnin
úr hagtölum um innflutning og út-
flutning okkar árin 1988-1991 og
janúar-maí 1991 og 1992. Af þeim
sést glögglega aö utanríkis\iðskipti
okkar við EB eru margfalt meiri
en við Bandaríkin. Hlutdeild sjáv-
arútvegs í útflutningi er gífurlega
stór, eða frá liðlega 70% upp í lið-
lega 80%, og er sýnd skipting hans
janúar-mal 1992 eftir markaðs-
svæðum. Allt frá því fyrir 1980 hafa
tollakjör okkar ekki breyst, hvorki
í Bandaríkjunum né EB - en á
mörkuðum EB höfum við einfald-
lega fengið betra verð fyrir vörur
okkar. Mikilvægi markaða EB fyrir
athafnalíf okkar og afurðir hefur
farið vaxandi með hveiju ári. Viö
höfum hins vegar átt þar undir
högg að sækja vegna tollanna.
Tollalækkanir
Árið 1990 greiddum við nærfellt
2,1 milljarð kr. í tolla af sjávaraf-
urðum til EB. Með samningnum
falla % hlutar þeirra niður í árs-
byrjun 1993 (1. janúar nk.) eða sem
Kjallaiinn
Árni Ragnar Árnason
alþingismaður Sjálfstæðisfl.
fyrir Reykjaneskjördæmi
svarar um 1,6 milljöröum 1990, síð-
an verður nokkur lækkun árlega
og í ársbyijun 1997 verða 90% eða
9/10 hlutar þeirra fallnir niður.
Því hefur verið haldið fram að
við munum ekki njóta tollalækk-
ana. Neytendur í Evrópu hafi greitt
þeim mun hærra verö fyrir vörur
okkar - og muni krefjast hennar í
sinn hlut með verðlækkun. En
þetta er á misskilningi byggt. Við
höfum ekki ráðið verðinu til neyt-
enda í Evrópu. Vörur okkar keppa
þar viö aðrar afurðir, önnur mat-
væli. Neytendur þar hafa um að
velja hvaða vörur þeir kaupa og
við hvaða verði. Verðiö hefur því
ráðist af markaðsforsendum fram-
boðs og eftirspurnar. íslenskir
framleiðendur hafa fengið lægra
afurðaverð, og fá nú tollalækkun-
ina í sinn hlut.
Talið er að rekstrarframlegö í
sjávarútvegi til greiðslu fjármagns-
kostnaðar og afborgana muni á
ársgrundvelli vera ríflega 7,5 millj-
arðar. Tollalækkanir munu strax á
fyrsta ári samningsins hækka
rekstrarframlegð hans um 20%
miðað við útflutning okkar 1990 -
hlutfall útflutnings okkar til EB er
nú hærra. Svo standa þingmenn
Alþýðubandalags, Kvennahsta og
sumir af þingmönnum Framsókn-
arflokks í ræðustól á Alþingi og
hrópa hver í kapp við annan: Hver
er ávinningur sjávarútvegsins?
Svarið er hér að ofan. Það hefur
margoft komið fram á Alþingi. En
þeir heyra víst ekki eða gleyma
jafnharðan, svo vonlegt er að þeir
sjái aðeins hættur og ókosti. í
hverju horni.
Nýjar forsendur
-ný sóknarfæri
Með tollalækkunum EES-samn-
ingsin opnast færi á að flytja heim
vinnslu íslenskra sjávarafurða sem
farið hefur fram í Evrópu um sinn.
Sem dæmi má nefna að íslensk
sölusamtök hafa um árabil flutt
héðan blautverkaðan saltfisk til
þurrkunar og annarrar vinnslu í
Frakklandi fyrir neytendamarkað
EB. Þar eru nú 100-130 ársstörf við
þennan fiskiðnað okkar sem hefur
nú nærfellt lagst af hér heima. Á
Suðurnesjum, þar sem mest var
um þessa vinnslu, hafa horíið um
100-130 störf við hana - flutt til
Frakklands. Ástæðuna má rekja til
viðskiptaforsendna, samkeppnis-
skilyrða, tolla. Verulegar breyting-
ar verða nú á afkomu saltfiskverk-
unar, því á næsta ári falla niöur
háir tollar af afuröum hennar -
sem svarar nær 1 milljarði 1990.
Stærstu sóknarfæri okkar liggja
í breyttum tollum á sjávarréttum,
á fullvinnslu afurða úr okkar
mestu auölind. Þar hggja tækifæri
th að stórauka umsvif okkar í fisk-
iðnaði, stórauka verðmæti þeirra
afurða sem við seljum á mörkuðum
meginlands Evrópu sem borga best
fyrir vörur okkar. Það er öllum
ljóst, að ef við höldum uppteknum
hætti sem hráefnis-útflytjendur þá
verður ávinningur okkar ekki
meiri en ofannefndar tölur sýna.
Ef við á hinn bóginn hættum að
hræðast og tökum upp samstarf við
fyrirtæki sem starfa á þessum stóra
markaði getum við framleitt og selt
þar dýrustu og vinsælustu vörum-
ar - tilbúna rétti. Þá verður ávinn-
ingur okkar margfaldur. Nýting
þessara sóknarfæra mun fjölga at-
vinnutækifærum, færa sjávarút-
vegsfyrirtækjum okkar betri af-
komu og starfsmönnum þeirra -
fólkinu hér - betri lífskjör. Mest
munu fá í sinn hlut byggðarlögin
við sjávarsíðuna um landið þar
sem sjávarútvegur er eina undir-
staða atvinnuhfs. Grandvöllur
þessara möguleika er samningur-
inn um EES. Hann opnar íslensku
atvinnulífl ný sóknarfæri.
' Árni Ragnar Árnason
„Fiskiðnaður okkar hefur verið frum-
vinnslugrein sem selur fiskinn ferskan,
ísaðan og heilfrystan, blautverkaðan
saltfisk og fleiri lítt unnar fiskafurðir
til fullvinnslufyrirtækja erlendis.“
Hlutfallsleg skipting útflutnings héðan á árunum 1990-1992. Á fremstu
súlunni sést hve mikill hluti útflutningsins myndi fara til Evrópska efna-
hagssvæðisins.