Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1992, Blaðsíða 16

16
ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1992.
Menning
„Vélstrokkað tilberasmjör“
Fræöimenn á sviöi bókmennta og hug-
myndasögu hafa reynt að nota hugtakiö
„módernismi" um þær menningarstefnur og
strauma sem þykja afsprengi iðnvædds borg-
arlífs á Vesturlöndum. Lítill einhugur virðist
hafa veriö um notkun orösins og því hefur
margan íslenskan bókmenntafræðinginn
greint á viö koliega sinn í svörum við spum-
ingunni um upphaf og þróun módemisma í
íslenskum bókmenntum. Þessi mikla um-
ræða um skilgreiningar viröist þó ekki hafa
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
flækt máhð fyrir Emi Ólafssyni í nýrri bók
hans um efnið, Kóralforspili hafsins. í hans
augum snýst máhð ekki um annað en rugl-
ingslega framsetningu. Sé verk ruglingslegt,
þá er það módemt, annars ekki.
Einfaldur módernismi
„Ritið skiptist í tvo meginhluta, þvi fyrst
er fjallað um ljóð, en síðan um lausamáls-
rit,“ eins og segir á bls. 7. Öm les sig í gegn-
um íslenskar nútímabókmenntir, birtir
langa kafla úr verkunum og vitnar í brot
eftir aðra fræðimenn sem hann ýmist and-
mælir (með oröum eins og „fráleitt" og „alr-
angt“) eða samsinnir. Meginmarkmið þess-
arar yfirferðar virðist vera að kanna hvort
framsetning sé sundmð en minna fer fyrir
heildarskilningi á verkunum og þeim hug-
myndum sem þar bólar á. Áhuga á hugmynd-
um afgreiðir Öm sem „frumstæða" bók-
menntasögu á bls. 217. Niðurstaðan verður
sú að eiginlegur módernismi komi varla fram
nema hjá Hannesi Sigfússyni í ljóðunum og
hjá Thor Vilhjálmssyni í prósanum (mér var
ekki ljóst eftir rökvísa greinargerð A'.Ó. fyrir
Tómasi Jónssyni metsölubók hvort hún væri
nógu ruglingsleg til að teljast módem). Þessi
einfalda niðurstaða hlýst af einfoldum skiln-
ingi Arnar á módemisma sem virðist hent-
ugra fyrir hann að kalla „órökvísa framsetn-
ingu“ en módemisma úr því að hann telur
þennan blessaða isma ekki ná yfir annað.
I formála er engin heilstæð grein gerð fyr-
ir þeim fræðilegu vandamálum sem hljóta
að blasa við þeim sem ætlar að kljást viö
jafn umfangsmikið verkefni og módernisma
í íslenskum bókmenntum. Það eru ekki
dregnir saman þræðir þeirrar umræðu sem
hefur verið hér á landi eða annars staðar,
t.d. er hvergi minnst á bók Ástráðs Eysteins-
sonar, The concept of modernism frá 1990. Á
víð og dreif um bókina eru þó tilvitnanir í
þessa umræðu sem er þá fjallað um sam-
hengislaust án þess aö skýra þær ólíku fræði-
legu forsendur sem hún miðar við. Þessi
aðferð í framsetningu verður til þess að bók
Arnar skortir heildarsvip og þá yfirsýn sem
fylgir sjálfstæðum efnistökum. í umfjöllun
um íslenska skáldsagnahefð fram að Þór-
bergi og Halldóri (á bls. 167-188) er t.d. lítið
annað gert en að birta og endursegja langa
kafla upp úr ritum Steingríms J. Þorsteins-
sonar um Jón Thoroddsen og Sveins Skorra
um Gest Pálsson og formála Þórðar Helga-
sonar um Þorgils gjallanda, með athuga-
semdum með og á móti líkt og þetta sé óunn-
ið efni upp úr glósubók höfundar.
Einfaldar greiningaraðferðir leiða Öm líka
örn Ólafsson.
að niðurstöðum sem em augljóslega rangar
eins og þegar hann kemst að því aö Vefarinn
mikli frá Kasmír hafi í „meginatriðum [verið]
hefðbundin skáldsaga" (218). Það hlýtur eitt-
hvað að vera bogið við þá aðferð sem skilar
þessari niðurstöðu og ætti að vekja fræði-
manninn til umhugsunar. Hin sögulega stað-
reynd er að bókin var bylting í íslenskri skáld-
sagnaritun og ef frseði Amar duga ekki til að
skýra þá byltingu sýnir það helst takmarkan-
ir fræðanna. Fyrir þessari byltingu hefur
Haiidór Guðmundsson gert ágæta grein í bók
sinni „Loksins, loksins" (1987) sem Orn vitnar
aðeins til í brotum án þess að sýna skilning
á heildarhugsuninni í því verki.
Einkennilegar eyður
í umfjöllun um upphaf módernisma í ljóöa-
gerö verður fyrst fyrir Erni ljóð Jóhanns
Sigurjónssonar, Sorg, og gengur hann svo
langt að birta ljóðið eftir einu eiginhandar-
riti Jóhanns (með leiðréttingum þar sem
honum þykir „skáldlegra orðalag" í prent-
uðu gerðinni) en getur þess ekki að til em
fleiri handrit kvæðisins þar sem sjá má mikl-
ar breytingar skáldsins og m.a.s. danska
þýðingu. Eins er einkennilegt þegar Öm
kvartar yfir því hve erfitt sé að fá yfirsýn
um kveðskap ungskálda sem sendi frá sér
bækur í litlum upplögum að hann skuli ekk-
ert hafa kynnt sér skrif Eysteins Þorvalds-
sonar um þessa „neðanjarðarútgáfu".
Bók Amar Ólafssonar, Kóralforspil hafs-
ins, ætlar sér að ná yfir núkið svið og kveða
upp úr með það hvort verk tiltekinna skálda
á Islandi geti taiist módern eða ekki. í bók
sinni leggur hann upp með mjög þröngan
skilning á þvi hvað sé módern í bókmenntum
og því kemst hann oft að afar einfóldum nið-
urstöðum sem varpa harla litlu ljósi á heild-
armerkingu þeirra verka sem um er rætt.
Nákvæmari yfirlestur hefði verið til bóta en
varla breytt svip bókarinnar sem einkennist
af yfirborðskenndri bókmenntagreiningu,
sem skortir hugmyndalegan grundvöll í
verkunum, og ómarkvissri heimildanotkun
sem minnir mann á heldur stuttorðan ritdóm
Guðmundar Finnbogasonar um Vefarann:
„Vélstrokkað tilberasmjör."
Örn Ólafsson
Kóralforspil hafsins
Skjaldborg 1992
Endurminningar
erfiðismanns
Ævisaga sú sem hér skal fjallað um er verulega frá-
brugðin flestum þeim ævisögum sem út hafa komið
fyrir þessi jól. Ef leita ætti að hliðstæðum við þessa
átakasögu alþýðumannsins Guðjóns Símonarsonar
(1877-1962) yrði helst fyrir að benda á æviminningar
Tryggva Emilssonar (f. 1902) sem út komu í þremur
bindum á árunum 1974-77. Væntanlega munu þó end-
urminningar Tryggva teljast meira bókmenntaverk.
Guðjón lýsir æskuárum sínum á Álftanesi og á Suð-
urlandi á áhrifamikinn hátt. Einkenndust uppvaxtarár
hans umfram allt af fátækt og harðræði en jafnframt
mikilli menntunarþrá hans. Hann var mjög hætt kom-
inn í bamaveiki og hafði meira að segja verið úrskurö-
aöur látinn nokkrum dögum eftir að hafa misst tvö
systkini sín úr þeirri veiki. Hann reyndi ýmislegt til
að svala menntunarþrá sinni en mætti yfirleitt and-
stöðu í þeirri viðleitni sinni. Hann var ekki nema ell-
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
efu ára er hann varð háseti á áraskipi, varö ári síðar
kokkur á skútu og átján ára formaður á áraskipum í
Mjóafirði.
Guðjón bjó lengi á Norðfirði, stundaði sjómennsku
þaðan og varð hin mesta aflakló. Oft var hann svikinn
um kaupið sitt og varð fyrir margvíslegri sviksemi af
hálfu vinnuveitenda. Þrátt fyrir einstakan dugnað
mátti hann þola gjaldþrot á lífsleiðinni og ýmis áfóll
önnur. Hann lét málefni verkamanna mjög tll sín taka
og átti hlut í stofnun Verkalýðsfélags Norðíjarðar í
framhaldi af heimsókn verkalýðsleiðtogans Ólafs Frið-
rikssonar þangað árið 1922. Síðar á ævinni rak Guðjón
verslun í Reykjavík og í Höfnum.
Þó frásagnir af sjómennsku séu fyrirferðarmestar í
endurminningum Guðjóns þá er mun víöar komið við.
Guðjón hefur veriö mjög listrænn og fjölhæfur maður
og listinni sinnti hann á margvíslegan hátt í frístund-
um sínum, einkum þó með orgelleik. Hann lagði einn-
ig stund á skósmíðar vegna þess að hann ætlaði ekki
að láta böm sín fermast á lánsskóm eins og hann hafði
orðið að sætta sig við sjálfur. Hann gaf út vikublaðiö
Sjómanninn um skeið, tók að sér bókhald og starfaði
um skeið sem aðstoðarmaður læknis. Það leynir sér
því ekki að hann hefur að upplagi verið mjög fjölhæf-
ur maður.
Ólafur Haukur Símonarson bjó minningar afa síns til
prentunar.
Milli línanna í endurminningum Guðjóns má viða
greina biturleika hans, til dæmis í garð foreldranna
sem neituðu honum um að fara í skóla: „Þú verður
að vinna.“ En versti óvinurinn var „fátæktin og hefð-
in sem sagði aö fátæklingar ættu ekki að vera að
sperra sig“.
Góðar ævisögur hafa ekki síst gildi fyrir síöar tíma
á þann hátt að þær eru aldarspegili, skapa andblæ lið-
ins tíma. Það gera endurminningar Guðjóns Símonar-
sonar ágætlega en gildi þeirra felst ekki síst í því að
það er ómenntaður alþýðumaður sem lýsir sögunni
af sjónarhóli þeirra sem oftast hafa ekki talið sig hafa
burði til að setja minningar sínar á prent.
í upphafi þessa pistils var bent á að ævisaga Guðjóns
væri frábrugðin flestum hinna nýrri ævisagna. Það á
ekki síst viö um hversu litla innsýn hann veitir lesand-
anum í. einkalíf sitt og hve lítiö fer fyrir lýsingum á
innra stríði og tilfinningum, sbr. þegar hann segir (s.
181): „Kýs ég að fjölyrða ekki um þær dapurlegu stund-
ir sem komu yfir mig og fjölskyldu mína í tengslum
við þetta gjaldþrot." Hætt er við að margur lesandi
þessarar bókar muni á stundum sakna þess að fá ekki
að heyra meira af því sem Guðjón „kýs“ að ræða ekki
um. En hvaö sem því líður þá er ekki vafi á því að hér
er á ferðinni ævisaga sem hefur miklu meira gildi en
mjög margar þeirra endurminningabóka sem út hafa
komið í stríöum straumum hin síðari ár. Það leynir
sér ekki að það er vel gefinn erfiðismaður sem heldur
um pennann.
Stormur strýkur vanga.
Minningar Guðjóns Simonarsonar.
Ólafur Haukur Simonarson bjó til prentunar.
Forlagið 1992, 352 bls.
Popp
Sykurmolarnir - It’s It:
Búmm shíkka
búmm búmm búmm
Á plötunni It’s It er að finna ellefu Sykurmolalög, gömul og ný, þar af
Birthday í tveimur útgáfum. Öll eru lögin komin með þéttan danstakt
úr trommuheila og sum hver orðin lítt þekkjanleg frá því er þau komu út
á plötum Sykurmolanna Life’s Too Good, Here Today ... og Stick Around
For Joy. Sum eru ansi löng í annan endann og öðrum verður best lýst
með þvi að þau eru löööööng og því miður afskaplega leiöinleg.
Sykurmolamir hafa fengið til liðs
við sig nokkra menn sem fást við
það að breyta annarra lögum, end-
urhljóðblanda, bæta viö hljóðum
og fullnýta möguleika tölvunnar til
að gera lögin nánast að tilbrigðum
við stef. Sumir þessara manna ku
vera allvel þekktir í sínum heima-
löndum við iðju sem þessa. Og hún
er ekki nýtt fyrirbæri. Músíkalskir
iðnaðarmenn voru farnir að eiga
við þessa hluti strax í lok áttunda
áratugarins þegar diskóæðið reið
yfir heiminn.
Og þegar vel er að gáð er hér
ekkert annað á ferðinni en diskó-
tónlist. Lög með þéttum takti sem
diskóboltar og DMC snúðar taka
og blanda saman við önnur áþekk
lög og búa til úr taktfasta súpu sem getur þess vegna gengið á sama hraða
heilt kvöld. Þetta voru menn byrjaðir að leika í diskótekum fyrir fjórtán
til fimmtán árum. Af lögum Sykurmolanna heyrist mér að plötusnúðar
þurfi að beita enn meiri lagni nú en áður. Þá gátu menn blandað saman
á taktinum einum saman. Plötusnúðar nútímans virðist mér að þurfi að
vera vel að sér í dúrum og mollum til aö fá allt til að falla skammalaust
saman.
Af þeim blöndurum sem taka til hendinni á It’s It stendur Tony Hump- *
hries sig allvel með lögin Leash Called Love og Hit. Þá er útgáfa Tommy D
á Birthday öllu skárri en sú sem Justin Robertson lætur frá sér fara.
Sykurmolalög í diskóbúningi.
Hljómplötur
Ásgeir Tómasson
Annars áttu lögin á plötunni það sammerkt aö mann langaði tii að hlusta
á þau í upprunalegu og ómenguðu útgáfunni eftir að hafa látið danshúsa-
gnýinn sér um eyru fara. Hann passar eflaust ágætlega á fóna plötusnúð-
anna en í heimahúsum eru gömlu útsetningamar öllu heppilegri.