Dagblaðið Vísir - DV - 26.06.1993, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ1993
15
DV-mynd GVA
Áfram tap á bankakerfinu
- vaxtamunur mun aukast - vextir verða háir
Spáö er tapi á rekstri bankanna í
heild í ár, annaö árið í röð. Tap
varð á bönkunum í fyrra, í fyrsta
sinn síðan 1984. Tapið í ár mun
sennilega þýða að vaxtamunur,
munur útláns- og innlánsvaxta,
mun vaxa í ár en ekki minnka eins
og margir vonuðu. Skuldaramir
munu áfram greiða tiltölulega háa
vexti. Skattgreiðendur munu
sennilega áfram þurfa að leggja
skattpeninga til Landsbankans.
Nær helmingur eig-
infjártapaður
Láta mun nærri að bankar og
sparisjóðir hafi í heildina tapað yfir
þremur og hálfum milljarði króna
á síðastliðnu ári, eða yfir 17 prósent-
um af eiginfé sínu. Mikil umskipti
urðu þá frá fyrra ári, þegar bank-
amir vom 3 prósent í plús miðað
við eigið fé. Plúsinn hafði árin þar
á undan verið 5-8 prósent. Lands-
bankiim tapaði í fyrra 43 prósentum
af eiginfé sínu. Halli varð einnig á
rekstri hinna bankanna. Sérfræð-
ingar gera ráð fyrir áframhaldandi
halia - yfirleitt. ÞÓ er sú glæta sýni-
leg að 30 milljóna króna hagnaður
varð á Búnaðarbankanum fyrstu
fimm mánuðina í ár. Þó lagði bank-
inn 400 miiljónir króna í afskrifta-
sjóð á þessu tímabili. Þótt Búnaðar-
bankinn sé ríkisbanki eins og
Landsbankinn, hafa bankastjórar
Búnaðarbankans farið betur að ráði
sínu og einnig varizt að töluverðu
leyti þrýstingnum frá stjómvöld-
um, sem er ein helzta orsök ömur-
legrar útkomu Landsbankans.
Fyrirtæki og einstaklingar hafa
farið á höfuðið. Þar með hefur mik-
ið glatazt af útlánum banka og
sparisjóða. En bankarekstur hefur
ekki þurft að vera tapað spil. Þann-
ig koma bæði Sparisjóður vélstjóra
og Sparisjóður Reykjavíkur og ná-
grennis út með hagnað.
Helmingurvið-
skiptavíxla í vanskil
Óvenjumikið útlánatap núna or-
háir, þar sem staða til dæmis
Landsbankans verður áfram slæm.
Afskriftir umfram
launakostnað
Það er ekki launakostnaðurinn,
sem er að sliga bankana. Orsökin
er fyrst og fremst röng útlánapóli-
tík. Áhrifin magnast vegna efna-
hagslægðarinnar.
Mikiil hvellur varð í vor vegna
fjöldauppsagna fólks í Landsbank-
anum.' Þótt sjálfsagt sé, aö bankinn
reyni að spara í launum, þarf miklu
meira að koma til. Vegna tapaðra
útlána var framlag banka og spari-
sjóða í afskriftasjóði í fyrra meira
en launakostnaður samkvæmt
vikuritinu Vísbendingu. Aðalvand-
inn hefur því ekki verið, að starfs-
menn hafi verið of margir.
Starfsfólki í bönkunum hefur
verið að fækka. Ef fyrirætlanir um
fækkun í Landsbanka og íslands-
banka rætast í ár, fækkar stöðu-
gildum bankakerfisins um 175 í ár
eða mn 6 prósent. Það yrði mesta
fækkun bankamanna, sem orðið
hefur á einu ári.
Hafa verður í huga, að bankamir
þurfa að greiða fyrrverandi starfs-
mönnum sínum atvinnuleysisbæt-
ur í allt að 16 mánuði, fái fólkiö
ekki aðra vinnu.
Rétt er, að fækkun í bönkunum
ætti einnig að koma fram á toppn-
um. Menn kannast við af fréttum,
að bankastjórum íslandsbanka var
fækkað úr þremur í einn eftir síð-
asta aðalfund. Þetta hefur ekki
gerzt í ríkisbönkunum, og er dæmi
um, hvemig einkareksturinn gefst
betur en ríkisreksturinn á bönkun-
um.
Hér þarf
að stokka upp
Ríkisstjómin frestaði einkavæð-
ingu ríkisbankanna, þegar hún
ákvað að veita Landsbankanum
sérstakan stuðning, eins og lesend-
ur kannast vafalaust við. Þessi
einkavæðing átti annars að byrja í
ár. Henni ætti að hraða. Vandræöin
í Landsbankanum sýna einmitt,
hversu hættulegt ríkisbankakerfið
er. Að vísu er Islandsbanki líka í
nokkrum, en minni, vanda. Aukið
aðhald stjómarmanna að banka-
rekstrinum ætti að geta leitt til lag-
færinga. Auðvitað er viðurkennt,
að áhrif stjómmálamanna á stjóm-
un Landsbankans hafa farið einna
verst með rekstur hans. Þar hefur
verið of léttur leikur fyrir toppa í
stjórnmálunum að ota sínum tota.
Sótt hefur verið eftir mikilli fyrir-
greiðslu við vini og gæðinga, fyrir-
greiðslu sem ekki ætti sér stoð í
eðlilegum bankarekstri. Vegna
þessa hefur dauðstríð ýmissa
gælu-fyrirtækja bara lengzt, og
vandamálið orðið stærra. Banka-
ráð ríkisbankanna eru kosin á al-
þingi. Bankaráðsmenn hafaþví oft-
ast orðið leikbrúður stjórnmála-
flokkanna, fulltrúar þeirra til aö
tryggja setu við kjötkatlana. Þessu
verður að linna.
Vikiuitið Vísbending gerir sér
ekki miklar vonir um, að tilkoma
erlendra banka hér muni brátt
verða til að bæta ástandið. Aðild
að Evrópska efnahagssvæðinu ætti
þó að leiöa til úrbóta með aukinni
samkeppni. Jafnframt verður að
einkavæða bankana, ekki aðallega
Búnaðarbankann heldur sjálfan
Landsbankann.
Landsmenn munu uppskera,
verði breyting til batnaðar. Þaö
gengur einfaldlega ekki, að banka-
kerfið sé áfram eins og það hefur
verið. Þaö er alltof dýrt fyrir
skuldarana, fyrir skattgreiðendur
og fyrir allan atvinnurekstur á ís-
landi.
Evrópubandalagsmenn vilja nú
lækka vexti til að efla atvinnulíf
sitt. Þeii sjá að sjálfsögðu, að vaxta-
lækkun er eitt bezta ráðið til þess.
Atvinnuvegimir hér heima þarfn-
ast mjög vaxtalækkunar. Til þess
að lækka megi vexti til lengri
tíma þarf uppstokkun í bankakerf-
inu.
Betra er seint en aldrei.
Haukur Helgason
Munur á vöxtum á útlánum og innlánum; vaxtamunur er meiri hér á landi en f grannríkjum okkar.
sakast auðvitað af slæmu efna-
hagsástandi og svo líka af háum
raunvöxtum, vöxtum að frádregnu
verðbólgustigi. Fjölmargir hafa
einfaldlega ekki getað risið undir
þessari byrði, eins og allir þekkja.
Þessi öfugþróun heldur áfram í ár.
DV sagði frá því í vikunni, að helm-
ingur allra viðskiptavíxla bank-
anna lenti í vanskilum. Banka-
menn eru einmitt að gefast upp á
þessu gamla formi víxla. „Þetta
flármögnunarform er til vand-
ræða. Það er mjög dýrt og afar
áhættusamt. Víxlarnir skapa
óheyrilegan kostnað og hækka allt
verðlag. Þetta er áhættusamt fyrir
bankana og raunar alla, sem taka
þátt í þessu, bæði fyrir þá, sem
selja, og þá, sem taka við þessu sem
greiðslu,“ sagði Vilhjálmur Egils-
son, alþingismaður og fram-
kvæmdastjóri Verzlunarráðs, í við-
tali við DV. Kannski ber aö finna
annað form fyrir þessi lán, en fyrst
og fremst sýnir vanskilaprósentan,
hversu erfitt efnahagsástandið er
fyrirtaekjunum.
Gera má ráð fyrir áframhaldandi
tapi í bankakerfinu, einkum hjá
Landsbanka og íslandsbanka. Spáð
er samdrætti í landsframleiðslu, og
halli atvinnuveganna eykst. Sjáv-
arútvegurinn mun líklega standa
mjög illa á árinu. Verð á útfluttum
sjávarafurðum er nú vafalaust 4-5
prósentum lægra eri það var í fyrra.
Þorskkvótinn verður skertur. Nú í
ár veiðast 230 þúsund tonn af
þorski. Þetta verður miklu minna
á næsta ári. Hafrannsóknastofnun
leggur til minnkun niður í 150 þús-
und tonn. Líklegt er, að ríkisstjóm-
in taki ákvörðun um til dæmis 170
þúsund tonn. Þótt farið verði fram
úr því, verður skerðingin mikil.
Þetta þýðir, að erfiðleikamir í sjáv-
arútvegi munu vaxa, sem kemur
fram í töpuðum lánum hjá bönkun-
um.
Verra en
annars staðar
Munurinn á vöxtum útlána og
innlána er meiri hér á landi en
annars staðar. í skýrslu Hagfræði-
stofnun-
ar Háskóla íslands kemur fram, að
vaxtamunurinn er mun hærra
hlutfall af heildareignum banka og
sparisjóða hér en í nágrannalönd-
um. Þetta skýrir, hvers vegna mér
og þér gengur svo illa að borga
skuldir okkar. Vaxtamunur hefur
þó heldur minnkað hér á landi.
Hann var hálfu prósentustigi meiri
á íslandi en í Bandaríkjunum árið
1990 en til dæmis 2,5 prósentustig-
um meiri hér en í Finnlandi.
Erlendis hefur vaxtamunur yfir-
leitt vaxið eftir mikið útlánatap.
Því má búast við, að vaxtamunur-
inn hér muni nú aukast að nýju.
Nafnvextir ættu að geta minnkað
eitthvað á næstunni, vegna þess
hve lítilli verðbólgu er spáð nú eft-
ir kjarasamningana. Raunvextir,
vextir umfram verðbólgustig, eru
háir hér, einkum vegna umsvifa
ríkisins á lánsfjármarkaði, en einn-
ig vegna erfiðrar stöðu bankanna.
Hætt er við, að vextir verði áfram
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoða rritstj ó ri