Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.1993, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUK 24. JÚLÍ 1993
15
Jóhanna Sigurðardóttir og Rannveig Guðmundsdóttir koma hér saman inn í fundarsal flokksstjórnar Alþýðuflokksins. Þar skildu leiðir: Rannveig fann sér skjól í hlýjunni hjá formanninum
en Jóhanna settist hjá vinum úti í sal. DV-mynd GVA
Vinurinn Brútus
íslenska þjóðin hefur síðustu
vikur fylgst með refskákinni í Al-
þýðuflokknum af álíka samblandi
ákefðar og óhugar og væntanlega
hefur einkennt tilfmningar áhorf-
enda að opinberum aftökum á fyrri
tíð.
Atburðarásin hófst sakleysislega
með margboðuðum flótta Jóns Sig-
urðssonar úr állausum iðnaðarráð-
herrastóli í mjúkt sæti bankavalds-
ins í svörtu höllinni við Amarhól.
Enginn átti von á meiri háttar
umskiptum í Alþýðuflokknum í
kjölfarið. Einungis var reiknað
með hefðbundnum og að mestu fyr-
irsjáanlegum mannabreytingum.
Það fór á annan veg.
Þegar upp var staðið fáeinum
vikum síðar hafði mikið pólitískt
gjörningaveður gengið yfir og
valdastaða einstakra forystu-
manna í Alþýðuflokknum tekið
veigamiklum breytingum.
Valdið og vináttan
Það var þó öðru fremur hinn per-
sónulegi, mannlegi þáttur sem kom
róti á tilfinningar jafnvel þeirra
sem aldrei hafa nálægt Alþýðu-
flokknum komiö.
Afsögn Jóhönnu Sigurðardóttur
sem varaformanns átti sér nefni-
lega sögulegari eftirleik sem beindi
kastljósinu að sígildri spumingu
um hollustu og vináttu einstakl-
inga andspænis pólitískum metn-
aði og metorðagimd.
Niðurstaðan virtist koma ýmsum
á óvart. Það var þó ástæðulaust því
sagan hefur svo rækilega undir-
strikað þá staðreynd að í stjórn-
málunum er enginn annars vimu-
þegar valdastólar og persónulegur
frami er annars vegar.
Við slíkar aðstæður gerist það oft
að valdið og vináttan verða álíka
andstæður og eldur og vatn.
Sögufrægir svikarar
Stimdum hafa einstök verk
stjómmálamanna svo sterk tilfmn-
ingaleg áhrif á almenning að nöfn
þeirra sjálfra verða táknræn fyrir
tiltekna athöfn og festast sem slík
í málinu.
Nýlegt dæmi um þetta er norski
pólitíkusinn Vidkun Quisling.
Nafn hans er ódauðlegt í enskri
tungu og á fleiri málum sem tákn
um kvishnga, þá menn sem svíkja
þjóð sína.
Svo er einkum Plútark og Shake-
speare fyrir að þakka að nafn hins
rómverska Brútusar hefur með
hhðstæðum hætti orðið táknrænt
fyrir svik vina í póhtískmn tryggð-
um.
Hver var annars þessi Brútus?
Jú, hann var tahnn af rómversk-
um aðalsættum og að eigin áhti og
ýmissa annarra borinn til forystu.
Hann naut virðingar meðal
stjórnmálamanna en hafði hvorki
alþýðuhylh né leiftrandi hugsjónir
til að ná til æðstu metorða á eigin
spýtur. Því gerðist hann handgeng-
inn þeim manni sem sagan þekkir
sem hinn mikla Sesar Rómaveldis.
Júhus Sesar tók Brútus upp á
arma sína. Þeir bundust sterkum
böndum vináttu og stjómmálalegr-
ar samstöðu á leið til æðstu valda.
Brútus launaði upphefðina illa.
Áhrifastaða hans í rómversku
stjómmálalífi var nefnilega for-
senda þess að samsærið gegn Ses-
ari varð að veruleika. Og hann tók
sjálfur þátt í drápinu.
Sagan segir að Brútus hafi síðast-
ur samsærismannanna stungið
sveðju sinni í blóði drifinn líkama
Júhusar Sesars sem horfði á þenn-
an póhtíska fóstbróður sinn og
mælti hin ódauðlegu orð hins
svikna: Þú líka, Brútus?
Skikkja Brútusar
Það er auðvitað engin nýlunda í
íslenskum stjómmálum frekar en
erlendum að stjómmálamenn svíki
póhtíska feöur sína, félaga og jafn-
vel vini til að komast í valdastöður.
Kunnastur slíkra atburða úr
stjórnmálasögu þessarar aldar er
líklega meðferðin sem Jónas Jóns-
son frá Hriflu fékk hjá póhtískum
uppeldissonum sínum, Hermanni
Jónassyni og Eysteini Jónssyni.
Hitt er sjaldgæft að stjómmála-
menn íklæðist skikkju Brútusar
með eins snöggum og kaldrifjuðum
hætti og Rannveig Guðmundsdótt-
ir gerði í Alþýðuflokknum. Hún
hafði sýnilega ákveðið að koma inn
úr hinum póhtíska kulda og stunda
út í ystu æsar það sem hún nefhdi
„strákavinnubrögð“ í viðtölum eft-
ir ráðherraskiptin.
Jóhanna og Rannveig hafa verið
nánir póhtískir samheijar nokkur
undanfarin ár. Jafriframt hefur
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
ríkt persónuleg vinátta á mihi
þeira.
Öhum má vera ljóst að Jóhanna
bar á því höfuðábyrgð að lyfta
Rannveigu úr útkjálka héraðs-
stjómmála inn í landsmálapóhtík-
ina. Það geröist þegar Jóhanna réð
hana til sín sem aðstoðarráðherra
árið 1988.
Einnig er Ijóst að vinnubrögð for-
mannsins við að sniðganga Rann-
veigu við val á nýjum ráðherrum
flokksins nú í sumar var dropinn
sem fyllti mæiinn hjá Jóhönnu og
leiddi til þess að hún sagði af sér.
Þetta launaði Rannveig henni
með því að gleypa við varafor-
mennskunni og taka þar með opin-
berlega þátt í þeim leik formanns-
ins að stimpla uppgjör Jóhönnu
sem ómarktækt póhtísk móðursýk-
iskast.
Þetta em fátækleg póhtísk fóstur-
laun og ijóslega mikið áfah fyrir
Jóhönnu, bæði póhtískt og per-
sónulega. Þótt hún hafí reynt að
bera sig vel og komið sér hjá því
að gagnrýna rýtingsstungu Rann-
veigar opinberlega hlýtur það að
vera afar þungbær reynsla að eiga
Brútus að einkavini.
Refskapur
Quisling og Brútus léðu heims-
tungunum nöfn sín vegna eigin
póhtískra athafna.
Nafn Machiavelhs festist hins
vegar í timgumálinu vegna kenn-
inga hans.
Machiavehisminn fjallar öðm
fremur um rétt foringjans til aö
hefja sig yfir þær siðferðiskröfur
sem gerðar em til almúgans og
sýna takmarkalausan refskap og
samviskuleysi í stjómmálum..
Formaður Alþýðuflokksins er
tvímælalaust slyngasti refur ís-
lenskra sfjómmála um þessar
mundir. Samherjar og andstæðing-
ar, sem hafa vanmetið kænsku
Jóns Baldvins, hggja eins og hrá-
viði um vöh stjómmálanna.
Hann komst tíl dæmis í for-
mannssætið í flokknum fyrir níu
árum með því að fara fram gegn
sitjandi flokksformanni og feUa
hann.
Barátta um völd
Framboð Jóns Baldvins gegn
Kjartani Jóhanijssyni síðla árs 1984
kom mjög á óvart enda ekki vitað
um málefnalegan ágreining hans
við formanninn.
Jón Baldvin virtist einfaldlega
þeirrar skoðunar að sinn for-
mannstími væri kominn. Og hon-
um tókst á fáeinum dögum aö safna
að baki sér nægilegu fylgi til að
velta Kjartani úr sessi í atkvæða-
greiðslu á flokksþingi.
Af pólitískum andstæðingum á
Þorsteinn Pálsson væntanlega sár-
ast um að binda vegna snilh Jóns
Baldvins í hinni póhtísku refskák.
Jón Baldvin velti Þorsteini sem
kunnugt er úr stóh forsætisráð-
herra með eftírminnUegum hætti á
einni kvöldstund. Og ein meginrök-
semd Davíðsmanna gegn Þorsteini
í formannsslagnum í Sjálfstæðis-
flokknum var einmitt að hann gæti
ekki myndað ríkisstjórn með Jóni
Baldvin - en það gæti Davíð.
Samstarfsflokkar Alþýðuflokks-
ins í síðustu ríkisstjóm vanmátu
einnig refskap formannsins og
töldu hann stefna á áframhaldandi
stjómarsamstarf með sér þegar
Viðeyjarbandalagið var þegar að
myndast á bak við fjöldin.
Þeir munu því margir sem hafa
ástæðu til að herma hið fornkveðna
upp á formann Alþýðuflokksins:
enginn frýr honum vits en frekar
er hann grunaður um græsku.
Orrustan unnin
- en stríðið?
Jón Baldvin stendur uppi sem
sigurvegari þeirrar oirustu sem
háð var í Alþýðuflokknum í sumar.
Á því er enginn vafi.
Hann hefur afvopnað aha helstu
andstæðinga sína í flokknum -
ýmist með ráðherrastólum, valda-
embættum 1 flokknum eða aftöku
þar sem hann fékk vini fómar-
lambsins til að höggva.
En póhtíkin er ekki bara einstak-
ar orrustur heldur langvinnt stríð.
Hversu snjöh mun leikfléttan
reynast þegar til lengri tíma er lit-
ið?
Þar er efinn.
Formaður Alþýðuflokksins verð-
ur næst kjörinn eftír rúmt ár. Fram
að því flokksþingi eiga kratar eftir
að takast á af miklum kraftí um
grundvaharatriði stefnunnar - at-
vinnusköpun og velferð eða enn
frekari niðurskurð samhjálparinn-
ar. í kjölfar þeirra átaka verður
gengið tíl kosninga tíl bæjar- og
sveitarstjóma þar sem mikið er í
húfl fyrir Alþýðuflokkinn. Og á
flokksþinginu verða þingkosningar
framundan.
Jón Baldvin felldi forvera sinn
frá formennsku meðal annars
vegna þess að gengi flokksins var
slakt í skoðanakönnunum og ríkj-
andi ótti meðal flokksmanna um
að skipstjórinn í brúnni væri hætt-
ur að fiska.
Kaldhæðni örlaganna kynni að
haga því svo að Jón Baldvin stæði
sjálfur í sporum Kíartans aö ári.
Nema annálaður refskapur dugi
honum enn einu sinni á tíu ára
afmæh formannsslagsins.