Dagur - 20.12.1952, Page 15

3ÓLABLAÐDAGS
15
þegar Jóliann, sonur þeirra Hvarfshjón-
ánna, iór í Möðruvallaskólann, haii Jó-
hánn Sigurðsson þráð að mega iara með
nafna sínum og setjast þar að námi, eins
og hann, cn því miður gat hann engan
veginn kostaö svo miklu upp á sig, og
enginn varð lieldur til að rétta honum
hjálparhönd. Ekki liefði þó þurlt liærri
upphæð en svo sent 200 krónur til að
borga vetrardvöl þar. En sama var. Ilann
— sonur örbirgðarinnar — varð að sitja
eftir, þótt þungt þætti. Það sár, sem lion-
um Var pá slegið, greri vist aldrei. — Svo
er Jóhanni Sigurðssyni lýst, að hann hali
verið lágur maður vexti, en nokkuð gild-
vaxinn og fremur feitlaginn að eðlisfari.
HVátlegur var hann í spori, en þó hvorki
snarmenni né sterkur. Hann var brtinn á
hár og hærðist lítt, þótt gamall yrði. Enni
og allt höfuðlag hans var fallegt, — augun
allstór og greindarleg. Eullur var hann að
vöngum og alls ckki ófríður í andliti.
Aldrei giftist hann, og þó að ekki verði
með söntiu sagt, að Jóhattn væri ómann-
blendinn að eðlisfari, þá fóru leikar svo,
að hann liiði einbúalífi í mörg ár í Skriðu
sCm var smábýli í Graíarlandi í Vallasókn.
Hann mun frá ungum aldri hafa verið
nokkuð mislyndur og veikgeðja, þolað
allar mótgerðir illa og verið vel fundvís á
þær. Aðra stundina var hann liinn kát-
asti og þá ræðinn og skemmtilcgur í tali,
en hina stundina hnugginn og þegjanda-*
legur. Hann hefir sjálfsagt skort þrótt-
mikla skapgerð og lífsfögnuð, ró og jafn-
vægi. Honum fannst löngum, að hann
væri liaíður útundan. Sennilegt er, að
hann kunni að hafa verið erfiður í sam
búð til lengdar, eða þannig fcr þeim oft,
seiií svo erú lyndir. — Jóhann var tvímæla-
laust gæddur mjög góðri greind að ýntsu
leýti. Hann var vel skáldmæltur. Hanu
var bæði næmur og' stálminnugur og
kUniii vel frá ýmsu að segja, er liann
þekkti til hlýtar. Sérgáfa lians var eettvisin.
Þótt svp ógiftusamlega tækist til, að Jó-
hann Sigurðsson fengi engrar skólamennt-
unar npfið, þá lánaðist honum samt af eig-
in rámmleik að verða mauna fróðastur um
ættir Svarfdælinga á síðustu öld, og láta
eftir sig mcrkilegt handrit um þær, og vík
eg að því síðar. — Jóhann muri, cins og
marga fræðimenh vora, liafa tilfinnanlega
skort þau „hyggindi, er í hag koma“. Lítið
er látið af verklagni lians, eins og áður
er á dreþið, en — þrátt fyrir ]iað, vár
liann þó tevilangt dœrndur til að stunda
líkamsstörf á landi og sjó, og enda for-
niaður á róðrarbátum, með ekki mjkltim
orðstír þó. Mér finnst þetta háffgerð harm-
saga. Raunalegt var, að hann skyldi ekki
hafa átt kost neinnar skólamenntunar,
eins og hann þráði það heitt, jafnvel fram
á efri ár sín, að sögn manna, er til þekktu.
En — lí-tið þýðir að sakaA um orðinn lilut.
— Þá er að minnast á ættfræðihandrit Jó-
lianns Sigurðssonar. — Tildrögin til þess,
að liann réðist í að taka það saman hygg
eg haf’i verið jiessi: Að Karlsá á Upsa-
strönd bjó á árnunum 1810—1849 Jón
Hallgrímsson, prýðilega hagorður maður.
Meðal annars er liann orti, má nefna
vísnaílokk uni alla búandi bændur í Svarf-
aðardal 1830. Nefnir hann alla-byggða bæi
í héraðinu og skýrir frá, hverjir búi á
hverjum Jieirra og lýsir auk þess hverjum
bónda í fám orðtim. Sem sýnishorn skulu
hér birlar tvær vísur úr flókknum:
Eyðir skaða aldraður,
etna sí/.t í þroti,
greiðamaður gæflyndur,
Guðmundur f Koti.
Á Ytra-Hvarfi er hann Jón,
eínamaður valinn;
mörgum gefur mola’ og spón ,
með þeim skárri talinn.
Vísur þessar lærðu menn og kváðu sér
til skemmtunar. En þó að vísurnar lifðu
á vörum fólksins, þá gíeymdust deili á
tnönnununi, sem þær voru kveðnar um.
Var þá oft leitað til Jóhanns og annarra
ættfróðra manna og þeir spurðir, því að
gjarnan vildu menn kunna skil á þessum
bændum. I>að liggur í islenzka blóðinu.
I’etta mun að minni hyggju hala valdið
miklu um það, að Jóliann tók að semja
ættartölubók sína. Nú var það svo sem
áður er frá sagt, að Iiann var lítt skrif-
andi, og þegar hér var komið, orðinn mjög
sjóndapur, enda lengi vcrið augnveikur.
Ur þessu réðist þó þannig, að þeir Jarð-
brúarfeðgar: Jó’n B. Hallgrímsson og synir
liaiis, Jón og Sigurður, gerðust skrifarar
hans veturinn 1925—1926, en þann vetur
átti Jóhann heima í Brekku, lijá þeim
Halldóri Kr. Jónssyni og Þórlaugu Odds-
dóttur ,er þar eru enn. Aðalskrií*rinn var
Jón, sem nú býr á Jarðbrú. Verkinu var
þannig hagað, að Jóhann þuldi upp úr
sér, en Jón ritaði jáfnskjótt í stílabækur,
það er hann sagði fyrir. Gegnir furðu, hve
skipulegt handritið er og laust við endur-
tekningar, þegar aíls er gætt. — Handritið
hefir inni að halda niðjatal búandi bænda
í Svarfaðardal frá því um og íyrir 1830 og
lil áranna 1925—1926. Eru þar teknir til
meðferðar rúmlega 80 svarldælskir ætt-
stofnar og rakið niðjatal frá þeim í svo að
segja heila öld. — Mér er ekki kunnugt
um, að rannsakað hafi verið rétthenni
liandritsins í heild sinni með samanburði
viö öruggustu heimildirnar, cr til kunna
að vera. Þess verð eg þó að geta, að ein-
stakar ættir liefi eg rannsakað. Hefir liand-
ritið reynzt öruggt. Eg liygg því, að yfir-
leitt megi telja það áreiðanlcgt, svo langt
sem það nær. Þar með er þó ckki sagt, að
það sé villulaust og því síður nægilega ná-
kvæmt, — en vafasamt tel eg, að aðrar
svcitir landsins eigi betri ættarskrár frá
umræddu tímabili en Svarfdælingar. Það
er ariurinn, sem Jóhann Sigurðsson, hjá-
barnið frá Sælu, klaufski vinnumaðurinn,
— búskussinn, sem aklrei eignaðist víst
meira en 12—15 kindur í cinu, leyfði sveit
sinni! Skyldu aðrir gera betur? — En er
það þakkað og metið? — Mér finnst verk
Jóhanns eiga það skilið, að það sé „látið á
þrykk út gauga“. — Fyrst þarf að láta
færan mann yfirlara handrifið vandlega, —
bera það saman við beztu lieimildir, —
leiðrétta það, sem inissagt kann að vera,
— bæta því inn í, er vansagt kann að vera,
sérstaklega ártölum o. fl. þ. h., — sem
sagt: að fullkomna verk Jóhanns og lialda
niðjatalinu áfram niður að 1950—51. Þá
mætti segja, að Svarfdælingar færu vel
með góðan arf. — Hið hreinritaða handrit
sitt lét Jóliann frá sér til vinafólks síns i
Gröf, þegar hann var þrotinn að kniftum.
Eigandi þess er frú Anna Stefánsdóttir á
Böggvisstöðum. — Eins og áður er sagt,
lifði Jóhann einbúalífi all-lengi í Skriðu
og er því oft við þann bæ kenndur. En
síðustu ár ævi sinnar var liann ekki íær
til að sjá um sig sjálfur. Þá skutu þau
heiðurshjóniu Stcfán Arngrímsson og frú
Filippía Sigurjónsdóttir í Gröf skjólshúsi
yfir liann og naut hann þar liins bezta at-
lætis hjá þeim, unz hann andaðist þar af
heilablóðfalli 17. apríl 1933. Var hann
greftraður á Völlum 25. s. m. í leiði nr.
45. — A leiði Jóhanns cr hvorki steinn né
kross, en vonandi verður úr því bætt inn-
an skamms. Hundrað ára fœðingarafmœlis
hins merka svarfdœlslia freeðimanns verður
aö minnast. —
i