Þjóðviljinn - 08.05.1982, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. maí 1982
Svavar Sigmundsson W
skrifar málþátt
Ofdrykkjan
Aö þessu sinni ætla ég aö huga aö nokkrum orðum sem fjalla
um ofdrykkju eða alkóhólisma. eins og það heitir á erlendum
málum. Ég ætla ekki að taka íyrir orö um „áfengi” eða „að vera
fullur”, þó að þar sé nógu af að taka.
Engin algild skilgreining er til á „ofdrykkju” eða „ofnotkun”
áfengis, en talaö er um að „misnotkun” áfengis sé það þegar
neysla einstaklings fer aðfara fram úr þvi sem hæfilegt er talið í
þjóðfélaginu. Þvi er einnig haldið fram að reglubundin ..óregla”
þurfi að hafa félagslegar, fjárhagslegar og heilsufarslegar af-
leiðingar i för með sér til þess að hægt sé að tala um ofdrykkju.
Hægt er að tala um þrjár tegundir manna sem neyta áfengis:
alkóhólistar eða ofdrykkjumenn, drykkjumenn og hófdrykkju-
menn og eru þá i siöasta hópnum þeir sem ekki eru i vanda
staddir vegna áfengisneyslu sinnar. En þesskonar flokkanir eru
vandasamar, og þaðíereftirþjóöfélögum hvernig litið er á þessi
mál. Drykkjusiöir þjóða eru og mismunandi og má t.d. i þvi
sambandi bera saman Islendinga og Frakka, þar sem litið er
mjög ólikum augum á neyslu áfengra drykkja og vinneysla
gegnir óliku hiutverki i lifi fólks.
Fyrst ætla ég þá aö nefna orö sem tákna „áfengisástriðu”:
áfengissýki, brcnnivinsástriða, drykkfelldni, drykkjufýsn,
drykkjulöngun, drykkjusýki og ölfýsi.
Um sjálfan drykkjuskapinn eru höfð ýmis orð og eru þessi
helst: bleyta, brcnnivinsdrykkja, drykkja, fylliri, kenndirí,
óregla, sumbl, svall.Hlullausara orð er áfengisneysla og ölvun
aðsama skapi um ástandiö. Sama veröur ekki sagt um drabbog
slark.sem lýtur að ýmsu valasömu drykkjuskaparatferli og er
ölæðiðþar með i flokki. Oröið fyllirier tökuorð úr dönsku og er
elsta heimild Oröabókar Háskólans um það Jón Árnason biskup,
i Kleyfsa, sem út kom 1733. Hann nefnir þar samheitin ofdrykkja
og rúss.ogerþaðseinna úrdönsku rus.
Um þá sem drykkl'elldir eru hafa verið notuð ýmis iýsingar-
orð, og er valasaml að öll kurl hafi komið til grafar hér, þvi að
sjálísagt er talsvert til al' slanguroröum á þessu sviði. En hér
koma þau helstu: blautur, óreglusamur, vinhneigður, votur, öl-
l'úsog ölkær.Oröið blauturer visast nýlegt, og er elsta heimild
OH um þessa merkingu ekki eldri en frá Jóhanni J.E. Kúld, úr
bókinni i slillu og stormi (Rvk. 1977).
Þegar drykkjusýkihefur náð tökum á mönnum, er talað um að
þeir séu drykkjusjúkir.Sú hugmynd, að alkóhólismi sé e.k. sjúk-
dómur, en ekki skapgerðarbrestur, er upp komin á þessari öld,
og hafa AA-samtökin ekki sist orðið til að útbreiða þann'
skoðunarhátt. Þær aöleröir sem beitt er gegn ofdrykkju, byggj-
ast á þvi að gera oldrykkjumanninn að algjörum bindindis-
manni. Á siðari timum er aftur á móti farið að lita á ofdrykkju
sem félagslegt lyrirbæri iremur en sjúkdóm og þá álitið að hún
eigi sér orsakir i samskiplavanda fólks. Þá er stefnt fremur að
þvi aðgera oldrykkjumanninn aö hófdrykkjumanni eða „venju-
legum” áfengisneytanda.
En hvaö sem þvi liöur, skulu hér rakin þau orð sem tungan á
um „drykkjumenn”, sem eru æöimörg. Mörg hver lýsa þau við-
horfum þjóðfélagsins til þeirra manna, yfirleitt karla, sem við
áfengisvandamál eiga aö striöa. Svo mörg eru þau orð: áfcngis-
sjúklingur, alki, alkóhólisti, brennivinsbelgur, -berserkur, -
maöur, bytta, dagdrykkjumaður, drabbari, drykkjubolti, -deli, -
dótgur, -dóni, -draslari, -hrútur, -hundur, -róni, -rússari, -rútari, -
rútur, -rælill, -seppi, sjúklingur, -slarkari, -svallari, -svampur, -
svelgur, -svin og -svoli, fullukall, fyllibytta, -hrútur, -hundur, -
karl -kúla, -kunta, -raftur, -róni, -rotta, -svampur og -svin, sl-
drykkjumaöur, svampur, túramaður, vinbelgur, vinsvelgur,
þainbari, þjórari og örlagabytta.
Ekki er ætlunin aö rekja merkingarbrigði einstakra orða en
eins og geíur að skilja hala þau mörg hver verið slangurorð i
upphafi. Sjállsagt má einnig greina aldur þeirra nánar, ef farið
væriút i þaö. Hér veröur þaöekki gert nema að litlu leyti. Sé enn
leitað til Oröabökar Háskólans, kemur i ljós, að fyrsta orðið sem
taliðer, áfcngissjúklingur.er ekki til úr eldri heimild en úr 4.b.
Alfræði AB, bókinni Mannshugurinn sem út kom i þýðingu Jó-
hanns S. Hannessonar 1966. Þar er oröið áfengissýki lika fyrst
skráðskv. OH. Ýmis oröanna eru komin úrdönsku, t.d. drykkju-
bolti (d. drukkenbolt), einnig oröin með t.d. fyllibytta (d. fylde-
bðtte), fyllihundur (d. fyldehund). Forliðurinn fylli-hefur svo
orðiðbýsna lrjósamur i islensku. I orðabók Jóns ólafssonar frá
Grunnavik frá 18. öld er ekkert orö með þessum forliö en hins-
vegar bæöi drykkjurúturog drykkjusvin.Hugsanlegt er að mál-
vöndunaráhugi hans hali ráðið þvi að fylii-orð eru þar ekki,
nema þessi orð séu yngri i málinu. Orðið svampurer lika fengið
úr dönsku i þessari merkingu (d. svamp).
Af þessum orðum skal aöeins nánar vikið að rónanum.en það
orö virðist vera lrá þessari öld. Elsta heimild Talmálssafns OH
um þetta orð er Þóröur Eyjóllsson hrd. Hann segir, að orðið rón-
arsé stytt úr barónar, „en svo kölluöu sig sjálfir drykkjumenn
sem sóttu svoneíndan Reykjavikurbar á árunum fyrir 1930.
Barónar voru upphaflega ekki niörandi, en styttingin varð það
brátt i munni annarra.” Fleiri Reykvikingum ber saman um
þessa skýringu. Aðrir hala þá skýringu, að rónisé orðiö til fyrir
áhrif orðsins lazzaróni, en svo voru nefndir förumenn og fá-
tæklingar i Napolí og Benedikt Gröndal nefnir þá i Landafræði
sinnifrá 1882(195).
Ofter talað um oídrykkjuna sem áfengisböIið.Einn heimildar-
maður OH taldi oröiö áfengisbölvera nýlegt I bréfi árið 1979. En
það er siður en svo. Þaö er a.m.k. lrá 1906, i Skirni 354. Áfengis-
vandamáliðer lika aö ná til æ yngra fólks, svo að nú hefur tung-
unni bæst oröið ungróni.skv. Helgarpóstinum 27. nóv. sl.
Þeir sem vilja ieggja orö I belg skrifi Málþætti
Þjóðviljans, Slðumúla 6. R. Einnig geta þeir haft
samband við Svavar Sigmundsson I slma 22570.
Fyrsti mai rann upp iskaldur
ög bjartur. Eftir að hafa gengið
undir kröfum og með kröfum
niður Laugaveg og Bankastræti
fékk ég mér i svanginn á Horninu
og fór svo á málverkasýningu,
opnun málverkasýningar
Tryggva Ólafssonar. Svoleiðis
opnanir eru sérkapituli I menn-
ingarlifinu.
Ekki sér i málverkin fyrir fólki
og allir eru feiknarlega gáfulegir.
Við þessa opnun voru allir mjög
gáfulegir og ég setti upp minn
gáfulegasta svip og þóttist heldur
betur maður með mönnum.
Ungar stúlkur gengu um beina
með sérri á bakka og fólk
safnaðist saman i smáhópa og
skeggræddi náungann. „Er þessi
farin að vera með þessum og eru
þau skilin? Jahá”.
Innan um okkur spekingana
var töluvert slangur af börnum
sem voru I eltingaleik en ein litil
hnáta gekk um með spýtu og
barði i málverkin. Hún skemmti
sér konunglega þangað til hún
datt á vegg og fór að gráta. I List-
munahúsinu er lika skemmti-
legur stigi fyrir börn og háaloft
með glugga visandi inn i neðri
salinn. 1 honum hékk strákur og
gaf fólkinu niðri langt nef og
gretti sig ógurlega. Ég beið
spenntur eftir að hann dytti út úr
glugganum, kannski ofan á sérri-
bakka. Það hlakkaði dálitið i mér
við tilhugsunina þó að sannarlega
Er
þessi
farin
að vera
með
þessum?
hefði ég séð eftir sérriinu. Mér
virtust sumir sem þarna voru
saman komnir hafa meiri áhuga
á sérribakkanum en máiverk-
unum og ég verð að játa að ég gaf
þessum bakka við og við horn-
auga þó að ég léti litið á þvi bera.
Annars var það sem ég sá af
málverkunum ljómandi gott og
mig langaði meira að segja til að
eiga mörg þeirra. Þá varð mér
hugsað til ávisanaheftisins og
óðar dimmdi i I hugskotum. Von-
andi hefur kröfugangan i dag ekki
verið til einskis farin.
Framan af samkomunni var ég
heldur svona þögull og hikandi
þrátt fyrir vitsmunasvipinn sem
ég set upp við svona tækifæri.
Hann er fólginn i þvi að ég lyfti
hökunni aðeins upp, kipra vinstra
augað og læt annað munnvikið
lafa. En smám saman gerðist ég
máldjarfari og var jafnvel farinn
að ávarpa heimsfræga menn.
„Er það rétt að Jón hafi skilið
við Gunnu?” sagði ég við lista-
mannsem ég kannst litillega við.
„Já, ég hef heyrt það”, sagði
hann. Svo var það ekki meira.
„Þekkirðu hann þennan”,
hvislaði stúlkan að mér. Hún er
vinkona systur vinkonu fyrrver-
andi eiginkonu minnar. „Já,
hvort ég þekki, hann var einu
sinni með mér i bekk. Þetta er
barnsfaðir hennar...” „Já, þetta
er hann, auðvitað”, sagði hún.
Nú var orðið dálitið áiiðið og
málskrafamenn í essi sinu. Börn-
in hlupu hring eftir hring með
ærslum og óhljóðum en strákur-
inn i glugganum góL Þá þraut
sérriið og smátt og smátt tindist
liðið út.
En ég er ákveðinn i að fara og
skoða málverkasýninguna við
tækifæri.
— Guðjón
crlcndar baehur
Neal Ascherson:
The Polish August
Penguin Books, 1981
Af þvi sem hefur verið að ger
ast i veröldinni á liðnum mán-
uöum, tekurfátt jafnmikið pláss
i blöðum og öðrum f jölmiðlum,
en málefni Póllands. Ekki er
unnt að fletta svo biaði, að ein-
hversstaðar sé ekki hérstjórnin,
Einnig, eða Walesa þar nefnd. A
islensku var fyrir jólin gefin út
bókum LechWalesa og í útlönd-
um hafa á liðnum mánuðum
komið út bækur um pólsk mál-
efni I metravís. The Polish
August er ein þeirra bóka.
Höfundurinn er vel kunnur
málefnum pólsku þjóðarinnar,
hefur verið fréttaritari þar og
viöa annars staöar. I bókinni
segirhann sögu Póllands. Mest-
megnis fjallar hann um Soli-
darnosc og þá menn sem mest
hafa verið áberandi þar og I
pólskum stjórnmálum. The
Polish August er „current
events” — bók og sem slik bar-
asta skikkanleg. Hiln er rúmar
300 síöur og fyigir bibliógrafía,i
nafnaskrá og athugasemdir.
Þetta er bók fyrir fjölmiðla-
fólk.
Nýlegt neðanjaröarplakat: pólski örninn á bakvið fangelsisgrindur.