Þjóðviljinn - 01.05.1983, Blaðsíða 2

2 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 30. apríl/1. maí 1983
Viðtal við Björn Björnsson hagfrœðing ASÍ
Mannsæmandi laun fyrir
dagvinnu
Launamálin reifuð
- Markmiðið er að launafólk geti
lifað mannsæmandi lífi af
dagvinnutekjum, sagði Björn
Björnsson hagfræðingur
Alþýðusambands íslands er viö
tókum hann tali um launamál
launamannahreyfingarinnar á
dögunum:
- Hefur bilið á milli þeirra aðildar-
fclaga ASI sem hafa hæstu laun og
lægstu laun breikkað eða minnkað
á síðustu árum?
- Vandinn í samanburði á
launamun er m.a. fólginn í því að
kauptaxti er eitt en tekjur annað.
Þetta bil breikkaði í kauptöxtum í
samningunum 1980. En einmitt þá
var meira mið tekið af yfirborgun-
um sem þá tíðkaðist í meiri mæli en
nú. Því er ekki þarmeð sagt að bilið
á milli tekna hafi breikkað í þessum
samningum.
- En hver hefur þróunin verið?
- Ef litið er til lengri tíma hefur
bilið á milli tekna faglærðra og ó-
faglærðra minnkað á íslandi. Og
enn fremur hefur munur á launum
karla og kvenna dregist verulega
saman á sama tíma.
- En hverning lítur þetta út í
dag?
- Eitt af því sem gerst hefur núna
er að efnahagsvandinn kemur
hraðar niður á laglaunafólki en
öðrum. Þannig segir minnkandi
afli til sín í minni yfirvinnu og lægri
bónus í fisverkunarstöðvum.
- Hefur dregið úr fjölda vinnu-
stunda á undanförnum árum?
- Við höfum því miður ekki ná-
kvæmt yfirlit langt aftur í tímann
um þetta efni. En frá 1974 hefur
vinnutíminn styst um eina til tvær
klukkustundir að meðaltali. Máske
skýrir eftirfarandi betur þessa þró-
un: Árið 1966 var vinnuvika verka-
mann 59.2 stundir, iðnaðarmanna
54.8 stundir og verkakvenna 48
stundir. Árið 1976 er vinnuvika
verkamanna 54 stundir, iðnaðar-
manna 52 stundir og verkakvenna
43.8 stundir. Árið 1981 var svo
vinnuvika verkamanna komin nið-
ur í 52.5 stundir, iðnaðarmanna
49.4 stundir og 43.3 stundir hjá
verkakonum. Segja má að frá því
lögboðin vinnuvika var stytt úr 44 í
40 stundir árið 1972, hafi orðið
hægfara þróun í þá átt að draga úr
vinnuþrælkun
- Hvað segir svona tölfræði okk-
ur, er hún ekki oft villandi þar sem
fólk vinnur oft aukavinnu á öðrum
stöðum?
- Jú því miður eru þessar upplýs-
ingar ekki fullkomnar. Þær ná ein-
ungis til þeirrar vinnu sem fólk
vinnur á sama vinnustað. Til við-
bótar eru húsmæður sem eiga eftir
að vinna mikla vinnu á heimilunum
að afloknum hinum langa vinnu-
degi. Aukavinna unnin annars
staðar en á aðalvinnustað er ekki
með í dæminu en ætla má að heldur
hafi dregið úr tvöfaldri vinnu á síð-
ustu árum. Þessar tölur eru
byggðar á upplýsingum frá fyrir-
tækjunum. Það er því miður ekki
hægt að byggja á skattaframtölum
um þetta efni.
Hœpinn saman-
burður
Hver er munurinn í tölum talað í
dag á milli þeirra sem eru með
hæstu launin og lægstu launin?
Algengt kaup iðnarmanna í dag
er frá 13.700 til 14.800 fyrir dag-
vinnu en hjá Sóknarfélögum er
mánaðarkaupið frá 8.700 til 9.800.
Hvað segir svona samanburður
okkur?
Hann segir okkur máske ekki
nema hálfa sögu. Nú er fast mán-
aðarkaup fyrir dagvinnu mjög lágt
einsog t.d. hjá fiskvinnufólki. En
þar eru bónusgreiðslur algengar -
og bæta frá 40% til 60% ofan á
dagvinnukaupið. Iðnaðarmennirn-
ir fá aukagreiðslur vegna svonefnd-
ra kostnaðarliða. Almennt talað
má einnig telja yfirborgarnir al-
gengari meðal faglærðra en ófag-
lærðra og innan ASÍ. Það eru því
mörg atriði til þess fallin að rugla
þá mynd sem launataxtar gefa
beint. Samanburður á raunveru-
legu kaupi getur því verið erfiður,
þegar bónusgreiðslur og yfirborg-
arnir eru annars vegar.
Hver hefur verið stefnan hjá al-
þýðusamtökunum í því efni að
draga úr launamismun?
- Það hefur verið stefnan, að
reyna að einfalda kjarasamninga.
Núna búa flest allir launamenn við
samræmda launaflokka og sam-
ræmt aldursflokkakerfi. En það
hefur reynst erfiðara að taka á öðr-
Björn Björnsson hagfræðingur Alþýðusambandsins. Athugandi að nota
almannatryggingakerfið og skattakerfið meira til að jafna kjör í landinu.
um þáttum einsog t.d. yfirborg-
unum. ■
Reynið þið ekki að draga úr yfir-
vinnunni t.d. í samningum?
- Yfirvinnunni verður ekki
stjórnað frá samingaborðinu. Fólk
lifir í þessu þjóðfélagi að stórum
hluta af yfirvinnu. Það fólk sem við
höfum umboð fyrir gæti því ekki
sætt sig við að yfirvinna yrði bönn-
uð um lengri tíma. Ég er eindregið
þeirrar skoðunar að við eigum að
stefna að því að þeir sem ná mjög
háum bónus um langt skeið hækki í
grunnlaunum, en bónusinn lækki
að sama skapi. Ég tel að þegar
bónusgreiðslur eru langtímum
saman t.d. yfir 40% þá sé það hlut-
fall orðið óeðlilega hátt og eðli-
legast að grunnlaunin hækki. En
auðvitað viljum við að þjóðfélagið
verði það vel stætt að geta greitt
mannsæmandi laun fyrir dagvinnu-
tekjur. Það er markmiðið.
En er nokkuð sem mælir sérstak-
lega á móti því að draga verði úr
yfirvinnu og þarmeð vinnuþrælkun
í þjóðfélaginu?
- Það þarf að skoðast sérstaklega
í hverri atvinnugrein fyrir sig.
Reynslan var víða sú, þegar yfir-
vinnubannið stóð yfir fyrir nokkr-
um árum, að lítið eða ekkert dró úr
framleiðslunni. Svipaða sögu er að
segja frá ríkisverksmiðjunum, þar-
sem það er stefna að forðast yfir-
vinnu. Á þeim stöðum eru launa-
kjör fyrir daginn einnig allt önnur
og betri en á almennum markaði.
Tekjutrygging
góður kostur
Nú hefur verkatýðshreyfingin feng-
ið því framgengt að tekin var upp
lágmarkstekj utry gging?
- Já, það var samið um
lágmarkstekjutryggingu í bráða-
birgðasamkomulaginu í nóvember
1981. Frá 1. mars sl. er þessi tekj-
utrygging 9.581 krónur. Þetta var
nýmæli hér á landi. Ég held að
reynslan af þessu samningsákvæði
hafi verið jákvæð og að hlutur
hinna lægst launuðu hafi verið rétt-
ur að nokkru með því. Þeir sem
ekki ná með dagvinnu og bónus-
greiðslum lágmarkstekjutrygging-
unni fá greidda uppbót sem nemur
mismuninum. Þessi uppbót er
greidd af viðkomandi atvinnurek-
endum. Það hefur tekið tíma að
kynna þetta en nú er öllum ljóst
hvers konar tekjutrygging þetta er.
En eru þetta mannsæmandi laun
með tekjutryggingunni?
Hefur Alþýðusambandið einhverja
skoðun á því hvað séu mannsæm-
andi laun í dag?
- Ég tel að mat á því hvað teljist
mannsæmandi laun sé býsna pers-
ónubundið. En víst er að almennir
launataxtar og lágmarkstekjur eru
alltof lág í dag, óeðlilega lág.
En má ekki líta svo á að það sé
viss mælikvarði á árangur launa-
mannahreyfingarinnar hversu
mikil yfirvinna er við lýði?
- Alþýðusambandið hefur barist
og berst fyrir því að fólk geti lifað af
dagvinnutekjum sínum. Alþýðu-
sambandið er auðvitað andsnúið
yfirvinnu og reynir að gera sitt þar
sem því verður við komið til að
draga úr henni. Ég held að við
þurfum ekki annað en að líta í
kringum okkur til þess að sjá að
vissulega hefur okkur skilað tölu-
vert áleiðis á liðnum áratugum. En
auðvitað er nauðsynlegt að gera
enn betur í þessu efni.
Er ekki hætt við að yfirborganir,
yfirvinna og bónus dragi úr nauð-
synlegri samstöðu meðal launa-
fólks?
Bónus á oft rétt á sér, ef illa er að
verki staðið getur hann verið and-
styggilegur, hann reynir á stundum
mikið á verkafólk og getur skapað
óeðlilegt slit og samkeppni á meðal
fólksins á vinnustöðunum. Ég er
eindregið þeirrar skoðunar að við
eigum að stefna að því að þeir sem
ná mjög háum bónus um langt
skeið hækki í grunnlaunum, en
bónusinn lækki að sama skapi. Ég
tel að þegar bónusgreiðslur eru
langtímum saman t.d. yfir 40% þá
sé það hlutfall orðið óeðlilega hátt
og eðlilegast að • grunnlaunin
hækki. Það hlýtur líka að vera á-
hyggjuefni verkalýðshreyfingar-
innar hversu algengt er að gerðir
séu samningar um yfirborganir og
þess háttar utan almennra kjaras-
amninga.
Ilvað er þá til ráða til að tryggja
lágmarkstekjur sem nægja til
mannsæmandi lífs?
- Að mínu áliti hafa þau tæki
sem við höfuni til þess að jafna lífs-
kjör ekki verið notuð á þann hátt
sern best verður á kosið. Ég á þá
við almannatryggingakerfið annars
vegar og skattakerfið hins vegar.
Aðferðir til að jafna kjör fólks í
gegnum þetta kerfi hafa engan veg-
inn verið reyndar nægilega.
Hvað með „láglaunabæturnar“
svonefndu?
- Þær voru athyglisverð tilraun
og ég tel að sú gagnrýni sem fram
kom á úthlutun þeirra hafi ekki
verið að öllu leyti réttmætt. Hitt er
svo annað að þar sem við búum við
stórkostlega gölluð skattaframtöl,
varð útkoman ekki alltaf réttlát.
Ég held að hægt sé að endurbæta
úthlutunaraðferðirnar og þróa
þetta kerfi áfram.
En hvað um kjarajöfnun einsog
rétt launafólks til húsnæðis?
Verkalýðshreyfingin hefur ævin-
lega haft húsnæðismálin á sinni
dagskrá. Segja má að það sem
húsnæðiskerfið er, þ.e. almenn
húsnæðislán og félagslegt íbúða-
kerfi verkamannabústaða, sé til
komið fyrir þrotlausa baráttu al-
þýðusamtakanna. Það er hins veg-
ar deginum ljósara að ástandið í
dag í þessum efnum er engan veg-
inn nógu gott. Þess vegna hlýtur
verkalýðshreyfingin nú að leggja
áherslu á hækkun lána til þeirra
sem eru að kaupa í fyrsta sinn. Það
er nauðsynlegt að lánstíminn verði
lengdur og að greiðslubyrgði lána
sé í hlutfalli við kaupmátt. Það er
ekki óeðlilegt að í næstu samning-
um verði lögð sérstök áhersla á
þessi atriði.
Geta greitt hœrri
laun
Geta viðsemjendur verkalýðs-
hreyfingarinnar greitt hærri laun
heldur en samið er um?
Já það geta þeir vel. Varla er
hægt að draga aðra ályktun af því
hversu yfirborganir eru algengar
og hversu stór hluti þær eru af tekj-
um í fjölmörgum atvinnugreinum.
Við hljótum alltaf að reyna að
draga yfirborganir inn í raunveru-
lega launataxta í samningum.
Nú breytist mjög margt á milli
samninga. Reynið þið að fara á
vinnustaði og kynna t.d. breyttar
forsendur, rýrnun kaupmáttar
o.s.frv.?
Óbein samskipti við einstaka
vinnustaði eru auðvitað fyrst og
fremst í verkahring viðkomandi
verkalýðsfélaga. Áður heldur en
kröfugerð er mótuð eru haldnar
fjölmennar kjaramálaráðstefnur,
þarsem fulltrúar verkalýðsfélaga af
öllu landinu koma saman. Þar er
þróun og staða efnahags- og kjara-
mála jafnan rædd ítarlega. Fulltrú-
arnir fara síðan til sinna verka-
lýðsfélaga og gera grein fyrir stöðu
mála. Það er síðan ákvörðun aðild-
arfélaganna hverju sinni hvort far-
ið er í heildarsamflot eða hvernig
staðið er að samningum að öðru
leyti. Það fer allt eftir aðstæðum
hverju sinni, sagði Björn Björns-
son hagfræðingur hjá ASÍ að lok-
um. Og við þökkum honum fyrir
spjallið sannfærðir um að verka-
lýðshreyfingin hefur ennþá langan
baráttulista og markmið stór. -|óg
ÉFrá Sjálfsbjörg
Reykjavík og
nágrenni
Félagsmálaskóli alþýðu heldur námskeið 1.
önn 8.-20. maí n.k. í orlofsbyggðinni llluga-
stöðum Fnjóskadal. Félagið hefur rétt til að
senda einn fulltrúa í skólann.
Þeir félagar sem hafa áhuga á þessu hafi
samband við skrifstofu félagsins, Hátúni 12
sími 17868.