Þjóðviljinn - 01.05.1983, Side 15

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 30.apríl/l.maí 1983
Helgin 30.apríl/l.maí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
íeinumafgömlu
verkamannabústöðunum vestur
í bæ búa hjónin Guðgeir
Jónsson bókbindari og fyrrv.
forseti ASÍ og kona hans
Guðrún Sigurðardóttir. Hann
varð níræður á mánudag og hún
verður níræð í haust. Bæði eru
þau ern og kát og fjörug. Þegar
blaðamaður kom í heimsókn á
fimmtudag var blómahaf
hvarvetna í íbúðinni eftir
afmælið. Erindið var að fá að
spjalla við Guðgeir svolítið um
liðna daga nú á baráttudegi
verkalýðsins og í tilefni af afmæli
hans.
- Þú ert alinn upp í Fífuhvammi í
Kópavogi hjá afa þínum og ömmu,
Guðgeir. Var þar stórt býli?
-Nei, Fífuhvammur varekki stórbýli,
þar er fremur landþröngt. Afi minn flutti úr
Þingvallasveitinni eftir að hann var kjörinn
á þing fyrir Árnessýslu. Ekki veit ég af
hverju, kannski til að vera nær alþingi.
Áður hét býlið reyndar Hvammkot en hann
breytti því íFífuhvamm. Það hefur e.t.v.
verið vegna systkinanna frá Hvammkoti
sem fórust í læknum þar. Þau voru þrjú að
fara þar yfir og tvö fórust eins og sr.
Matthías hefur gert frægt í kvæði sínu.
Stúlkan sem komst af varð síðan mikil
raunamanneskja. Hún komst til ísafjarðar
og Vilmundur Jónsson skrifaði
minningargrein um hana þegar hún dó þó
að hann væri á móti því að skrifa
minningargreinar.
- Já, afi þinn Þorlákur Guðmundsson var
þingmaður. Var það kannski á heimili hans
sem þú fékkst áhuga á félagsmálum og
stjórnmálum?
- Ég veit það varla, og það var ekki svo
mikið talað um þau mál á heimilinu og afi
var ekki lengur á þingi þegar ég kom til
hans. Ég veit ekki einu sinni hvort hann var
Valtýingur eðaekki. í hádegiserindi sem
Gísli Jónsson menntaskólakennari flutti í
útvarpi fyrir nokkru kom það fram að
Þorlákur afi minn varð fyrstur til að flytja
frumvarp til laga á alþingi um kosningarétt
kvenna. Það mun hafa verið 1886 en náði
þá ekki fram að ganga. Þetta finnst mér
nokkuð gott hjá ómenntuðum bónda
austan úrsveit.
„Bókbindarar
lepja dauðann
úrskel“
- Hvenær fluttist þú til Reykjavíkur?
- Afi keypti býlið Eskihlíð árið 1902 og
þangað fluttum við en vorum í Fífuhvammi
ÁGIRNDIN
er því
miður drifkrafturinn“
Rætt við Guðgeir Jónsson
bókbindara og fyrrverandi forseta ASÍ en hann varð
nfræður á mánudaginn.
ásumrin. Hannnýtti þájörðhálfaá
árunum 1903-05 en leigði hinn helminginn.
Afi dó svo 1906 og fluttum við þá á
Skólavörðustíginn og vorum þar þangað til
amma mín, Valgeröur Ásmundsdóttur, dó
árið 1912. Þá leystist heimilið upp.
- Þú hefur þá verið í nágrenni við
Þórberg Þórðarson er hann var í Bergshúsi
við Skólavörðustíg. Þekktirðu hann?
-Já,ég kynntist honum. Viðvorumþá
þrír nemar í Félagsbókbandinu, ég, Júlíus
Björnsson og Þorleifur Gunnarsson.
Þorleifur og Þórbergur voru miklir mátar
og sá síðarnefndi kom oft í
Félagsbókbandið og þá var spjallað saman
um pólitík og allt milli himins og jarðar.
- Hvað olli því að þú fórst að læra
bókband?
- Ég sá auglýsingu í ísafold í janúar 1909
um að bókbandsnemi gæti komist að í
Félagsbókbandinu, sótti um og komst að.
Guðmundur Gamalíelsson var meistari
minn en síðar Guðbjörn Guðbrandsson.
- Og hver voru svo kjör bókbandsnema á
þessum árum?
- Benedikt Þórarinsson kaupmaður var
kunnugur afa mínum og ég kom í búðina til
hans. Þegar hann frétti að ég væri farinn að
læra bókband sagði hann: „Bókbindarar
lepja dauðann úr skel“. Hann var mikill
bókamaður og lét binda mikið inn fyrir sig
svo að hann mátti gjörst um þetta vita. Ég
fékk 15 krónur á mánuði fyrsta árið, 20
krónur annað árið, 25 krónur þriðja árið og
35 krónur fjórða árið.
- Var hægt að framfleyta lífinu á þessu?
- Nei, það var ekki hægt að lifa á þessu þó
að annað verðlagværi þá. En égbjóí
heimhúsum svo að þetta gekk.
Éghefaldrei
verið skörungur
- Hvar lifnaði áhugi þinn á félagsmálum
fyrir alvöru?
- Ég gekk í góðtemplararegluna í
nóvember 1908 og var einnig um tíma í
ungmennafélagi. Síðan valdi ég á milli og
sagði mig úr ungmennafélaginu. Hjá
góðtemplurum vandist ég félagsmálum, en
var þó óframfærinn og hafði mig lítt í
frammi, var alltaf feiminn.
- En þú varst í fararbroddi í kj aramálum
bókbindara.
- Bókbindarafélagið var upphaflega
stofnað 1906 á heimili Péturs G.
Guðmundssonar og var hann aðalstofnandi
þess ásamt Lúðvík Jakobssyni sem var
fyrsti formáðurinn. Pétur hafði komist í
kynni við verkalýðshreyfingu og sósíalisma
við lestur útlendra bóka. Hann var mikill
þýskumaður og skrifaðist á við jafnaðar-
mannaforingja í Þýskalandi. Lúðvík hafði
unnið við bókband í Danmörku og auk þess
verið í siglingum og kynntist bæði
samtökum bókbindara og sjómanna ytra.
Sjálfur kom ég ekkert nærri félaginu til að
byrj a með enda var ég í námi. Þetta félag
lognaðist svo út af Í912 en var endurvakið
1915 og þá var Lúðvík aftur formaður og ég
var þá í stjórn um tíma. Félagið dó aftur en
var endanlega endurvakið 1934. Fyrsti
formaðurinn þá var Pétur G.
Guðmundsson, en gj aldkeri var Jens
Guðbjörnsson ogritari Sveinbjörn
Arinbjarnarson. Égvarívarastjórn. Égvar
svo gjaldkeri frá 1935 og formaður félagsins
í 18 ár 1942-1960. Þá var ég að verða 67 ára
og fannst mál til komið að yngri menn tækju
við.
- Og á þessu tímabili varst þú forseti ASÍ
um tíma?
- Já um tveggja ára skeið. Um það er
ekki mikið að segja. Ég hef aldrei verið
skörungur.
Því meiri lygi
eftirþvísem
letrið erstærra
- Hvað viltu annars segja um bókbind-
araferilþinn?
- Ég vann að mestu í Félagsbókbandinu
til 1916 en frekar lítið var að gera svo að ég
Guðrún Sigurðardóttir og Guðgeir Jónsson. Hann varð níræður á mánudaginn en hún verður níræð í haust. Lífsgleðin ljómar af þeim
báðum. Ljósm.: Atli.
fóríeyrarvinnuþessámilli. Arið 1916 stóð
til að ég gifti mig og þá fór ég í
verkamannavinnu til Siglufjarðar. Þótt
undarlegt megi virðast var kaupið 5 aurum
hærra á tímann í slíkri vinnu heldur en
bókbandinu og auk þess meiri möguleikar á
aukavinnu. Við giftum okkur svo um
haustið. Næstu ár var ég hj á Ársæli
Árnasyni og Guðmundi Gamalíelssyni og
1918 fékk ég smáaðstöðu fyrir sjálfan mig
ogvannsjálfstætttil 1922. Upp úr þeirri
starfsemi kom Sveinabókbandið. Við
vorum nokkrir um það en svo minnkaði
vinnan og þeir yngri gengu úr skaftinu og ég
sjálfur 1924.
- En þú varst lengst af í Gutenberg?
- Já. Ríkið keypti Gutenberg 1929 en sú
prentsmiðj a rak ekkert bókband. Svo var
það 1932 að Steingrímur Guðmundsson
gerði tilraun með bókband á efsta loftinu í
Þingholtsstrætinu þar sem áður var
prentmyndstofa Ólafs Hvanndals. Ég var
ráðinn þangað og það entist nú í 47 ár. Ég
var þar verkstjóri í 32 ár - svo hafði ég vit á
að draga mig til baka áður en ég yrði svo
vitlaus að halda að enginn annar en ég gæti
sinnt því starfi. Síðustu árin vann ég hálfan
daginn og hætti ekki fyrr en á 86. aldursári.
Það var 1979. Þá var mér farin að daprast
svo sjón að éghætti.
- Þú sérð illa?
- Ég get lítið orðið lesið nema fyrirsagnir
í blöðunum og sumir segj a nú að minnst sé
að marka þær. Hallbjörn Halldórsson
prentari sagðist einu sinni hafa orðið
samferða gyðing í lest einhvers staðar
erlendis og sá sagði að eitthvað gæti
kannski verið satt í smágreinunum sem
birtust í blöðunum en eftir því sem letrið
yrði stærra því meiri væri lygin.
- Þú starfaðir lengi innan
Alþýðuflokksins?
- Já, éggeri ráð fyrir því að enginn
núlifandi Islendingur hafi verið lengur
áskrifandi að Alþýðublaðinu. Ég var
nefnilega orðinn áskrifandi áður en blaðið
komút. Þóaðéggengiúrflokknumásínum
tíma sá ég ekki ástæðu til að segja blaðinu
upp.
- Varst þú ekki í miðstjórn
Alþýðuflokksins?
- Jú, ég var t.d. í miðstjórn þegar nýsköp-
unarstjórnin var.
- Mér skilst að það hafi verið mjótt á
mununum þegar greidd voru atkvæði um
það hvort Álþýðuflokkurinn ætti að vera
með í þeirri stjórn?
-Já,það munaði vísteinu atkvæði. Ég
sagði já á fundinum en ég man það t.d. að
Guðmundur í. Guðmundsson stóð upp og
sagði: „Ég tel Ólaf Thors ekki hæfan til að
vera þingmann hvað þá ráðherra og segi því
nei“. Þeir voru auðvitað keppinautar um
þingmannssæti í sama kjördæmi svo að
þetta var kannski eðlilegt.
Þaðvarrúmtum
okkurþó að við
værum9íheimili
- Hvaða leiðtogar eru þér minnisstæðast-
ir úr Alþýðuflokknum?
- Það er enginn vafi á því að Jón
Baldvinsson var notadrjúgur maður og
hjálpsamur. Það munaði líka mikið um
Héðinn Valdimarsson. Hann var
forystumaður að byggingu verkamannabú-
staðanna.
- Eru þetta ekki elstu verkamannabú-
staðirnir sem þú ert í hér?
- Byggingafélagið var upphaflega
stofnað 1930 ogupp úrþvívar
helmingurinn af þessari samstæðu reistur
við Bræðraborgarstíginn. Ég var
framarlega í röðinni og gat fengið íbúð en
vantaði peninga. Ég vissi að bærinn hafði
lánað barnakörlum til að kaupa skýli yfir sig
og fór til ráðamanns í bænum. Það þurfti að
greiða 1650 krónur áður en flutt var inn og
það í þrennu lagi. Hann sagði enga eign í
slíkri íbúð og varð ekki frekar úr. Þegar
þessi helmingur var svo byggður 1934-35
gat ég klofið það að komast yfir íbúð og hef
búiðíhenni síðan 1935. Oghún hefur
reynst mér notadrjúgeign. Þvímiður eru
margir sem hafa verið sáróánægðir með að
geta ekki selt á frjálsum markaði. Þeir vilja
kaupa fyrir lítið en selja fyrir mikið.
Ágirndin er víst drifkraftur í skipulaginu og
svo hefur það alltaf verið og mun líklega
verða áfram.
- Var ekki mikil framför að fá verka-
mannabústaðina?
- Það var rúmt um okkur í þessari litlu
þriggja herbergja íbúð þó að við værum 9 í
heimili. í íbúðinni beint á móti voru líka 7
börn. Ég man að einhvern tíma þurfti að
fylla út manntalseyðublað fyrir húsið og svo
margt var í því að það þurfti að sækja
viðbótarblað niður á Hagstofu. Niðri eru
tvær tveggja herbergja íbúðir og þar var
líka margt.
- Það hefur verið líflegt hér í hverfinu
með öll þessi börn?
- Já, en nú sést varla barn hér á
leikvellinum. Þettaer allt orðið gamalt.
- Að lokum, Guðgeir. Hvað áttu orðið
marga afkomendur?
-Égá58afkomendur. Börnineru7,
barnabörnin 23, barnabarnabörnin 27 og
svo er komið 1 í fimmta lið.
-GFr
„Viljinn til aö bæta laun hinna
lægstlaunuðu í landinu
sérstaklega virðist mér aðeins
vera í orði en ekki á borði. Ég get
ekkisagt, aðeinhverjirákveðnir
hópar eða félög standi þarna í
veginum. Þaðerákvæðisvinnan,
sem fyrst og fremst setur strikið í
reikninginn - það er ekkert
hugsað lengur um tímakaupið,
aðeíns bónusinn".
Þetta segir Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir,
formaður Starfsmannafélagsins Sóknar í
Reykjavík. Við erum að forvitnast um það
hjá henni h vað standi í veginum fyrir því, að
lægstu laununum verði lyft í
kjarasamningum.
Hættulegteftil
atvinnuleysis
kemur
I „Þetta viðhorf margra í röðum launafólks
mun koma mjögilla viðfólk, ef tii
atvinnuleysiskemur“, sagði Aðalheíður
ennfremur. „Atvinnuleysisbæturnar miðast
við þessi lágu dagvinnulaun, og ég er hrædd
um að mörgum bregði illa við að þurfa að fara
að lifa á þessum lúsarlaunum. En um þetta
hugsar margt fólk í bónusnum ákaflega lítið.
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir um láglaunastefnu:
„Viljinn kannski
aðeins í orði“
Ég er eínnig eindregið þeirrar skoðunar,
og hef alla tíð verið, að vísitölu skuli greiða í
krónum og þá miða við góðar
miðlungstekjur. Égget ómögulega komið
því inri í mitt höfuð hvers vegna þeir sem
hæstu launin hafa, þurfa að fá meira en
hinir. Því hærri sem tekjurnar eru, þcim
mun meiriervísitöluuppbótin. Þetta skilég
ckki .w
- Hvað stcndur í veginum fy rír því að tekin
vcrði upp krónutala?
„Það er satt að segja það mikil andstaða
gegn þessu víða í verkalýðahreyfingunni, að
þetta hefur ekki fengist fram.
Þetta var reynt einu sinni. í samningunum
1976. En þá átti BSRB eftir að semja, og þeir
sömdu um prósentuuppbót. Þetta gekk því
ekki. Það verður að vera ein vísitala í öllu
landinu - öðru vísi er þetta ekki gjörlegt“.
Húsnæðismál,
dagvistarmál og
lágmarkstekjurnar
- II ver eru að þínu mati brýnustu málin.
sem verkalýðshreyfingin þarf að berjast
fyrir, fyrir utan kauphækkanir?
„Égvil nefna fyrst af öllu, að lágmarkstekj-
urnar þurfa að hækka verulega. Það lifir
enginn á þeim sultarlaunum, en alltof margir,
inestmegnis konur, verða að sætta sig við
þessi laun.
Þá vil ég nefna húsnæðismálin, sem eru að
sliga margt okkar unga fólk. Það þarf veruleg
breyting að veröa á og stórauka þarf lánin.
Leigjendamálin erú brennandí; nú heyrir
maður nefndar tölurnar 6-9000 krónur fyrir
„Það lifír
enginn á þeim
iúsariaunum,
sem lágmarks-
tekjurnar eru. “
Aðalheiður Bjarnfreðsdöttir,
formaður Sóknar.
litlar íbúöir. íöllum verkalýðsfélögum er
nokkurhópurfélagsmanna, ogafturnefni ég
konur sérstaklega, sern ekki hef ur mikið
hærri laun en þessi. Þar eru t.d'. ekkjur, sem
hafa ekki þrek til að vinna meira en hálfan
daginn og ef þær eiga ekki íbúðiHara þær
hreint út sagt á vonarvöl. Leigjendureru
almennt mjög illa settir og í þeirra málum
þarfverulegtátak.
Nú, ég vil skjóta dagvistarmálunum að.
sem ég vil ekki kalla „kvennamál41. Vinnu-
markaðurinn þarfnast vinnuframlags kvenna
- og börnin okkar eiga rétt á góðri umönnun.
Þeim þarf aðfylgja vel eftirog verkalýðs-
hreyfingin þarf að hafa vakandi auga með
loforðinu sem ríkisstjórnin gaf í samningun-
um 1980.
Svo vil ég nefna mál, sem konurnar í mínu
félagi hafa mikinn áhuga á. Nokkur hópur
fólksíþjóðfélaginu-fólkafkreppukynslóð-
inni svokallaðri - sem fór að vinna strax um
fermingu og hefur ekki dregið af sér síðan, er
hreinlega orðið útslitið. Það hefur ekki'þrek
til að vinna nteira. EUilífeýrisaldurinn er
miðaður við 67 ár, en sumt fólk er hreinlega
búið fyrir þann tíma.
Þess vegna höfum við mikinn áhuga á því
að gcra ellilífcyrisaldurinn sveigjanlegan,
þannig að fólk sem er búið með sitt þrek geti
farið á eftirlaun. Þeir sem treysta sér til að
vinna lengur eiga hins vegar að fá að gera
það. Þetta er okkur mikið hjartans mál. og
við vil jum gjarnan að þetta verði tekið upp“.
Tryggjumgóða
þátttöku 1. maí
- Á morgun er 1. maí. Áttú einhverja
hvatningu til íslensks launafólks á þeim degi?
„Mér finnst ákaflega mikilvægt að það
verði góð þátttaka á þeim degi. Þátttakan í
hátíðahöldum verkalýðsins hinn 1. maíhefur
oft á tíðum haft veruleg áhrif á gang
þjóðmála í þessu landi, og hún getur enn haft
það. Þess vegna er mikilvægt að sem flestir
taki þátt í þeim og verkalýðshrey fingin sýni
þannig afl sitt. Við skulum vera þess minnug,
að víða um heim hefurfólk ekki freisi til þess
að halda þennan dag hátíðlegan. Við hofum
þetta frelsi - og við skulum nota það“.
-as