Þjóðviljinn - 01.05.1983, Side 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 30. apríl/1. maí 1983
sunnudagspistill
Árni
Bergmann
skrifar
Svartir fánar
í fyrstamaígöngum má einatt sjá
tákn og vígorð sem annars eru
sjaldan uppi höfð. Til dæmis er eins
víst, að þegar lagt er af stað frá
Hlemmi þá megi einhversstaðar sjá
bregða fyrir eins og tveim svörtum
fánum. Og líklega vita fæstir hvað
þeir eiga að tákna. En þar sem
svartir fánar eru þar eru anarkistar
á ferð, stjórnleysingjar. Og hvaða
fólk er það? spyrja menn. Eru það
ekki þeir sem trúa á upplausn og
óreiðu og eru ófeimnir við að
sprengja fólk í tætlur í nafnþsinna
hugsjóna, ef hugsjónir skyldi
kalla?
Slík tilsvör gætu öðru fremur
minnt á það, að áróðursstríðið,
innrætingarbardagarnir, hafa verið
heldur óhagstæðir anarkistum.
Anarkistar eru nú afar fáir og
dreifðir og líklega mestu mein-
leysismenn flestir - en við nafn
þeirra eru oft tengd sprengj utilræði
ntannskæð og önnur ofbeldisverk.
Þau samtök sem kennd eru við
Baader-Meinhof í Vestur-
Þýskalandi hafa oft verið kennd við
anarkisma - en gamalreyndir an-
arkistar eins og Augustin Souchy
neita að svo sé.
Að kasta sprengjum
Að vísu er það ekki út í hött að
menn tengja saman í huganum an-
arkista og sprengjutilræði. Anark-
isminn er skrýtin hreyfing, sem
jafnan hefur eðli sínu samkvæmt
komið í veg fyrir að úr henni yrðu
langlífir pólitískir flokkar. Og
innan hennar hafa veriö allskonar
straumar og hafa áhangendur
hvers þeirra kannski ekki við að
afneita öðrum (hefur þetta gerst í
mörgum trúm eins og kunnugt er).
Og það var seint á síðustu öld, að
þeir menn uröu talsvert áberandi,
sent töldu auðog forréttindi þvílík-
an glæp, að best yrði svarað með
ofbeldi - sem vitanlega átti að vera
allt annarrar merkingar en ofbeldi
yfirstéttanna og búa í haginn fyrir
bræðralag og fullkominn jöfnuð
framtíðarinnar. Einn slíkur tók sér
nafnið Ravachol, og var mikill
blaðamatur í Frakklandi og víðar á
árunum 1891 og 1892. Ravachol
þessi myrti gantlan okurkar! til
fjár, hann sprengdi einnig í loft up
hús tveggja manna (dómsforseta
og saksóknara) sem höt'ðu dæmt
stjórnleysingja til harðra refsinga.
Ravachol var sjálfur dæmdur til
dauða og gekk upp á aftökupallinn
syngjandi níð um klerka og hróp-
andi: Lifi stjórnleysið!
Gerska œvintýrið
Ýmisleg fleiri dæmi mættí nefna
-til dæmis af Alexander Berkman,
sem sýndi banatilræði verksmiðju-
eiganda einum í Pittsburgh í
Bandaríkjunum, sem hafði látið
skjóta á verkamenn í verkfalli og
biðu ellefu manns bana. Verk-
smiðjustjóri þessi særðist lítillega,
en Berkman var dæmdur í tuttugu
ára fangelsi.
Berkman lifði það sfðar að slást í
för með þeim anarkistum sem
héldu austur til Rússlands eftir að
byltingin hafði sigrað þar 1917.
Anarkistarnir héldu þá, að
heimsbyltingin væri að hefjast og
vildu gjarnan vera með. En þeir
höfðu (eins og mjög rækilega kem-
ur fram í endurminningum Emmu
Goldstein og annarra þekktra an-
arkista) allt aðrar hugmyndir um
það, hvernig byggja ætti upp fram-
tíðarríkið en Lenfn og menn hans.
Lenín og bolsévikarnir töldu ekki
aðrar leiðir færar en sterka mið-
stjórn yfir framleiðslu og fram-
leiðendum - en þetta nýja ríkisvald
átti svo að lyfta samfélaginu til þess
þroska síðarmeir að ríkið gæti „dá-
ið út“. Anarkistarnir töldu þetta
I þorpum Andalúsíu og Katalóníu voru stofnaðar margar anarkistakommúnur. Er kafíi óþarfa munaður? Krapotkín fursti: engin lög, engir
valdhafar.
STJORNLEYSIÐ
hvaða skepna er nú það?
verstu villu - þeir sögðu, og segja
enn, að stefna bolsévika leiði ekki
til nýs frelsis, þótt svo bylting
þeirra kálaði einveldi keisaranna,
heldur efni í nýja valdastétt og nýja
tegund kúgunar, sem þeir kalla rík-
iskapítalisma.
Anarkistar vildu treysta á verka-
mannaráðin sem áttu að tryggja að
framleiðendurnir (verkamennirn-
ir) stjórnuðu sér sjálfir- bæði starfi
sínu og svo ráðstöfun þess sem
framleitt er. Ekki leið á löngu áður
en til fulls fjandskapar kom milli
anarkista og bolsévika - fjand-
skapar, sem átti eftir að kosta
margan góðan dreng lífið, bæði í
aði og óþaría, og bændur í anark-
istaþorpum sumum gengu svo
langt að „ákveða" að þeir hefðu
ekki lengur þörf fyrir saklausan
munað eins og t.d. kaffi. Á Spáni
kom einnig rækilega frarn sá höfuð-
veikleiki anarkista, að hin firna-
lega sterka andúð þeirra á aga og
valdboði gerir þá, þótt hugrakkir
menn séu og einatt fórnfúsir, illa
fallna til að sýna úthald í flókinni
pólitískri baráttu í skuggaborgara-
styrjaldar. Auk þess komu ýmsir
glóðarhausar, sveitir ofstopafullra
anarkista, sem voru fljótir til að
brenna kirkjur og skjóta grunaða
fasista, allmiklu óorði á hina sér-
samfélag, þar sem öllum sam-
skiptum manna er ekki stjórnað af
lögum eða valdhöfum, sjálfskip-
uðum eða kosnunt, heldur af gagn-
kvæmu samkomulagi milli aðila
samfélagsins og af samanlögðum
félagslegum venjum og siðum -
ekki þeini sem lög eða hjátrú stein-
gera, heldur séu þau í sífelldri þró-
un og aðlögun í samræmi við kröfur
hins frjálsa lífs og njóti örvunar vís-
inda, nýjunga og eflingar háleitra
hugsjóna. Engir stjórnendur, eng-
in krystallisering og hreyfingarleysi
heldur stöðug framþróun - eins. og
við sjáum í náttúrunni" („Nútíma
vísindi og anarkismi“)
um ritstjóri eins helsta málgagns
anarkista.
Hann kallar anarkismann „fé-
lagslega og menningarlega hreyf-
ingu sem er ekki pólitískur flokk-
ur til ao ná völdum“. Souctiy, sem
nýlega hefur gefið út sjálfsævisögu
sína, „Varúð - stjómleysingi“ sér
í ýmsum hneigðum samtímans -
kröfunni um velferð fyrir alla, jafn-
rétti kvenna, grasrótarhreyfingum
ýmiskonar, - bein og óbein áhrif
anarkismans. Sem má vel vera rétt.
þegar rnenn muna eftir því, að þeg-
ar allt kemur til alls er anarkisminn
ein grein á risafuru sósíahsinans
Valddreifingarumræðan í sam-
Lenín 1919 : gátu þeir orðið samferða í heimsbyltingunni?
Rússlandi og síðar á Spáni, en þar
varð anarkistinn að meiriháttar
fjöldahreyfingu, sem hafði veru-
lega áhrif á dögum þess spænska
lýðveldis, sem barðist fyrir lífi sínu
gegn Franco á árunum 1936-1939.
Spœnskar tilraunir
Anarkistar stóðu þá fyrir merki-
legri tilraunastarfsemi bæði í
hundruðum spænskra þorpa og í
stórborgum eins og Barcelona:
verkamannanefndir yfirtóku verk-
smiðjur og margskonar þjónustu-
fyrirtæki, í sveitum var skipt upp
landi eða stofnaðar santhjálpar-
kontmúnur í anda Krapotkíns
fursta. Á Spáni kom víða fram sú
meiniætatilhneiging sem fylgt hef-
ur mörgum anarkistum: þeir voru
gjarna mjög andsnúnir öllum mun-
stæðu og merkilegu hreyfingu
spænskra anarkista.
Hugsjón Krapotkíns
En hvað sem líður vandkvæðum
agaleysis, meinlætahneigðar og svo
tortímingarástríðu - en allt þetta
hefur sett sinn svip á sögu anark-
ismans, þá er því ekki að neita, að
hér er um einhverja hreinræktuð-
ustu hugsjónarstefnu að ræða sem
sögur fara af, og hafa margir for-
ystumenn hennar verið einhverjir
göfugustu boðberar mannlegrar
samhjálpar sem um getur. Hinn
þekktasti þeirra er að líkindum
Krapotkín fursti, sem hefur m.a.
komist svo að orði um þann draum
stjórnleysingja, að menn geti lifað í
frelsi án ofbeldis og þvingunar:
„Stjórnleysingjar ímynda sér
Ravachol handtekinn : stundum varð skammt á
milli bófans og hugsjónamannsins.
Draumur og
veruleiki
Mörgum hljómar slíkt tal sem
draumur - og það hefur líka oft
verið sagt um stjórnleysingja, a£
þeirra veikleiki sé sá að framtíðar-
draumurinn sé jafnan svo óralangt
frá hvunndagsleika samtíðarinnar.
En þeim hefur líka lærst að binda
ekki hugann alfarið við hinn mikla
dag, þegar gengið er inn í anark-
íska paradís, heldur líta á fram-
vindu sögunnar sem langa þróun.
sem einnig þeir eiga nokurn þátt í.
Einn slíkur er Augustin Souchy
sem áðanvar nefndurþýskur anark-
isti sem korhinn er yfir nírætt, mað-
ur sem þekkti Krapotkín og Lenín
og Berkman og var á millistrfðsár-
tíðinni er vafalaust rótskyld anar-
kismanum, einnig sú formúla nýrrt
vinstrihreyfinga, að „frelsi án sósíal-
isma leiðir til arðráns, sósíalismi án
frelsis til kúgunar" (ummæli Souc
hys). Og síðast en ekki síst: þegar
ýmiskonar hreyfingar rísa, seir
draga mjög í efa hagvaxtarhug-
sjónina, sem mótmæla ránsskap á
náttúrunni og spillingu umhverfis -
þá eru menn að halda áfram ýms-
um merkum hugmyndum anark
ista, sem aldrei lofuðu því, að þeir
myndu skapa allsnægtaþjóðfélög.
Vegna þess, að þá grunaði sterk-
lega, að „þarfir" mætti frantleiðí
eins og hvað annað - og því væri
hugmyndin um „allsnægtaþjóðfé-
lög“ dýrkeypt þvérstæða í sjálfri
sér.
áb