Þjóðviljinn - 05.05.1984, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 5. - 6. maí 1984
Matthías yrkir
um Afríku
í síðustu Lesbók Morgunblaðs-
ins var birt ljóð eftir Matthías Jo-
hannessen sem er fróðlegt fyrir ým-
issa hluta sakir. Það er um Afríku.
Matthías hefur hlustað á trúboða
segja frá Eþíópíu. Trúboðinn er að
harma það, að annarlegir straumar
og öfl séu að eyðileggja þá Afríku
sem var. Hann varar við múh-
ameðstrúarmönnum og marxistum
og vestrænum hagræðingarfulltrú-
um (en telur kristið trúboð eðli-
legt, eins og vænta mátti). Trúboð-
inn hefur, eins og svo margir hafa
gert fyrr og síðar, áhyggjur af því,
að Afríka sé að týna sjálfri sér.
Menntamenn koma heim aftur frá
Evrópu og eru eins og fiskar á
þurru landi, hvít þróunarmynstur
úr austri og vestri gefa fyrirheit sem
ekki er unnt að standa við og að
lokum er Afríkuland hvorki svart
né hvítt lengur, eitthvað verðmætt í
sambýli fólks og samskiptum við
náttúruna hefur farið forgörðum
án þess að nokkuð gott komi í stað-
inn. Matthías tekur undir viðhorf
af þessu tagi og segir í særingarþulu
í þágu Eþfópíumanna:
Bergmann
skrifar
Um Ijóð eftir Matthías Jo-
hannessen, George Orwell og
sjálfumleikann
þurrka út fortíðina
Svo að sál þeirra verði ekki svört
undir hvítu hörundi
Svo að þeir megi halda áfram
að standa hver við annars hlið
eins og tré frumskógarins
Svo að þeir megi lifa í töfrum sínum
og æði
að land þeirra megi lifa.
Nú mætti búast við hljóði úr
horni: að afstaða sú sem í ljóðinu
kemur fram sé ekki annað en einn
yfirgangur hins hvíta manns enn:
hann vilji hafa svarta menn áfram í
„frumstæðu" ástandi, til að geta
skemmt sér við að skoða hann inn-
an um ljón og gíraffa í „þjóðgörð-
um“. Vissulega er þessi hlið til á
óskhyggju menningarþreyttra Evr-
ópumanna um hið sterka og „frum-
stæða“ líf. En það er óþarft hér að
snúa málum á þennan veg.
Allt á þetta einkar vel saman,
Afríkuljóðið og tiivitnanirnar. I
hrollvekju Orwells er gert fyrir því,
að um allan heim hafi árið 1984
sigrað harðsvírað alræði, sem með-
al annars „endurskapar fortíðina“
og þurrkar hana út með ströngu
lögregluvaldi og ótta við djöful-
legar refsingar. Helsti talsmaður
hins Algjöra valds, O’Brien heitir
hann, segir við fanga sinn, sem hef-
ur heldur betur vikið af réttri
braut: „Við ætlum að kreista þig
tóman og fylla þig með sjálfum
okkur“.
Við fyllum þig
Mörg dæmi um að eitthvað þess-
legt gerist í alræðisríkjum eru
þekkt. En það er athyglisvert að
þegar menn nú taka upp
hrollvekjuna sem Orwell samdi
1948, til dæmis í bandarísku
greinasafni sem heitir „1984 revis-
ited“ þá er það meðal annars til að
fagna því, hve erfitt það reynist að
koma á „fullkomnu alræði“ sem
standist til lengdar. Hinsvegar hafa
ýmsir greinarhöfundar í sömu bók
áhyggjur af því, að hinn margefldi
vitundariðnaður nútímans, sem
Hrollvekjur
Á undan Afríkutexta Matthíasar
fara tvær ívitnanir sem er vert að
vekja athygli á. Önnur er úr skáld-
sögunni „1984“ eftir George Orw-
ell. Aðalpersóna sögunnar, sem
starfar að því að falsa fortíðina með
því að eyðileggja heimildir eða
breyta þeim frá degi til dags í sam-
ræmi við pólitíska nauðsyn dags-
ins, hugsar sem svo:
„Og einhversstaðar, þótt enginn
vissi hvar, var heilinn sem sam-
rœmdi alla starfsemina og ákvað
stefnuna, sem krafðist þess að þetta
brot fortíðarinnar skyldi varðveitt
falsað, og hitt gert að engu... fortíð-
in var þurrkuð út... þegar fortíðin
hefur verið þurrkuð út íþeirri mynd
sem þörf augnabliksins krefst, þá er
þessi nýja útgáfa fortíðin og engin
önnur fortíð hefur nokkru sinni
verið til. “
Við hlið þessarar ívitnunar í
hrollvekju Orwells setur Matthías
Johannessen brot úr frétt af því,
hvernig myndbönd hafa gjörbreytt
lífi fólks á Fijieyjum í Kyrrahafi:
„Þeir horfa á allt að 20 Dallas-
þœtti í rykk... líf mitt hefur ger-
breyst, ég er hœttur að lesa, hœttur
að tala við fólk, ég bara drekk og
glápi á myndband".
menn þekkja í auglýsingum og af-
þreyingu margskonar, geti verið
róttækari leið en aðferðir lögregl-
uríkisins til að ýta fortíðinni úr hug-
um manna og „fylla hann með okk-
ur“ - rétt eins og Dallasfólkið
ásamt með bjórdósum úr síðustu
efnahagsaðstoð Bandaríkjanna
hefur lagt undir sig mannlíf á mörg-
um smáum eyjum Kyrrahafsins.
Um þetta segir Mark Crispin
Miller í greininni „Örlög skáld-
sögunnar 1984“ á þessa leið: O’Bri-
en segist ætla að „kreista þig tóm-
an“ og hann skýrir í raun frá áætl-
unum sem aldrei eru í orð færðar,
áætlunum auglýsingameistara stór-
fyrirtækja okkar, sem vinna „af
miklum dugnaði og snilld að því að
brjóta niður alla mótspyrnu
einstaklingsins, allan sjálfumleika
hans“ og breyta alþýðufólki sem
eitt sinn hélt ströngum trúnaði við
sín lífsform (eins og t.d. „frum-
stæðar þjóðir“ hafa gert) í
„auðsveipan múg“ sem er síhung-
raður í það sem verið er að mata
hann á. I sama streng tekur Johann
•Strasser í greininni „1984 - áratug-
ur sérfræðinganna“ þar sem hann
óttast ekki mest „afturhaldsöfl“
ýmiskonar, heldur alla þá mögu-
leika sem er að finna í nútíma lífs-
háttum okkar heimshluta til að
leiða framfarir á villigötur: „Það
eru hættur sem ógna frelsi okkar og
mennsku fólgnar í okkar eigin lífss-
tíl, í hinni félagslegu byggingu
heims, sem einkennist af tækni og
vísindum - en þennan háska hafa
menn tilhneigingu til að láta sér
sjást yfir“.
Slátrun á fortíðinni
Þetta er mjög eftirtektarverð
framvinda umræðunnar um þróun
samfélaga á næstliðnum tíma og á
næstunni og þegar allt kemur til alls
er þessi umræða tengd óttanum við
að „týna fortíðinni", týna því minni
einstaklinga og þjóðar sem gerir
menn og þjóðir að því sem þeir og
þær eru, en ekki að fúlli undan-
rennu af einhverju öðru. Það er
ekki gamaldags fegrun á hinu
„frumstæða" eða eitthvað þess-
háttar sem fær okkur til að vita, að
Pólínesinn eða Eþíópinn séu miklu
verr komnir með einhverja undan-
rennu af hagsýslu lasinna iðnríkja
” og með fjöldaframleiðslu hans á
tómleika í formi skemmtunar,
heldur en í því lífi sem áður var
lifað á þessum fjarlægu slóðum.
Það líf var engin Paradís - en það
gat orðið forsenda að einhverju
sérstæðu og merkilegu, ef að þessar
þjóðir hefðu fengið að ráða því
hvernig og með hvaða hraða nú-
tíminn, sem enginn kemst undan,
kæmi inn í líf þeirra. Þetta hefur
flestum smærri þjóðum í þriðja
heimi mistekist og því upplifum við
núna hina mestu slátrun á fortíð-
inni, á minninu sem mannkynið
þekkir. Og það er nota bene ekki
gert með herfólki og lögreglu,
heldur með því friðsamlega mark-
aðsfrelsi sem er öllu einræðisvaldi
öflugra.
íslendingar hafa sloppið betur
en Fijimenn, svo önnur eyþjóð sé
nefnd til dæmis - og það hefur ver-
ið vegna þess að við áttum nóg af
mönnum sem kunnu að glíma við
þann nútíma sem að utan kom, án
þess að týna sjálfum sér. Hitt er svo
ískyggilegra að við lifum nú á tím-
um, þegar niðurfelling Dallasar í
sjónvarpi veldur einskonar frá-
hvarfseinkennum í lesendabréfum
dagblaðanna og öflug samtök berj-
ast fyrir því, að hin Fagra Nýja
Veröld íslendinga muni þá fyrst
hefjast að þeir hafi að minnsta
kosti tuttugu rásir til að velja um og
til að hrekja burt úr minni sér Egil
karl Skallagrímsson og það fólk,
sem Matthías Johannessen víkur
reyndar að einnig í Afríkuljóði
sínu.
Árni Bergmann.
sunnudagspistill
Árni