Þjóðviljinn - 09.09.1988, Blaðsíða 23

HUGVEKJA
E.M.J.
Um ráðspjöll
Á svartsýnisstundum lífsins
ber það stöku sinnum við, að
ýmsar efasemdir laumist að
mönnum um réttmæti þeirra trú-
arbragða, sem nú mega heita ein-
ráð á Vesturlöndum, en það er
trúin á stöðugar framfarir. Hafa
þessar efasemdir ekki síst skotið
upp kollinum nú á þessum síð-
ustu tímum, þegar flestar kenn-
ingar, sem áður voru ekki dregn-
ar í efa, virðast ótryggar og
fallvaltar. Líta menn þá stundum
á samanlagða speki nútímans og
hugsa með sjálfum sér að jafnvel í
fornöld hafi andinn flögrað eins
hátt: „Er mælt hér eitt orð er ei
fyrr var kunnað?" Og hvað er það
svo sem við skilgreinum sem
framfarir? „Höfum vér gengið til
góðs, götuna fram eftir veg?“
Þegar slík svartsýnisalda hellist
yfir manninn og viðbúið er að
hún muni kaffæra hann, er ekki
til nema eitt ráð til þess að hann
geti bjargað velferð sálarteturs-
ins, og hún er sú að hugleiða sem
vendilegast einhvern þann af-
kima tilverunnar, þar sem miklar
og óvéfengjanlegar framfarir
hafa orðið, og reyna með því að
rækta upp bjartsýnina. I ljósi
þeirra umræðna sem hér hafa
gengið yfir síðustu vikur og mán-
uði má fullyrða að eitt er það svið
þar sem miklar og ótvíræðar
framfarir hafa orðið, og það svo
mjög að því mætti helst líkja við
byltingu, en það er skilgreining
og meðhöndlun kynferðisaf-
brota. Má segja að nú fyrst séu
menn að komast út úr miðalda-
myrkrinu og byrja að öðlast
skýran skilning á þessu óhugnan-
lega fyrirbæri.
Samt er það svo, að mönnum
virðist hafa gengið eitthvað illa
að átta sig á þeim nýju og bylting-
arkenndu hugmyndum sem nú
eru að ryðja sér til rúms um þetta
mál, og er það bagalegt fyrir vöxt
bjartsýni í landinu. En hægt er að
útskýra þær með mjög einföldum
dæmum, þannig að öllum megi
vera ljóst hvað um er að ræða, og
er þá rétt að sleppa beinum of-
beldisglæpum, sem ekki hefur
leikið neinn vafi á um langt skeið,
og líta fremur á atvik úr daglega
lífinu. Hugsum okkur nú, lesandi
góður, að karlmaður komi
sprangandi eftir götu á sólheitum
sumardegi, og verði honum litið
upp í svaíir, þar sem fáklædd
kona er að sóla sig. Þá er karl-
maðurinn orðinn sekur um at-
hæfi, sem venjulega er nefnt einu
nafni á íslensku „gluggagægjur",
en hægt væri að kalla á dálítið
víðtækari hátt „gægjuhvöt".
Sprettur slíkt athæfi ekki nema af
hinum gruggugustu kenndum.
En hugsum okkur síðan, að kona
komi trítlandi eftir sömu götu á
jafn sólríkum sumardegi, og
verði henni þá litið upp í aðrar
svalir, þar sem fáklæddur karl-
maður er að sóla sig. Þá er karl-
maðurinn orðinn sekur um at-
hæfi, sem kallað er „exhibition-
ismi“ á erlendum málum, en hægt
væri að nefna „sýnihvöt“ á ís-
lensku, svo eitthvert system sé í
galskapnum. En slíkt athæfi
sprettur ekki nema af hinum ljós-
fælnustu ástríðum.
Þegar hér er komið sögu, er
ekki nema von að mönnum
bregði í brún, og þeir taki að velta
því fyrir sér hvort hægt sé að
ganga öllu lengra í öfugugga-
hættinum á þessu sviði. En mikil
er hugkvæmni ballræðisins til
myrkraverkanna, og skulum við
líta á annað dæmi. Hugsum okk-
ur sem sé, að á björtum og heit-
um sumardegi sé fáklædd kona
að sóla sig úti á svölum, og á
svölum á móti henni, eða
kannske eilítið á skjön, sé fákl-
æddur karlmaður einnig að sóla
sig. Þá er karlmaðurinn orðinn
sekur um tvöfalt ódæði, sem sé
„sýnihvöt" og „gægjuhvöt" hvort
tveggja í senn. Einungis alda-
gömul uppræktun upptyppings-
háttarins getur skýrt samtvi-
nningu ódæðanna af þessu tagi,
og þegar á kjarna málsins er litið
hljóta allir hugsandi menn að
spyrja: hvers vegna þarf maður-
inn að láta svona? Af hverju get-
ur hann ekki tekið sér til fyrir-
myndar konuna, sem situr í sól-
inni á móti honum, og aðhyllst
hin mjúku gildi? Eða verðum við
að álykta sem svo að vegna upp-
eldisins séu hin hörðu gildi ger-
samlega runnin karlmanninum í
merg og bein, einkum þegar kona
er annars vegar?
■ ■ ■
Slíkum spurningum hafa konur
oft velt fyrir sér í tímans rás. Ný-
lega birtist í dyrunum hjá mér
vinkona mín, og var að venju
klædd að hætti frjálsra nútíma-
kvenna sem vilja sýna og sanna
að þær séu búnar að hrista af sér
okið. Hún var í dökku og þröngu
örpilsi og undir því í svörtum
sokkabuxum með saum að aftan,
en að ofan var hún víðum og ein-
litum stutterma bol, sem á var
letrað „Bevete piu latte“ (drekk-
ið meiri mjólk) nákvæmlega á
þeim stað sem engir brjóstahald-
arar voru undir. Hárið var litað
kastaníubrúnt og var það stíft og
krullað í allar áttir, og fast í þeim
skorðum, sem það hefði hugsan-
lega farið í, ef stúlkan hefði
hlaupið í vindi. Varirnar voru
málaðar brúnrauðar í stíl við
háralitinn, en í skarpri andstöðu
við örpilsið. Svo var stúlkan með
ósamhverfa eyrnalokka en báða
gormlaga, mjög stóran í öðru
eyra og lítinn en nokkuð langan í
hinu, og á handleggjunum hafði
hún marga hringa sem klingdi í
hvenær sem hún hreyfði sig. Á
fingrunum var hún með langar
gerfineglur og á fótunum flata
hlaupaskó og hentuga hverjum
þeim sem vill vera reiðubúinn til
að hlaupast á brott. En nú var
hún alveg miður sín, og hún
spurði mig í angist hjartans:
„Hvað hefur eiginlega komið yfir
karlmenn? Hvers vegna þurfa
þeir alltaf að vera að glápa á sak-
lausa stúlku sem vill bara fá að
vera í friði fyrir augnagotum
þeirra og áleitni? Svo þurfa þeir
ekki annað en heyra hvað ég heiti
til að á þá komi eitthvert blaut-
legt afmors-glott“, bætti vinkona
mín svo við, en hún heitir Nátt-
fríður Bera.
Hverju á nú að svara slíkri
spurningu? í raun og veru ekki
öðru en því, að hinar miklu fram-
farir sem orðið hafa í skil-
greiningu kynferðisglæpa hafa
einmitt þann kostinn að þær gera
frekari vangaveltur af þessu tagi
nánast óþarfar. Það skiptir ekki
máli að vita hvers vegna Náttfríð-
ur Bera er sérstaklega að flækja
sig í sjóngeislum karlmanna. Það
er sem sé einfalt skilgreiningar-
atriði, að þegar sjóngeislar karl-
mannsins rekast yfirleitt einhvers
staðar á konur, hvernig svo sem
aðstæðum kann að vera háttað,
er þar á ferðinni „gægjuhvöt",
sem getur reyndar verið blönduð
öðrum álíka óhreinum hvötum.
Er þá ekki annað fyrir höndum,
en grafast fyrir um sögulegar ræt-
ur þeirrar lókstjórnar sem
óbeisluð framrás og kraftbirting
hvatanna er sprottin af, og svo
vitanlega byggja áfram á þeirri
þekkingu sem menn hafa þannig
öðlast.
■ ■ ■
Eftir allar þessar miklu fram-
farir er því kannske tími til kom-
inn að fjalla á breiðum grundvelli
um hinar nýju skilgreiningar og
niðurstöður þeirra, og væri eðli-
legt að um það væri haldin fjöl-
menn alþjóðaráðstefna, sem veg-
legast væri að hýsa í Reiðhöllinni
íVíðidal. Þærumræður semverið
hafa í gangi víða um heim sýna
glögglega hver gæti verið næsti
áfanginn, eftir að búið er að skil-
greina á svo augljósan hátt
„gægjuhvöt“, „sýnihvöt“ og ann-
að slíkt: hann er að sjálfsögðu sá
að fjalla um þau kynferðisafbrot,
sem framin eru með fullu og ótví-
ræðu samþykki konunnar. Undir
þau mætti að sjálfsögðu flokka
ýmis konar athæfi ljósmyndara
gagnvart fyrirsætu, sem er ekki
annað en lítt dulbúin útrás fyrir
„gægjuhvöt“, en einnig óramargt
annað.
Hingað til hefur reynst erfitt að
koma lögum yfir slíka menn, og
hefur oft verið undan því kvart-
að. Gæti það orðið verkefni ráð-
stefnunnar að finna einhverja
lausn til að ráða bót á því. Vand-
inn er sá að sýna að hið svokall-
aða „samþykki“ hafi verið allt
annað en það sýndist og hægt sé
að afturkalla það eftir á, „post
eventum“, án þess að þörf sé að
styðja það með sérstökum rökum
eða vitnaleiðslu. En nú vill svo
til, að íslensk löggjöf vísar ein-
mitt á leiðir til þess. Mun það
ekki vera á margra vitorði, og
væri það því staðgóður stuðning-
ur við hina tilvonandi ráðstefnu
að rifja það upp.
Einu sinni höfðu lögin að
geyma ákvæði, sem komin voru
allar götur úr Jónsbók og lögðu
þungar kárínur við „ráðspjöll-
um“. Svo nefndist bá einu nafni
um sem þá voru komnar upp, og
þá firrti það gerandann engan
veginn ábyrgð, þótt konan hefði
á sínum tíma gefið sitt samþykki.
Samkvæmt anda Jónsbókar
mætti líta svo á, að dálítið í-
smeygileg ljósmynd sem birtist af
hispursmey í Samúel og torveld-
aði henni síðan að öngla í verð-
bréfabraskara flokkaðist undir
„ráðspjöll", þótt Jón lögmaður
Einarsson muni ekki beinlínis
hafa gert ráð fyrir því 1281 og
Loðinn leppur víst ekki heldur.
En þessi mál eru svo flókin sam-
kvæmt öllu sínu eðli, að það hefði
þurft ráðahagfræðinga til að
koma lögum yfir alla ráð-
spellvirkjana.
Því miður hefur þetta ákvæði
nú verið fellt úr lögum, þannig að
einungis hinir lögfróðustu þulir
rata um alla króka þess, en annað
ákvæði bætir það upp og á
kannske betur við í nútíma-
þjóðfélagi. í 199. grein refsilag-
anna er það nefnilega látið varða
allt að sex ára fangelsi, ef maður
„kemst yfir kvenmann vegna þess
að hún heldur ranglega að þau
hafi samræði í hjónabandi". Hér
er það vitanlega karlmaðurinn
sem ber ábyrgðina, því að það er
hvergi tekið fram að refsing skuli
niður falla ef karlmaðurinn lifii
og hrærist í sömu trú, og ábyrgðin
er víðtæk og þung, því að engin
skilyrði eru yfirleitt sett um það
hvernig misskilningurinn þurfi að
hafa komið upp til að athæfið
teljist refsivert. Myndu menn
'með júrídískan þankagang hæg-
lega geta sýnt fram á að karlmað-
urinn sé engan veginn laus allra
allt það athæfi karlmanns við
konu sem spillti fyrir mögu-
leikum hennar á góðum ráðahag
síðar, þ.e.a.s. gerði henni erfið-
ara fyrir að næla sér í góðan skaff-
ara, en einkum var átt við allt
ástafar þeirraámilli, m.a. efkarl-
maðurinn komst yfir konu með
því að lofa að kvænast henni og
ruglaði hana sem sé svo mjög í
ríminu að hún vissi ekki lengur
full skil á heitorði og legorði. Hét
þetta að „ráðspella“ konuna, og
var hið versta mál fyrir karlmann-
inn, þar spjöllin var hægt að á-
kveða eftir á, kannske í samræmi
við þær markaðshorfur á sköffur-
mála.þótt hann haldi því fram að
hann hafi haldið að konan vissi að
þau hefðu að vísu ekki verið púss-
uð saman, og gengi því að öllu
saman vitandi vits. Hér er sem sé
um trúaratriði að ræða og um
slíkt er samkvæmt eðli málsins
ekki annað vitni, sem mark er á
takandi, en sá sem trúir eða hefur
trúað. Með öðrum orðum: það
nægir sem sé að kona beri það
fyrir rétti, að hún hafi statt og
stöðugt trúað því að hún væri
harðgift sínum hvílunaut til þess
að sá hinn sami verði við engi grið
að snauta beint í tugthúsið, en
karlmaðurinn getur engum vörn-
um við komið.
Þetta íslenska fordæmi opnar
leiðir, sem vafalaust verða fjöl-
farnar á næstu árum. Og koma
kannske í staðinn fyrir þær leiðir
sem konur í hefðbundnu þjóðfé-
lagi beittu til að hafa hemil á
ásóknum ballræðismanna. „Ef
karlmaður leitar á mig alveg við-
þolslaus" sagði lífsreynd kona við
mig á dögunum, „segi ég hon-
mum bara að fá sér kalda greip.
Það slær á brímann."
„Straumur“
í ríkið
Gaflarar bíða nú „spenntir“
í orðsins fyllstu merkingu eftir
því að ný útsala ÁTVR í Hafn-
arfirði verði formlega opnuð
á mánudaginn Útsalan
verður til húsa í verksmiðju-
húsnæði 'ftækjaverksmiðj-
unnar R" ■ við Lækjargötu
og verðU' flurum boðið upp
á flestar jndir í sjálfsaf-
greiðslu.
Heimamenn segja að búast
megi við að mikill „straumur"
verði í nýja ríkið en menn ótt-
ast hins vegar að gleymist að
taka „strauminrí' af í verk-
smiðjunni þegar veislan
byrjar.B
Hann skaffar
svo vel!
Það vakti mikla athygli í síð-
asta mánuði þegar stjórn
Sparisjóðs Neskaupstaðar
réð Svein Árnason í starf
sparisjóðsstjóra en ekki
Klöru ívarsdóttur sem þó
hafði 13 ára starfsreynslu í
Sparisjóðnum en Sveinn
enga. Þegar greidd voru at-
kvæði um umsækjendurna í
stjórninni voru kvaddir til tveir
varafulltrúar sem báðir
greiddu Sveini atkvæði. Þeg-
ar annar þeirra var spurður af-
hverju hann hefði greitt Sveini
atkvæði sitt en ekki Klöru
sagði varafulltrúinn: Maður-
inn hennar skaffar svo vel til
heimilisins að Klara hefur
enga þörf fyrir laun spari-
sjóðsstjóra. - Þá vitum við
það.B
Ýmsar afleiðingar
konungskomu
Það hefur verið misviðra-
samt í pólitíkinni þessa viku
og fokið í skafla milli ráðherra
og annarra helstu stjórnar-
sinna, og það er aldrei að vita
nema búið sé að slíta stjórn-
arsamstarfinu og boða til
kosninga þegar Nýtt Helgar-
blað kemur út. Guðmundur
Einarsson framkvæmda-
stjóri Alþýðuflokksins heyrðist
gefa sínar skýringar á þess-
um sveiflum í kunningjasam-
tali í vikunni: Þetta er bara
skapvonska, - menn eru úrillir
á morgnana eftir kampavínið
með Olafi fimmta...B
- NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 23